KirkçEŞme tesisleri

1156-1157Konsili: I. Manuel Komne-nos(-») döneminde (1143-1180) 26 Ocak 1156-12Mayıs 1157 arasında iki oturum halinde toplanan yerel konsilde, Soterihos Panteugenos'un formülleştirdiği, İsa'nın çarmıha gerilmesiyle ilgili öğretileri tartışıldı. İsa'nın bu şekilde öldürülmesiyle tezahür eden Tanrı'mn kurtarıcı eyleminin, gerçekte teslis teorisinde zikredilen "baba, oğul ve kutsal ruh"un her üçünün bütünlüğüyle ilgili olduğu kabul edilerek, "ba-ba"yı öne çıkaran Panteugenos mahkûm edildi.

1166-1167 Konsili: I. Manuel tarafından toplanan yerel konsil, bir dizi oturumdan oluşuyordu. Konsilin temel meselesi, imparatorun yazdığı "İsa Benden Büyüktür" başlığını taşıyan ve İsa'nın "baba, o-ğul ve kutsal ruh" niteliklerini vurgulayan teslis teorisine yeni yorumlar getiren metnini tartışmaktı. Manuel'in elçisi Demetri-os'un, Avrupa'ya yaptığı seyahatlerinden etkilenerek başlattığı bu tartışmanın özünü İsa'nın insansal niteliğinin tanrısal niteliğine göre daha alt düzeyde olup olmadığı oluşturuyordu. Konsilde ruhani niteliğin insani olana, "baba"nın "oğul"a üstünlüğü vurgulandı. Şubat 1170'te toplanan oturumlarda tartışmaya devam edildi. Konsilin kararları mermer bir plakanın üzerine kazılarak Ayasofya'ya asıldı.

1285 Konsili: II. Blahernai Konsili olarak da bilinen ve 5 Şubat-Ağustos 1285 a-rasmda toplanan konsile Patrik II. Gregori-os başkanlık etti. Oturumlarda, İsa'nın "o-ğul" niteliğini vurgulayan "Filioque" (ve o-ğuldan) ifadesi ile eski metinlerde geçen ve savunuculuğunu eski patrik XI. İoannes Bekkos'un yaptığı ifadenin birbirine eşdeğer olup olmadığı tartışıldı. 1274 tarihli Lyon Konsili'nin kararları ve Patrik XI. Bekkos'un aforoz edildiği konsilin sonuç belgesi daha sonraları bazı kilise çevrelerinin karşı çıkmasına rağmen Ortodoks geleneğinde kalıcı olmayı başardı. Konsil, Bizans tarihinde Filioque doktrini ile ilgili olarak yapılmış tek resmi uzlaşmacı tavır olarak öneme sahiptir.

1341 Konsili: III. Andronikos (hd 1328-1341) tarafından 10 Haziran 134l'de toplanan konsilin amacı, kutsal ruha ulaşmak için katı ve münzevi bir keşiş yaşamını ö-neren, mistik, hesihastçı Gregorios Palamas (bak. Palamizm) ile Aristotelesçi rasyonalist Calabria'lı keşiş Barlaam arasında süregelen teolojik tartışmayı sonuçlandırmaktı. Konsile sonradan patrik olan XIV. Ka-lekas ile konsil sürerken Andronikos'un ölmesi üzerine kendisini imparator ilan e-decek olan VI. İoannes Kantakuzenos(->) da katılmıştı. Konsilin tek günlük ilk oturumunda Palamas açık bir zafer kazandı ve Barlaam kenti terk etmek zorunda kaldı. Ağustostaki ikinci oturumda Barlaam' in yandaşlarından Gregorios Akindinos da mahkûm edildi. III. Andronikos'un ölümü yüzünden bu oturuma VI. İoannes başkanlık etmişti. Konsilin yalnızca ilk oturumuna katılan Patrik Kalekas, VI. İoannes'in orada gayrimeşru olarak bulunduğu gerekçesi 'ile ağustostaki belgeleri imzalamadı.

1347Konsili: 8 Şubat 1347'de toplanan

konsilin temel amacı 1341 Konsili'nin kararlarını doğrulamaktı. 1341-1347 arasında meşru imparator V. İoannes Paleologos(->) ile mukabil imparator VI. İoannes Kanta-kuzenos arasında devam eden iç savaş sırasında, önceki konsilin kararlan, meşru olmayan VI. İoannes'in huzurunda alındığı gerekçesi ile V. İoannes'in annesi Savoy' lı Anna tarafından geçersiz sayılmıştı. Fakat Anna başkenti tehdit eden VI. İoan-nes'e karşı hesihastçıların (inzivacılarm) desteğini sağlamak için alelacele Kalekas'ı ve Barlaam'ın yandaşlarından Gregorias Akindinos'u mahkûm ettirerek Palamas'ı hapisten çıkardıysa da, İoannes'in şehre girerek imparatorluğunu ilan etmesini önleyemedi.

1351 Konsili: VI. İoannes Kantakuze-nos tarafından, 28 Mayıs 1351'de Blahernai Kilisesi'nde toplanan yerel konsilde, 1341 ve 1347 konsillerinde onaylanan fakat koşullar nedeniyle zaferini ilan edemeyen Palamizm tekrar ele alındı. Palamas karşıtları, Nikeforos Gregoras(-») liderliğinde yeni bir atılım yapmışlar ve söz konusu konsillerin kararlarım kabul etmediklerini belirtmişlerdi. Konsilin oturumlarına tüm taraflar katıldı ve görüşleri tartışıldı. 9 Haziran'da ayrılıkçıların alınmadığı oturumda, Gregoras ve yandaşları lanetlenirken, Palamas'ın fikirleri detaylandırılarak doğrulandı. Konsilin sonuç bildirgesi ağustosta Ayasofya'da kaleme alındı ve o sıralar başkentte olmayan meşru imparator V. İoannes tarafından Şubat ya da Mart 1352' de imzalandı. Böylece Palamizm Doğu kiliselerinde yüzlerce yıl sürecek hâkimiyetini onaylatmış oldu.

Bibi. C. J. Hefele-H. Leclercq, Histoire deş conciles, c. XI, Paris, 1907-1952; J. N. D. Kelly, Early Christian Creeds, New York, 1981, s. 296-331; A. M. Ritter, Das Konzü von Konstan-tinopel und sein Symbol, Göttingen, 1965; E. Chrysos, Die Bischofslisten deş V. ökumeni-schen Konzils (553), Bonn, 1966; F. X. Murphy-P. Shenvood, Constantinople II et III, Paris, 1974, s. 9-130; V. Grumel, "Recherches sur l'histoire du monothelisme", Echos d'Ori-ent, 1928, s. 6-16; D. Stiernon, Constantinop-felV, Paris, 1967; J. Meijer, A Successful Coun-cil of Union: A Theological Analysis ofthe Pho-HanSynodof 879-80, Selanik, 1975; V. Peri, "II cocilio di Constantinopoli deli' 879-80 come problema filologico e storiografico", Annuari-um historiae conciliorum, 1977, s. 29-42; P. J. Alexander, "The Iconoclastic Council of St Sophia (815) and Its Definition (Horos)", Dumbarton OaksPapers, no. 7, 1953, s. 35-66; C. Mango, "The Liguidation of Iconoclasm and the Patriarch Photios", Iconoclasm, s. 133-140; P. Gautier, "Le synode de Blachernes (fin 1094). Etüde prosopgraphique", Revue deş etudes byzantines, 1971, s. 213-284; P. Clas-sen, "Das Konzil von Konstantinopel 1166 und die Lateiner", Byzantiniche Zeitschrift, S. 48 (1955), s. 339-368; G. Thetford, "The Christo-logical Councils of 1166 and 1170 in Constantinople", St. Vladimir's Theological Quar-terfy, S. 31 (1987), s. 143-161; V. Laurent, "Leş signataires du second synode deş Blachernes (ete 1285)", Echos d'Orient, S. 26 (1927), s. 129-149; J. Bois, "Le synode hesychaste de 1341", Echos d'Orient, S. 6 (1903), s. 50-60; J. Meyendorff, Byzantine Hesychasm, Londra, 1974, s. 209-227; A. Dold, Das Geheimnis ei-ner byzantinischen Staatsurkunde aus dem Jahre 1351, Beuron, 1958.

AYŞE HÜR