KirkçEŞme tesisleri

KONSTANTİNOS IX MONOMAHOS

(1000'ler, ?- 7/8 Ocak 1055, Konstantinopolis) Bizans imparatoru (hd 1042-1055).

Konstantinos döneminde kültür ve bilim yaşamı canlanırken, idari yapı, hazine ve ordu ihmal edilmiş, Doğu ve Batı kiliseleri arasındaki ayrılma kesinleşmiş, askeri alanda başarısızlıklar yaşanmıştır.

Kahraman askerler ve başarılı yargıçlar yetiştiren bir ailenin oğlu olan Konstantinos Monomahos (teke tek dövüşen), IV. MihaeK-») (hd 1034-1041) tarafından Midilli Adası'na sürülmüştü. 104l'de ölen Mi-hael'in yerine geçen V. Mihael Kalafates de (hd 1041-1042) tahttan indirilince, iktidar IV. Mihael'in dul karısı Zoe(->) ile kız kardeşi Teodora'ya(->) geçmişti. 64 yaşındaki Zoe sürgündeki Konstantinos'la evlenmeye karar verdi ve 11 Haziran 1042' de yapılan düğünden bir gün sonra Konstantinos tahta geçirildi. (Düğün törenini tasvir eden mozaik portre, halen Ayasof-ya'dadır.)

Kültüre ve bilime düşkün biri olan Konstantinos, ileride patrikliğe gelecek Konstantinos (III.) Leihudes ve İoannes (VIII.) Ksifilinos gibi ilahiyatçıları, Mihael Psel-los(-0 ve İoannes Mauropus gibi entelektüelleri etrafında toplamakla işe başladı. 1045'te başkentte bir felsefe ve hukuk o-kulu kuruldu ve Konstantinopolis, Grek aydınlanması ile Roma hukukunun yeni merkezi haline geldi.

IX. Konstantinos döneminde senatörlük sadece bir onur unvanı olmaktan çıkarılarak işlevsel hale getirildi. Ona destek veren tüccar zümresinin ileri gelenleri senatör yapılarak bu kurum daha geniş tabana yayıldı. Büyük toprak sahipleri yeni muafiyetler elde ettiler. Devlet hizmetinde başarılı bulunanlara "pronia" denilen büyük çiftlikler armağan edildi ve böylece merkezi yönetim aleyhine "pronia" sistemi güçlendirildi. Vergi gelirleri iltizama verilerek devlet hazinesi ihmal edilirken, yüzyıllardır değeri sabit olan nomisma (altın sikke), Bizans tarihinde ilk kez devalüasyona uğradı.

Konstantinos döneminde asıl ihmal e-dilen kurum ordu oldu. Askeri aristokrasinin gücünü kırmak için ordu küçültülür-ken, sarayın muhafazası, II. Basileios döneminde (976-1025) oluşturulmuş Vara-eg Birliği'ne devredildi. Birlik başlangıçta Rus askerlerinden oluşurken, 11. yy'ın ikinci yarısından itibaren sarayın korunması Britanya'dan getirilen muhafızlara verilmişti. Öte yandan, asker köylülerin vergi mükellefi kılınması, "tema" (eyalet) sisteminin bozulması gibi gelişmeler sonucu, 1043'te, Sicilya'daki Varaeg Birliği'nin komutam Maniakes, 1047'de Makedonya'da Ermeni Tornikios isyan ettiler fakat başarılı olamadılar.

IX. Konstantinos döneminde, Ruslara ve Ermenilere karşı başarılar kazamldıysa da, Peçeneklerin Tuna boylarını ve Trakya'yı, Tuğrul Bey komutasındaki Selçuklu akıncılarının Anadolu'yu talan etmeleri engellenemedi, Normanlar ise İtalya Ya-

LX. Konstantinos Monomahos'un monogramını taşıyan sikke (ön ve arka yüz). H. G. Goodacre, A Handbookfor the Coinage ofthe Byzantine Empire, Londra, 1928-1933

rımadası'nın güneyinde ilerlediler. Bütün bu başarısızlıklar Konstantinos'un çevresindeki seçkinlerin görevlerini kaybetmelerine neden oldu.

LX. Konstantinos dönemi aynı zamanda Bizans ve Roma kiliselerinin kesinlikle ayrıldığı dönemdir. 1043-1058 arasında patrik olan haris ve cüretli Mihael Kerul-larios(->) ile papanın muhteris yardımcısı Umberto arasındaki çatışma, Hıristiyanlık dogmaları ve kilise âdetleri konularında somuttandı, sonuçta 1054'te Kerullarios'un aforoz edilmesiyle, Doğu ve Batı kiliseleri birbirlerinden kesin olarak ayrıldılar (bak. Kiliselerin birleşmesi).

Ocak 1055'te ölen Konstantinos'a ilişkin bilgiler, özellikle Psellos'un elyazma-larından derlenmiştir. Tarihçiler, Konstantinos'un metresleri Skerlina ve onun ölümünden sonra bir Alan prensesine, devlet işlerinden daha çok zaman ayırdığını, Ki-os'ta (Sakız Adası) ve başkentteki Mangana Sarayı'nda(->) yaptırdığı büyük kiliseler yüzünden devlet hazinesini boşalttığını ileri sürerler.

Konstantinos'un ölümüyle hükümdarlık tekrar Zoe'nin kız kardeşi Teodora'ya geçtiyse de, ertesi yıl o da ölünce görkemli Makedonyalılar Hanedanı(->) son buldu.

Bibi. J. M. Hussey, The Byzantine Empire in the Eleventh Century: Some Different Inter-pretations, Londra, 1950, s. 71 vd; P. Grierson, "The Debasement of the Besant in the Eleventh Century", Byzantinische Zeitschrift, S. 47 (1954), s. 379 vd; A. A. Vasiliev, "The Ope-ning Stages of the Anglo-Saxon Immigratin to Byzantium in the Eleventh Century", Anna-les de l'InstituteKondakov, 1937, s. 39 vd;J. B. Bury, "The Roman Emperors from Basil II to Isaac Komnenos", English HistoricalRevieıv, S. 4 (1889), s. 41-65, 251-285.

AYŞE HÜR