KirkçEŞme tesisleri

MURAD MOLLA TEKKESİ VE KÜTÜPHANESİ

Fatih Ilçesi'nde, Çarşamba'da, Tevkii Cafer Mahallesi'nde, Murat Molla Caddesi'nde yer almaktadır.

Aynı arsada yer alan ve küçük bir kül-

liye oluşturan bu iki tesis "Murad Molla" lakaplı Rumeli Kazaskeri Damadzade Meh-med Murad Efendi (ö. 1778) tarafından tesis edilmiştir. Tekkenin inşa tarihi 1183/ 1769, kütüphaneninki ise 1189/1775'tir. Kütüphanenin günümüze kadar özgün tasarımım ve kullanımını koruyabilmesine karşılık tekke II. Abdülhamid (hd 1876-1909) tarafından 1308/1890'da yemlenmiş, tekkelerin kapatılmasını (1925) izleyen dönemde, 1930'larda tevhidhane binası yanarak ortadan kalkmış, harem ve selamlık bölümlerini barındıran meşruta bir müddet Biçki ihtisas Mektebi olarak kullanıldıktan sonra Vakıflar İdaresi'nin kiracılarına mesken olmuştur.

Bazı kaynaklarda "Murad Efendi Tekkesi" olarak da anılan tekkede pazar günleri ayin icra edildiği, Dahiliye Nezareti' nin R. 1301/1885 tarihli istatistik cetvelinde burada 6 erkek ile 2 kadının barındığı tespit edilmektedir. Nakşibendîliğe bağlı olan Murad Molla Tekkesi'nin postnişin-leri şu kimselerdir: 1) "Beyzade" lakabı ile tanınan, Ahıskalı Şeyh Ebü'l-İşrak el-Hac Seyyid Mustafa Efendi (ö. 1785), 2) Mustafa Efendi'nin halifesi Ahıskalı Şeyh el-Hac Seyyid Abdülhalim Efendi (ö. 1815), 3) Aynı semtte bulunan Mesnevîhane Tek-kesi'nin(->) banisi, Sultan Ahmed Camii vaizi, döneminin ünlü mesnevihanların-dan, Abdülhalim Efendi'nin oğlu Şeyh el-Hac Hafız Seyyid Mehmed Murad Efendi (ö. 1848), 4) M. Murad Efendi'nin oğlu Şeyh Mehmed Arif Efendi (ö. 1889), 5) Nakşibendîliğin Halidî koluna mensup Şeyh Ali Talib Efendi (ö. 1913).

Tekkenin arsası batıd Murat Molla Caddesi, diğer yönlerde komşu parsellerle çevrilidir. Caddeye açılan cümle kapısı kesme küfeki taşı ile örülmüş, basık kemerinin üzerine yan yana iki kitabe yerleştirilmiştir. Sülüs hatlı olan soldaki kitabe üç satır halinde düzenlenmiş, ilk iki satırda bir ayete, son satırda da baninin adına ve vefat tarihine (1192/1778) yer verilmiştir. Ta'lik hatlı ve manzum olan sağdaki kitabe ise, 1308/1890'da tekkenin II. Abdülhamid tarafından yenilendiğini belgelemektedir. Arsanın kuzeybatı kesimi kütüphane ile bunun meşrutasına, güneydoğu kesimi ise tekke binalarına tahsis edilmiştir. 1929 tarihli Pervititch paftasında, henüz ayakta olan tevhidhanenin, güneydoğu köşesinde arsanın sınırına teğet konumda, yaklaşık 10x8,50 m boyutlarında, iki katlı, ahşap bir yapı olduğu görülür. Günümüzde mevcut olan tekke meşrutası da sırtım arsanın doğu yönündeki çevre duvarına dayamış, 10x10 m boyutlarında, iki katlı ahşap bir meskendir. Alelade bir eski İstanbul evinin özelliklerini sergileyen yapının üst katı, avlu (batı) yönüne doğru bir çıkma ile genişletilmiştir.

Kütüphanenin ana binası cümle kapısından tekke meşrutasına doğru ilerleyen yolun solunda yer alır. Söz konusu bina, Bizans dönemine ait tonozlu bir alt yapının üzerine oturtulmuş, kitaplar için zararlı zemin rutubetini önlemek amacıyla, bu alt yapının duvarlarında karşılıklı küçük pencereler açılarak havalandırma sağlan-

Murad Molla Kütüphanesi'nin

giriş cephesi.

M. Baha Tanman,

1983

mistir. Yaklaşık 13x13 m boyutlarında bir alam kaplayan yapının duvarları tuğla ve moloz taş sıralanyla düzensiz bir şekilde örülmüş, köşeler kesme küfeki taşından pilastrlar ile takviye edilmiştir. Güney cephesinin ekseninde yer alan basık kemerli giriş, yanlardan mermer pilastrlarla kuşatılmış ve iki adet ince mermer sütuna oturan, kurşun kaplı ahşap bir sundurma altına alınmıştır. Kapının üzerinde yer alan metni şair Fitnat Hanım'a (ö. 1780) ait, ta'lik hatlı manzum kitabe kütüphanenin inşa tarihini (1189/1775) verir.

Kütüphane binasının en ilginç yönü, Türk-lslam mimarisinin en erken örneklerini oluşturan (9. yy'ın ilk yarısı-11. yy'ın ortaları) Karahanlı camilerinden başlayarak daha sonra Anadolu'da 15. yy'ın ortalarından itibaren Osmanlı cami tasarımında geliştirilen, merkezi kubbeli ve dört yarım kubbeli şemayı yansıtmasıdır. Nitekim kare planlı mekânın ortasında, dört adet sütuna oturan kemerlerin üzerinde pandantifi! bir kubbe yükselmekte, dikdörtgen planlı birer aynalı tonoz bunu dört yönden kuşatmakta, köşelerde ka-