KirkçEŞme tesisleri

Medreselerin Kent İçindeki Dağılımı

Bugün İstanbul'da mevcut medreselerin kent içindeki dağılımlarına genel olarak bakıldığında, suriçinde büyük bir yoğunluk kazandıkları, sur dışında ise daha az sayıda olmakla birlikte Eyüp ve Üsküdar yörelerinde toplandıkları gözlenmektedir. Medreselerin kent içindeki dağılımı kronolojik yönden irdelendiğinde, İstanbul' un fetih sonrası yerleşmesiyle ilgili bazı özellikler bulmak mümkün olmaktadır. Medreseler, camiler gibi yeni yerleşmeleri teşvik edici bir öğe olmamakla birlikte, bir külliye programında yer aldıklarında bu amacın etkisi kaçınılmazdır. 15. yy'da en yoğun yerleşme Fatih yöresindedir. Medreselerin Fatih çevresinde bu denli yoğunlaşması M. S. Kütükoğlu'na göre Fatih medreselerinin bu çevrede olması ve yakınlığın medreseler arası hoca değişimi ve öğrenci ulaşımına kolaylık sağlamasıyla a-çıklanmaktadır. İshak Paşa, Mahmud Paşa, Murad Paşa (Aksaray), Davud Paşa ve Koca Mustafa Paşa medreseleri iskân merkezi olma niteliği taşıyan külliyelere bağlı olarak yapılmışlardır. 15. yy'da sur dışında Eyüp'te Eyüb Sultan ve Üsküdar'da Rum Mehmed Paşa medreseleri yapılmıştır.

16. yy'da Fatih'teki medrese sayısı daha da artmış ve yayılma alanı Draman, Fethiye, Edirnekapı'ya doğru uzanmıştır. Vefa, Süleymaniye çevresi ikinci yoğun bölgedir. Divanyolu'nun güneyi, Bayrampaşa Deresi (Yenibahçe), Topkapı yeni medreselerin yapıldığı alanlardır. Aksaray-Koca-mustafapaşa ekseninde mevcutlara eklemelerle halkalan daha sık bir medrese zinciri oluşturulmuştur.

16. yy'da yapılan medreselerin konumları kent sınırlarının genişlediğini göstermektedir. Sur dışında Kasımpaşa, Sütlüce,

Tophane, Atik Valide (Üsküdar), Kanlıca ve Beşiktaş yeni medreselerin yapıldığı alanlardır. l6. yy'ın sonunda Beşiktaş'ta olduğu bilinen medreselerden Hayreddin Paşa, Yahya Efendi ve Emin Mustafa Çe-lebi'ye ait olanlar yok olmuş, geriye yalnız Sinan Paşa Medresesi kalmıştır. 16. yy'da Kanlıca'da İskender Paşa tarafından yaptırılmış olan medrese de günümüze ulaşamamıştır.

17. yy'da yoğunlaşma Fatih, Şehzade-

başı, Divanyolu çevresindedir. Sur dışın
da Merkez Efendi, Eyüp'te Nişanca, Üskü
dar'da Çinili, Boğaz'da Vaniköy medrese
lerin uzandığı uç noktalardır.

18. yy'da yoğunlaşma gene suriçinde

Fatih, Şehzadebaşı, Divanyolu üzerinde
dir. Ayrıca Sirkeci-Bâbıâli yörelerinde ge
lişme görülmektedir. Galata, Eyüp, Üskü
dar, Çapa, Topkapı, Kocamustafapaşa tek
uygulamaların yer aldığı bölgelerdir.

19. yy'da yeni medrese yapımı fazla de

ğildir, fakat daha önce yapılmış medre
selerle kentte yoğun bir birikim vardır. Ta
rihi yarımadanın kuzey kesimi medrese a-
ğıyla örülmüş gibidir. Fatih, Vefa, Beyazıt,
Mahmutpaşa, Babıâli, Ayasofya yöreleri gü
nümüze ancak yüzde 40'ı ulaşabilmiş bir
medrese yoğunluğuna sahiptir. Saraçhane,
Karagümrük, Fener ve Unkapanı'yla sınır
lanan alan içinde 19. yy'da 60'a yakın med
resenin faal olduğu, yapılan saptamalar
dan bilinmektedir. Medreseler açısından
yoğun olan diğer bölgeler Şehzadebaşı-
Vefa-Süleymaniye, Zeyrek ve Divanyolu
çevresidir. Sur dışında Defterdar-Eyüp a-
rasındaki yörede yoğun sayılabilecek bir
kümelenme gerçekleştirilmiştir. Bugün
mevcut olmayan Defterdar Nazlı Mahmud
Çelebi, Gezeri Kasım Paşa, Taşköprülü ve
Behram Kethüda medreseleriyle birlikte
bu yörede toplam 11 medrese bulunuyor
du. Günümüze ulaşanlar, 2'si Zal Mahmud
Paşa Külliyesi'nde olmak üzere, Sokollu
Mehmed Paşa, Cafer Paşa, Kazasker Mus
tafa Efendi, Beşir Ağa medreseleridir. Eyüp'
ün önemli bir dini merkez olması bu yo
ğunlaşmayı etkilemiş olmalıdır. Kasımpa
şa, Galata, Beşiktaş, Boğaz, Müslüman nü
fusun yoğunluğuna karşın, medreselerin
az sayıda bulundukları alanlardır. Kasım
paşa'da 19. yy'da Güzelce Kasım Paşa ve
Piyale Paşa medreselerinin varlığı bilin
mektedir. Galata'da ise 16-18. yy'larda ya
pıldığı bilinen ve günümüze ulaşan 2 med
rese vardır: Kılıç Ali Paşa ve Valide Ket
hüdası Mehmed Efendi medreseleri.