KirkçEŞme tesisleri

MACAR ENSTİTÜSÜ

1917-1918 arasında faaliyette bulunmuş bilim kurumu.

Macarların İstanbul'da bir enstitü kurmak istemiş olmalarının ana nedeni Türk-Macar ilişkilerinin eskiliğine dayanmaktadır. Bilimsel bakımdan Macarların Türkle-

re gösterdiği ilgi oldukça erken tarihlerde başlamıştır. Bu ilgi daha ziyade Macarların kendi kültürlerinin kaynaklarını Orta Asya kültür dairesi içerisinde görmelerinden doğmuştur. Bu nedenle Macar araştırmacıları Orta Asya'dan Anadolu'ya kadar olan bölgelerde Türk dili, sanat ve arkeolojisi üzerine çeşitli çalışmalar yaptılar.

Macarlar I. Dünya Savaşı sırasında (1914-1918), Osmanlı Devleti ile Avusturya-Ma-caristan Imparatorluğu'nun müttefik olmalarından da yararlanarak 1917'de İstanbul'da bir enstitü kurdular. Çalışma konularından ikisi Türk-Macar dil araştırmaları ile Türk sanatı araştırmaları olarak tespit edildi. Bununla birlikte Prof. Anton Hekler'in yönettiği enstitüde Anadolu'nun klasik arkeoloji devreleri ile Hıristiyanlık dönemi arkeolojisi ve sanatı da çalışma konulan arasındaydı.

Macar Enstitüsü'nde basılan eserler arasında, ünlü Avusturyalı sanat tarihçisi J. Str-zygowski'nin yetiştirdiği Heinrich Glück' ün(->) "Türk Sanatı" başlıklı eseri önemlidir. Aslında bu araştırmacının enstitüde verdiği bir konferansın metni olan bu küçük kitap (25 s.) bir Batı dilinde "Türk Sanatı" başlığıyla yayımlanmış ilk eserdir.

S. Eyice'nin aktardığına göre Macar Enstitüsü'nde bu kitaptan başka Türk mimarları hakkında monografilerin yazdırıl-ması, Gelibolulu Mustafa Alî'nin "Menakıb-ı Hünerverân" ile Cafer Efendi'nin "Risa-le-i Mimariye" gibi eserlerinin Macarca yayımlanması tasarlanmıştı.

Enstitüde bir seri olarak basımı gerçekleştirilen eserlerden Yunan sanatı ve Bu-din'in Türklere barış yoluyla teslimi konulu iki kitap (J. H. Mordtmann, 1526 Yılında Budin'in Teslimi Hakkında, 1918; Hekler Antal [Anton Kekler], Yunan Sanatında ilah İdeali ve Portre, 1917) dışın-

da, doğrudan doğruya İstanbul ile ilgili Koş Karoly'nin (Kari Koş) İstanbul Şehrinin Tarihi ve Mimarisi (1918) adlı eseri ile Gyula Moravcsik'in bir eseri (Aziz La-dislaus'un Kızı ve İstanbul'da Pantokra-tor Manastın, 1923) yayımlanabilmiştir.

I. Dünya Savaşı'nın Osmanlı Devleti ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun yenilgisiyle sonuçlanması üzerine, Ekim 1918'de kapatılan enstitünün çoğunluğu İstanbul üzerine olan kitapları önce Alman Arkeoloji Enstitüsü'nde muhafaza edilmiş, II. Dünya Savaşı'ndan sonra Macar hükümetinin bağışı olarak Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi'ne intikal etmiştir.

Bibi. O. Aslanapa, "Türk Sanatı Araştırmalarının Gelişmesi", Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Cumhuriyet 'in 50 Yılma Armağan, Ankara, 1973, s. 120-127; S. Eyice, "Arkeoloji Enstitüleri", ISTA, II, 1021-1025; G. Feher, "Macar Sanatında Görülen Türk Etkisi", Türk Sanatı Tarihi Araştırına ve İncelemeleri, II, İst., 1969, s. 205-213; H. Glück, "Türk Sanatı", Eski Türk Sanatı ve Avrupa'ya Etkisi, Ankara, 1974, s. 151-162; A. Hekler, Institut scientifique Hong-rois de Constantinople, Budapeşte, 1921.

YAŞAR ÇORUHLU