KirkçEŞme tesisleri

KURŞUNLU HAN

istanbul tarihi yarımadasının karşısında ve Halic'in kuzey kıyısında, Galata surları i-çinde, kıyıya yakın ve surun iç tarafına paralel olarak inşa edilmiştir. Kuzeybatı köşesinde Galata Bedesteni(->) bulunur. S. Eyice'nin Galata ve Kulesi adlı kitabında "Ceneviz Katedrali, San Michele (Sen Misel) 1544-1550 yılları arasında tahrip olmuştu. Mimar Sinan, bu yerde Rüstem Paşa Kervansarayı'nı inşa etti" denilmektedir. Diğer taraftan Rüstem Paşa'nın 1561 tarihli vakfiyesinde de "Kurşunlu Han" adıyla tanınan bu yapıya yer verilmiştir. San Michele Katedrali'nin kalıntıları üzerine inşa

edildiği anlaşılan Kurşunlu Han'ın 16. yy' in ortalarında Sadrazam Rüstem Paşa tarafından iki katlı olarak inşa ettirildiği anlaşılmaktadır. Kurşunlu Han'ın mimarının, Rüstem Paşa'nın diğer vakıflarını planlayıp inşa ettiğini bildiğimiz Mimar Sinan olduğu da anlaşılmaktadır.

Kurşunlu Han batı yönündeki çıkmasıyla birlikte 83x35 m ölçüsündeki bir a-landa inşa edilmiştir. Yapının avlulu bölümünün boyutları ise 65x35 m ölçüsünde-dir. ince uzun avlu 9x45 m ölçüsündedir. Yapı, doğu-batı yönünde dikdörtgen olarak planlanmıştır. Güney cephesi eski Galata surlarına paralel ve sur hattı üzerinde yer almaktadır. Batı cephesi de bitişik nizam yapı durumu gösterir. Bu nedenle Kurşunlu Han'ın sadece iki dar cephesi, doğu ve batı cepheleri, cephe düzenlemesi ö-zelliklerine sahiptirler.

iki katlı yapının zemin katında paye ve duvarlarda görülen tuğla ve derz dokulu kısımlar, Bizans döneminden bir yapının varlığına işaret eder. Üst kısımlarda duvar ve taşıyıcı destek sistemi bütünüyle 16. yy Osmanlı mimarisinde görülen inşaat tekniğinin özelliklerini taşımaktadır.

Yapı, doğu ve batıdaki dar cephelerinde bulunan birer kapı ve kapıya bağlı çapraz tonoz örtülü giriş mekânıyla revak altına ve oradan da dar dikdörtgen avluya a-çılır. Burada genelde Osmanlı şehir ve menzil hanlarında (kervansaray) gördüğümüz girişin hemen iki tarafında revak altından taş merdivenlerle üst kata çıkış Kurşunlu Han'da görülmez. Bunun nedeni, 16. yy'ın ortalarında harap durumda olan San Michele Katedrali'nin bulunduğu alanın dışının tamamen daha o yıllarda yapılanmış olması ve Kurşunlu Han'ın, mevcut kalıntıların yer aldığı alanın sınırları içinde yeniden inşa edilmiş olmasıyla açıklanabil-mektedir. Dar avlunun ortasında dört yönlü merdiven düzenlemesi, avlunun dar durumuyla ilgili görülmektedir. Doğu ve batıdaki merdivenlerle avludan çıkılan merdiven sahanlığından kuzey ve güneydeki merdivenlerle üst kat revaklarma çıkılmaktadır.

Kurşunlu Han'da üst örtü sisteminde tuğ-la-derz kullanılmış, zemin katta mekânlar ve revak sisteminde beşik tonoz; üst kat-

Kurşunlu Han

Yavuz Çelenk, 1994

ta ise mekânlarda beşik tonoz, revak sisteminde ise kubbe örtü kullanılmıştır. Üst örtü sistemi günümüze çimentolu onarımla ulaşmıştır.

Kurşunlu Han, bulunduğu alanın koşullarına bağlı olarak, doğu ve batıdaki iki dar cephesiyle dıştan tanınabilmektedir. Ancak bu cepheler de günümüze yer yer yapılaşmayla gelebilmiştir. Bu nedenle cephe özellikleri tam yansımamaktadır.

Bu cephelerde yer alan giriş kapıları, taştan yuvarlak kemerli sade açıklıklar şeklinde ve pencereler, taş söveli, dikdörtgen şekilli olarak yer almaktadır. Dış cephelerde varlığı düşünülen tuğla kirpi saçak, avlu cephelerinde yer yer görülebilmektedir.

Kurşunlu Han, 16. yy'da İstanbul'un ticari potansiyeli yüksek Eminönü ve Haliç kıyılarının karşısında Galata surları içinde inşa edilmiş olmasıyla, Halic'in kuzey kıyılarında da ticari hayatın varlığını ve yoğunluğunu gösteren bir yapıdır.

Bibi. G. Cantay, "Anadolu'da Osmanlı Devri Kervansaraylarının Gelişmesi", (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, yayımlanmamış doktora tezi), İst., 1975; S. Eyice, Galata ve Kulesi, İst., 1969, s. 53; Güran, istanbul Hanları, 89-91.

GÖNÜL CANTAY