KirkçEŞme tesisleri

Mimar Sinan Mescidi

Turgut

Erkişi/Obscura, 1994

köşeleri pahlanmış, bir kemer ve bunun gerisinde bulunan bir kubbe ile örtülmüştür. Geriye kalan ve hamamın her iki bölümünde de, birer tanesi girişe tahsis edilen dört eyvan ise beşik tonozludur. Bibi. Evliya, Seyahatname, II, 1969, 174; Ayvansarayî, Hadîka, II, 183; Konyalı, Üsküdar Tarihi, II, 444-450; Kuran, Mimar Sinan, 401. M. BAHA TANMAN

MİMAR SİNAN MESCİDİ Fatih İlçesi'nde, Yenibahçe semtinde, Ak Şemseddin Caddesi'ndedir. Mescidi ünlü Mimar Sinan tarafından 981/1573'te kendi hayratı olarak yaptırılmış, minberini Hâ-kîzade Halil Efendi koydurmuştur. Tezkirelerin hepsinde bu mescit Mimar Sinan'ın eseri olarak gösterilmektedir. Örneğin, Tezkiretü'l-Ebniye'âe "Yenibahçe kurbin-de bu fakirin mescidi", Tezkiretü'l-Bün-yarida. "Yenibağçe'de bu fakirin mescidi" şeklinde kayıtlar tespit edilmektedir.

1918'de Cibali-Fatih yangınında yanmış, duvarları bir süre ayakta kalmışsa da zamanla yıkılarak bozulmuştur. Minaresi 1938 ve 1962'de onarılmıştır. Caminin sahip olduğu geniş arsası üzerine 1950'den önce gecekondular ve apartmanlar yapılmıştır. Caminin ihyası sırasındaki çalışmalarda, arsayı işgal edenler engellenmiş, bazı kişilerce burası Mimar Sinan Kültür Sitesi yapılmak istenmiştir. Fakat 1976'da Vakıflar İdaresi tarafından yeniden ihya edilerek ibadete açılmıştır. Bunun için Gurlitt'in 1918' den önce çizdiği kroki, Ali Sairn Ülgen'in 1944'te hazırladığı restitüsyon projesi ve 1973'te yapılan kazı sonuçları esas alınarak ana kitle 1976'da yeniden ibadete açılmıştır. Mihrabı ise 1981'de taştan yapılmıştır. Hadîka'dz, mescidin civarında ;'duğu bildirilen mektebin günümüzde sadece duvar kalıntılarına rastlanmıştır. Ayrıca çeşmesi ve su haznesi de mevcuttur.

Yapının avlu kapısı mescit ile minare arasına konulmuş olup, mescit bir sıra kesme taş ve iki sıra tuğla ile örülmüş almaşık duvarlara sahiptir. Dikdörtgen plan gösterir ve yapının üstü kırma çatı ile örtülüdür. Mescit eyvan tarzında, önü açık, öbürü tamamıyla kapalı yan yana iki bölümden oluşur. Bunlar yazlık ve kışlık bölüm-

lerdir. Yazlık diye bahsedilen bölüm, içerisinde mihrabı olan ibadet mekânını da kısmen kuşatan "L" şeklindeki yerdir. Günümüzde ise bu kısım biraz fazla geniş tutulmuş bir son cemaat yeridir. Buranın cephesi iki direkle üçe ayrılmıştır. Güney duvarında yarını yuvarlak niş şeklinde mihrap, onun sağında ve solunda birer tane, iki katlı pencere vardır. Günümüzde, açık olarak yapılmış olan duvar camekânla kapatılarak, kapalı mekân haline getirilmiştir. Bu mekânın doğu duvarında üç tane, öbür mekân ile ortak olan batı duvarında iki tane pencere açılmıştır. Alttaki pencereler dikdörtgen şeklinde, üsttekiler ise sivri kemerlidir. Ahşap tavan çıtalarla karelere bölünmüş, duvarlar içten alt pencere hizasına kadar ahşapla kaplanmıştır.

Karimin pencereleri de iki katlıdır. Güney cephesinde dikdörtgen, içi yivli, üzeri sivri kemerle son bulan mihrap bulunur. Her iki yanında altta ve üstte ikişerden toplam dört pencere açılmıştır. Doğu cephesinde ise altta üç, üstte de üçerden toplam altı pencere bulunmaktadır. Alttaki üçüncü pencerenin olduğu yer kapatılarak dolaba dönüştürülmüştür. Batıda ise altta ve üstte üçerden altı pencere açılmıştır. Yapıdaki bütün pencereler aynı özelliği gösterirler. Müezzin mahfili kuzeybatı köşesinde olup buradan demir merdivenlerle kadınlar mahfiline çıkılır. Minberi ve vaaz kürsüsü ahşap olup vaaz kürsüsü güneydoğu köşesinde, duvara bitişik olarak yapılmıştır.

Yapının içinde kalem işleri görülmektedir. Pencerelerin arasında kalem işi ayetler vardır. Pencerelerin üstü ise alınlık şeklinde, içleri siyah, yeşil, beyaz, sarı, kırmızı renkli bitkisel motifli kalem işleri ile doldurulmuştur. Üst pencerelerde alçı şebekelere ayrılmış olup içleri vitraylıdır. Etrafı üç yönden kırmızı, sarı renkli geometrik desenle bezelidir. Pencere aralarında şemse motifleri yapılmıştır. İçten ana mekân pencerelerin altından başlayacak şekilde ahşapla kaplanmıştır.

Yapının en ilgi çekici öğesi minaresidir. Avlu girişinin yanında ve küfeki taşından örülmüş, ufak bir kubbe ile taçlandırılmış olan sekizgen gövdeli, köşk türündeki minaresinin her yüzünde bir adet ezan penceresi bulunmaktadır. Minarenin kürsü ve pabuç kısımları yoktur. Gövde iki yatay bilezik ile üçe bölünmüştür. Dış yüzeyleri köşeli olup, sekizgen bir plana sahiptir. Minare 10 m yüksekliğindedir. İçerisinde 26 basamaklı taş merdiven bulunur.

Bibi., Ayvansarayî, Hadîka, I, 199; Öz, İstanbul Camileri, I, 105; E. Yücel, "Mimar Sinan Mescidi", STY, III, 49; Eminönü Camileri, 169; Kuran, Mimar Sinan, 314; A. Kuran, "Mimar Sinan'ın Mescidleri", Semavi Eyice Armağanı, İst., 1992, s. 139; S. Eyice, "istanbul Minareleri", Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri", I, ist., 1963, s. 107.

N. ESRA DİŞÖREN