KirkçEŞme tesisleri

KUYUCU MURAD PAŞA KÜLLİYESİ

Eminönü İlçesi'nde, Vezneciler Caddesi ü-zerinde, fen fakültesi önünde yer alır.

I. Ahmed döneminde (1603-1617) sadrazam olarak görev yapmış bulunan, "Kuyucu" lakabı ile tanınan Murad Paşa tarafından yaptırılmıştır. Külliyenin kesin yapılış tarihi hakkında bir bilgiye sahip değiliz. Banisinin 1611'de ölmesi üzerine kendi yaptırdığı türbesine gömülmüş olmasından dolayı külliye bu tarihten önce yapılmış olmalıdır.

Üçgen bir arsa payı üzerinde kuzeyba-tı-güneydoğu doğrultusunda yerleştirilmiş olan külliye medrese, türbe, sebil, sıbyan mektebi ve dükkânlardan oluşmaktadır. 16. yy'ın sonlarında başlayıp 17. yy'.da sayıları artarak devam eden, medrese ağırlıklı küçük külliyelerin 17. yy'ın başına tarih-lendirilen bir örneğini oluşturan Kuyucu Murad Paşa Külliyesi'nde caddeye bakan cephe üzerinde girişinin iki yanında dükkânlar yerleştirilmiştir. Kuzeybatıda iki

dükkânın üzerinde fevkani olarak sıbyan mektebi yer alır. Güneydoğuda ise türbe ve önünde sebil bulunmaktadır. Dükkânların arka tarafında küçük bir revaklı avlu etrafında "L" şeklinde sıralanmış medrese odaları vardır. Medresenin dershanesi güneydoğu uçta türbeye bitişik olarak yerleştirilmiştir.

Medrese: Vezneciler Caddesi üzerinde yer alan dükkân dizisi arasında basık kemerli kapı açıklığı ile medreseye geçiş sağlanmaktadır. Kapı içte dükkân derinliği boyunca geniş sivri kemerli açıklıkla avluya açılmaktadır. Yamuk dikdörtgen planlı avluda dükkânların arkasına gelen yerde re-vaklar yoktur. Diğer üç yönde baklavalı başlıklara sahip mermer sütunlara oturan sivri kemerli revaklar avluyu çevrelemektedir. Revaklarm arkasında güneydoğu yönü hariç diğer iki yönde "L" şeklinde sıralanan medrese odaları bulunmaktadır.

Güneydoğu yönünde dershane-mescit birimi yer almaktadır. Önünde bulunan revak birimleri, diğerlerinden farklı olarak dikdörtgen olup üzerleri aynalı tonoz ile örtülmüştür. Burada revak cephesinde de farklı olarak mermer kaplama görülmektedir.

Dershane-mescit kare planlı olup üzeri pandantifli kubbe ile örtülmüştür. Basık kemerli kapı ve iki yanında dikdörtgen açıklıklı, mermer söveli birer pencere ile revağa açılmaktadır. Girişin karşısında solda altlı üstlü birer pencere ile de bitişiğindeki türbeye açılan dershane-mescitte giriş üstünde üç, yan duvarlarda üstte ikişer pencere ile dışa açılma söz konusudur. Alt sıradaki pencereler dikdörtgen açıklıklı, mermer söveli, üst sıradaki pencereler ise içten yuvarlak kemerli, dıştan sivri kemerli olarak düzenlenmiştir. Kapının karşısında sağa kaydırılmış mihrap bulunmaktadır. Sivri kemerli ve yarım yuvarlak niş şeklinde düzenlenen mihrabın etrafı mermer kaplamalıdır, iki yan duvarda altta dikdörtgen açıklıklı, mermer söveli dolap nişleri bulunmaktadır. Kapı ve dolap kanatları dikdörtgenlerin farklı yerleştirilmesi ile olu-

şan geometrik kompozisyona sahiptir. Yapıda kubbe ortasında yer alan ve yenilenmiş olan kalem işi süslemede az görülen zikzaklı bir madalyon kompozisyonu vardır.

Medrese odaları 14 tane olup üzerleri pandantifli kubbelerle örtülüdür. Revaklar-dan dershane-mescit önündeki üç birimden başka uzun koldaki bir birim de aynalı tonoz örtüye sahiptir. Diğer 11 birim pandantifli kubbelerle örtülmüştür. Güneydoğu uçta iki oda ile iki kolun kesiştiği köşe odası dikdörtgen açıklıklı birer kapı ile, diğer odalar ise dikdörtgen açıklıklı birer kapı ve pencere ile revağa açılmaktadır. Güneydoğu uçtaki iki oda önünde yanındaki dershane-mescitten dolayı tonozlu dar bir koridor oluşmuştur. Uçtaki odada giriş karşısında bir alt pencere, yan duvarda bir üst pencere vardır. Girişin sağında ise bir ocak nişi bulunmaktadır. İki kolun kesiştiği köşe odasında ise altlı üstlü birer pencere vardır. Uzun kolda yer alan odaların girişleri karşısında altta bir niş, üstte bir sivri kemerli pencere mevcuttur. Girişin sağında kuzey duvarında vaktiyle o-cak nişleri bulunuyordu. Kısa koldaki odalarda giriş karşısında ocak nişleri mevcut olup dışa açılan pencereler yoktur. Bu kolda en uçtaki birim hela olarak düzenlenmiş olup üzeri yüksek bir aynalı tonozla örtülmüştür. Bacalar tuğladan altıgen gövdeli ve her yüzde birer duman açıklığına sahip olup kavuk benzeri taş külahla örtülüdür.

Medrese odalarından uzun kolda revak-ların kesiştiği köşelerde, kısa kolda ise köşe odası ile bitişiğindeki oda arasındaki duvar vaktiyle kaldırılmış, böylece ikişer birimli üç oda elde edilmiştir.

Medrese avlusunun üzeri günümüzde alçı tavan ve sundurma ile kapatılmış olup yapı İstanbul Üniversitesi Güzel Sanatlar Bölümü binası olarak kullanılmaktadır.

Türbe: Vezneciler Caddesi üzerinde medresenin güneydoğusunda yapıya bitişik olarak yer almaktadır. Kare planlı yapının üzeri bugün ahşap tavan ve kurşun kaplı

Kuyucu Murad Paşa Külliyesi'nin planı.

M. Sözen, Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan, tst., 1975

Girişin solunda ve karşısında dikdörtgen açıklıklı mermer söveli birer dolap nişi vardır. Yapıda alt pencereler dışta sivri boşaltma kemerleri altında mermer alınlıklı, dikdörtgen açıklıklı ve içten, dıştan mermer sövelidir. Üst sıradaki pencereler ise dıştan sivri, içten yuvarlak kemerli alarak düzenlenmiştir.

Türbede üç kişinin yattığı bilinmektedir. Bunlar Sadrazam Kuyucu Murad Paşa (ö. 1611), Abaza Mehmed Paşa (ö. 1638-1639) ve Cağaloğlu Sinan Paşazade Mehmed Paşa'dır (ö. 1642). Bugün türbede üç ahşap sanduka, kırılmış halde bir taş lahit ile birkaç tane kırık mezar kitabesi bulunmaktadır.

Sebil: Külliyenin güneydoğusunda türbeye bitişik olarak yerleştirilmiş olan sebil dışa taşkın beş cepheli olarak düzenlenmiştir. Mermer malzemeyle yapılmış olan sebil vaktiyle yanından geçen ve bugün mevcut olmayan Nadir Bey Sokağı ile Vezneciler Caddesi'nin kesiştiği yerde bulunan bir köşebaşı sebili idi. Bugün mevcut olmayan bu sokak yönünde basık kemer-