KirkçEŞme tesisleri

MEDDAHLIK

Denebilir ki bir gösterim niteliğinde dramatik hikâye anlatmak özellikle İslam ülkelerinde hem tarihçe çok eskidir hem de çok yaygındır. Meddahın yamsıra "kıssa-han", "nakkal", "bakşi", "risaleci", "ravi" vb sözcükler kullanılmıştır.

Meddahlık tek kişinin gösterimidir. Bir yanda hikâyesini epik biçimde üçüncü kişide anlatırken, bir yandan da hikâyenin kişilerini onlardan beklenecek şive söyleyişleriyle konuşturur. Yalnız Acem, Anadolulu, Çerkez, Arnavut, Yahudi gibi çeşitli kişileri değil, çeşitli hayvan ve doğa seslerini de çıkarırlardı. Meddahın iki aracı vardı, biri boynuna doladığı veya omzuna astığı mendili, diğeri de elindeki sopası. Bu ikincisi ile döşemeye vurarak gösterimin başladığını ya da kapıya vurulduğunu belirtir, kimi kez kullanıma göre tüfek, baston gibi nesnelerin yerini tutardı. Mendille terini siler, kişilerden birinin e-lindeki mendil olarak kullandığı gibi başına koyup çeşitli başlıkları yapardı.

Meddahlık en çok istanbul'da gelişmiştir. Karagöz, ortaoyunu, cambazlık, hokkabazlık, tiyatro ile ilgili sokak adları olduğu gibi meddahlıkla ilgili sokak adları da vardı. Günümüze kalan iki sokak adından biri Beşiktaş'ta Meddah îsmet Sokağı, öteki Millet Caddesi'ne yakın Hikayeci So-kağı'dır. Evliya Çelebi'ye göre 17. yy'ın ortalarındaki istanbul'da meddahların sayısı 80'di. Esnaf alaylarında bunlar sedye ü-zerinde ellerinde çevgân, bellerinde hikâye dergileri olmak üzere geçerlerdi. Evliya Çelebi bir çeşit meddah sayılabilecek mukallitlerin sayısının ise 500 olduğunu yazar.

Meddahların hikâye dağarlarına gelince bunlar arasında Antarname, Hamzana-me, Şehname, Binbir Gece Masalları gibi zincirleme hikâyelerin yamsıra İstanbul'a özgü Hançerli Hanım Hikâyesi(.-*), Tay-yarzade Hikâyesi (->), Letâifname(-*) gibi hikâye kaynakları bulunmaktadır. Ayrıca meddahların kendilerinin yarattıkları ve başkahraman olarak kendilerini koydukları hikâyeler de vardır; örneğin 17. yy meddahlarından Tıfli'nin hikâyeleri gibi. I. Bayezid (Yıldırım) döneminden (1389-1402) günümüze kadar pek çok meddah adı biliyoruz. Bunlar arasında şunları sayabiliriz; 16. yy'da Meddah Eğlence, La' lin Kaba adıyla bilmen Bursalı Mustafa Baba, Derviş Hasan; 17. yy'da Kurbâni Ali Hamza, Meddah Şerif Çelebi, Tıfli Ahmed Çelebi; 18. yy'da Şermi Seyyid Mehmed Çelebi, Sandalcı Halil Ağa, Şekerci Salih Efendi, Meddah Hasan Ağa, Meddah Ma-dih Efendi; 19. yy'da Meddah Sadık Efen-

16. yy meddahı Lâ'lin Kaba adıyla bilinen

Bursalı Mustafa Baba.

Museuın of Fine Arts, Boston/Metin And fotoğraf arşivi

di, Meddah Emin Efendi, Kız Ahmed, Camcı İsmail, Çadri Süruri, İsmet, Aşkî, Lüleci Mehmed vb.

Bibi. M. And, Geleneksel Türk Tiyatrosu, İst., 1985, s. 218-241; ay, "Eski Meddahlar ve Hayalciler Üzerine", Forum, l Temmuz 1961; ay, "Meddah, Meddahlık, Meddahlar", Türk Dili, S. 195 (Aralık 1967); ay, "İslam Ülkelerinde Gösterim Niteliğinde Hikâye Anlatımı", TT, S. 24 (Aralık 1985); Köprülüzade Mehmed Fu-ad, "Meddahlar", Türkiyat Mecmuası, I (1925), s. 1-54; ay, "Meddahlar Makalesine Aid", ae, II (1926), s. 430-434; S. N. Gerçek, Türk Temaşası, İst., 1942; G. Jacob, Vortrage türkischer Meddah's, Berlin, 1904; T. Menzel, Meddah, Schattentheater und Orta Ojunu, Prag, 1941; W. Radloff, Proben der Volkslitteratur der tür-kischen Stâmme, VIII, Berlin, 1903; Ö. Nutku, Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri, Ankara, 1977.

METİN AND