KirkçEŞme tesisleri

Bibi. istanbul Manifaturacılar ve Kumaşçılar Çarşısı, İst., 1969.

İSTANBUL

MANİLER

Halk edebiyatında bir nazım türü olan mani genellikle yedişer heceli dört mısra-dan kuruludur. Üçüncü mısraın dışındakiler kendi aralarında kafiyelidir. Birinci ve üçüncü mısraların serbest, ikinci ve dördüncü mısraların ise kafiyeli olduğu maniler daha çok Karadeniz Bölgesi'nde görülür. Az olmakla birlikte beş, altı, sekiz, on bir vb heceli olanlarının yanında beş, altı vb mısradan kurulanları da vardır.

Çeşitli cönklerde tek tuk rastlanılan manileri saymazsak, bu alandaki ilk basılı eser, 22 sayfalık taş baskısı Mecmua-i Mani-yât'tır. M. H. Bayrı tarihsiz olan bu eseri, manilerin düzenlenmesi ve yazılış şekillerinden hareketle, 1868-1875 arasına bağlamaktadır. Bu manilerin büyük bir bölümün İstanbul'da derlendiği, yapılarının incelenmesinden anlaşılmaktadır. İlk sayfa kaydında 250'den fazla maninin yer aldığı belirtilen eserdeki örnekler, dört mısralı klasik yapı yerine, daha çok semaî kahvelerinde ya da çalgılı kahvelerde meydan şairleri tarafından söylenen manilerin güzel örnekleridir. Bayrı'nın bu tür maniler için "ayaklı mani" demesi doğru ise de on dört heceli iki mısradan kurulduğunu söylemesi yanlıştır. Mısralar ortalarından bölünerek, "ayaklı mani" yapısına uy-durulmalıdır. "Ayak" kısmı ise, "Adam aman" söyleyişinden sonra gelen ve cinasa kaynaklık edecek olan bir-iki kelimelik bir ibareden oluşmaktadır: Taş ise, / Vur başıma yarılsın, /Elindeki taş ise. / Yiğide şan değil mi, / Yanında yâr laşısa.

Ahmed Rasim de manileri, Bayrı'nın anlattığı şekilde vermekte, ancak o, "Adam aman" tekerlemesini de eklemektedir: Adam aman (düzgün eş), /Bu ne hikmet Yaradan, / Gece ay gün, düz güneş. /Dolaştım Şam'ı, Bağdad'ı, /Bulamadım düzgün eş.

Bu tür söyleyişte, "ayak" mısraını yedi heceye tamamlamak için bazen tam kelimelerle başka bir kelimenin hecesi de söylenebilirdi. Üsküdarlı Kayıkçı İbrahim'in bir manisi örnek olarak verilebilir: Adam aman ...ne ... yedir? / Namerdin lokmasını, /Ne kendin ye, ne yedir. /İhvanın toplanması, /Seneden seneyedir.

Macar Türkoloğu I. Künos'un(-0 1885-1890 arasında İstanbul'da bulunduğu ve Anadolu'da yaptığı geziler sırasında maniler de derlediği bilinmektedir. Bu manileri daha sonra yayımlayan Kûnos, ayrıca 1925'te İstanbul ve Ankara'da verdiği