KirkçEŞme tesisleri

Banu Kutun/

Obscura, 1994

Panayia Kilisesi, Silivrikapı dışındaydı ve yakınındaki ünlü ayazmadaki balıklardan dolayı, Balıklı Ayazması(-») olarak da anılır.

Kilise-devlet münasebetleri tarihinde I. İustinianos dönemi, kilise hayatı üzerinde imparatorluk etkisinin zirvede olduğu dönem olmakla dikkat çeker. İustinianos döneminde Bizans devleti bütün kuvvetlerini kullanarak toprak genişliği bakımından bir defa daha bütün Akdeniz dünyasını kapsamak sureti ile yüksek bir noktaya u-laştı. Ancak bu büyük başarılarından sonra İustinianos, ardıllarına iktisadi yönden tamamıyla sarsılmış bir devlet bıraktı.

İustinianos döneminde kiliselerin planında büyük bir değişiklik olmamakla beraber, Bizans mimarisi, Yunan veya Roma mimarisinden çatı örtü sistemi ile ayrılır. Tahrip edici yangınlara karşı tavanların ahşap yerine tonoz örtü şeklinde yapılmasına başlanmıştır. Mozaik süsleme sanatı bir gereklilik halini bu dönemde almıştır. Bu anlayış 6. yy'dan 8. yy'a kadar sürer.

Bizans sanatının ve Doğu kiliselerinin en büyük eseri olan Ayasofya, I. İustinianos döneminde 532'deki yangından sonra 3. kez yeniden inşa edildi.

Kadırga Limanı'nda bulunan Sergios ve Bakhos Kilisesi 527'de yapıldı. Kilise II. Bayezid zamanında Hüseyin Ağa tarafından 1505'te camiye çevrildi (bak. Küçük Ayasofya Camii). Hora Manastırı'nın ilk inşasının da bu döneme rastladığı sanılmaktadır (bak. Kariye Camii). Ayvansaray'da sur yakınında yapıldığı bilinen Aya Tek-la Kilisesi de günümüze ulaşamamıştır. Ancak bu yapının Atik Mustafa Paşa Camii ya da Toklu İbrahim Dede Mescidi olduğu yolunda görüşler de vardır.

İkinci Aya İrini Kilisesi, 532 tarihli Ni-ka ayaklanması sırasında birincisinin yanmasından sonra yeniden inşa edilmiştir. Çok önemli sanatsal bir kimliği yoktur.

1964'te başlayan Saraçhane kazılarında gün ışığına çıkarılmış olan Ayios Polieuk-tos Kilisesi'nin de yapımı gene 5. yy'm başına rastlar. 10. yy'ın sonuna kadar kullanıldığı tahmin edilen kilise bugün harabe halindedir. Başlıklar, payeler gibi birçok kıymetli parça Latin istilaları sırasında Venedik'teki San Marco Kilisesi'ne götürülmüştür.

Mavrikios döneminde (582-602) inşa e-dildiği öne sürülen Meryem Kriotissa Kilisesi'nin 9- yy'da varlığı bilinen Akatalep-tos Manastırı Kilisesi ile karıştırılarak II. Mehmed (Fatih) döneminde (1451-1481) kiliseden camiye çevrilip Kalenderhane Camii(->) adını aldığı görüşü oldukça yaygındır.

Mavrikios'tan II. İustinianos dönemine (685-695) kadar kayda değer bir kilise inşası söz konusu olmamakla beraber, Ana-dolukavağı'nda bir kilisenin inşa ettirildiği söylenir. Galata'da 13- yy'da Cenevizliler tarafından gotik üslupta yapılan San Pa-olo Kilisesi fetihten sonra II. Mehmed (Fatih) döneminde camiye çevrilmiştir (bak. Arap Camii).

726'da Doğu Hıristiyan âleminde baş gösteren ve 9- yy'm ortalarına değin süren dinsel tasvir karşıtı hareket olan İko-noklazma(->), birçok sanat eserinin tahribine yol açtı. Özellikle III. Leon (hd 717-741) ikonalara karşı açıkça tavır aldı.

Bizans kilise mimarisinde 8. yy'dan 15. yy'a kadar yeni bir mimari akım sürmüştür. Bu dönemde yapılan kiliselerde, kubbe ve bu kubbede ikiz pencereler bulunmakta, ayrıca hem içinde hem de dışında süslemeler ve freskler dikkat çekmektedir. Bu mimari anlayışın altın çağı 9. ve 11. yy'lardır.

II. Bayezid döneminde (1481-1512) camiye çevrilen Ayios Andreas Kilisesi'nin i-se ne zaman inşa edildiği kesin olarak bilinmemekle birlikte 8. yy'da yapıldığına dair bilgiler vardır, (bak. Koca Mustafa Paşa Camii).

İkona kırıcıları ile mücadele, IV. Leon zamanında da (775-780) sürmüştür. 797-802 arasında İrene'nin hükümdarlığı sırasında Büyükada'da Aya İrini Manastın yaptırılmıştır. Haksız yere öldürülen Teodo-sia'nın adının azizler arasına karışması nedeni ile Ayia Teodosia adının verildiği kilise Osmanlı döneminde camiye çevrildi (bak. Gül Camii).

VII. Konstantinos döneminin (913-959) önemli bir kilisesi ise Osmanlı döneminde Mesih Paşa tarafından camiye çevrilen ve altında bulunan yüksek bir bodrum yüzünden Bodrum Camii(->) adı ile anılan Mirelaion Kilisesi'dir.