KirkçEŞme tesisleri

Küçükyalı

Banu Kutun/ Obscura, 1994

çoğu zaman külhani bir hayat süren kimselerdi. Külhanbeylerinin devam ettiği çalgılı kahvelerde fasıllara, manilerle başlanır, klarnet, çifte nara, darbuka, zilli maşa ve çığırtmadan meydana gelen saz takımı, mani havasıyla atışmaya giriştikten bir süre sonra münakaşalar, iskemle kavgaları gibi olaylar da hemen başlardı. Burada okunan maniler, konularını külhanbeyle-rinin değişik hadiselerinden alırdı. Bu maniler, herkesin bildiği 4 mısralı, 7 heceli yerine, 2 mısralı 14 heceli olarak düzenlenirdi. Bunlar "ayaklı mani" diye adlandırılır ve "Adam aman" diye başlar, rast ya da mahur makamlarıyla okunurdu.

Manileri takiben koşma ve semailere, sonra da destanlara geçilirdi. Destanlarda külhanbeylerinin maceralarının anlatılması, onların kullandığı argo kelimelerle değil, diğer destanlarda olduğu gibi edebi bir dille ifade edilirdi. Külhanbeyi destanları arasında Server ile Melek adlı kişilerin nazmettikleri Yorgancı Sadık Destanı, Hak-kı'nın Firuzağalı Hasan Çavuş Destanı, II. Abdülhamid dönemindeki Haddehane veya Çarkçı mektebindeki hayatı ve burada bulunanlarla külhanbeylerinin münasebetlerini anlatan Sıbyan Destanı, Komiser Hüsamettin Destanı en çok sevilenlerdi (bak. destanlar).

Külhanbeylerinin konularım kendilerinin teşkil ettiği ve kendi muhitlerinde o-luşturup çaldığı, dinlediği edebi türlerin dışında, hayatları romancılar tarafından da işlenmiştir. Özellikle Hüseyin Rahmi Gürpınar, külhanbeylerinin yaşayış, âdet ve davranışlarını birçok romanında işlemiştir. Tesadüfte (1900) Hayati; Şıpsevdi'de (1911)Raci; SonArzu'dz (1922) Raşit ve arkadaşları; Tebessüm-iElem'de (1923) Dîdar Bey, Yedi Bela Mustafa; Ölüler Yaşıyor mu'du (1973) Cemal, külhanbeyi tipinin temsilcisi olarak görülür. Ayrıca Ercüment Ekrem Talu Kopuk (1922) adlı romanında bu tip insanları, konuşmalarındaki argoyla, hırsızlık, cinayet gibi davranışlarıyla ve şehir içinde yangın yeri, köprüaltı gibi yerlerdeki yaşayışlarıyla işler. Sermet Muhtar Alus da Cumburiyet'te tefrika edilmiş olan Onikiler (1935) romanında istanbul kabadayı ve külhanbeylerinin hayatını tüm yönleriyle gözler önüne serer. Refi Cevad

Ulunay'ın Sayılı Fırtınalar (1955) romanı da kabadayı, külhanbeyi dünyasını anlatan eserler arasında yer alır. Muhtelif Karagöz fasıllarında da külhanbeyi ve kopuk tipleri kendilerini gösterir.

Bibi. E. E. Talu, Kopuk, ist., 1922; O. C. Kaygılı, istanbul'da Semaî Kahveleri ve Meydan Şâirleri, ist., 1937; T. Alangu, ÇalgılıKahveler-deki Külhanbey Edebiyatı ve Numuneleri, İst., 1943; Ahmed Rasim, Muharrir Bu Ya, Ankara, 1969, s. 256-268; F. Devellioğlu, Türk Argosu, İst, 1980, s. 32-45.

UĞUR GÖKTAŞ