KirkçEŞme tesisleri

MEHMED IV

(l Ocak 1642, İstanbul - 17 Aralık 1692, Edime) 19. Osmanlı padişahı (hd 8 Ağustos 1648-8 Kasım 1687).

"Sultan Mehmed-i Râbî", "Avcı Mehmed", "Sultan Mehmed bin Sultan ibrahim" olarak da bilinir. Sultan İbrahim(-0 ile Turhan Hatice Sultan'ın oğludur. Ölüm tarihini 6 Ocak 1693 veren kaynaklar da vardır. 7 yaşında iken tahta çıkması 40 yıla yaklaşan padişahlığı, ava düşkünlüğü ile ünlenen İV. Mehmed, padişahlığının yaklaşık 25 yılını istanbul dışında, genellikle de Edirne'de geçirmiş, bu süre boyunca Divan-ı Hümayun çalışmaları da Edirne'de yapıldığından, istanbul'un payitahtlığı bir

anlamda ikinci sıraya düşmüştür. Asita-ne(-») kaymakamı ya da sadaret kayma-kamı(->) denen vezirlerin yönettiği istanbul'un sorunlarıyla IV. Mehmed'den çok Köprülüler(->) ilgilenmişlerdir.

ibrahim'in ilk oğlu olan IV. Mehmed' in doğumu, Osmanlı hanedanının süreceğine bir kanıt olduğundan sarayda ve istanbul'da sevinç uyandırdı. Naîmâ, bunu anlatırken istanbul, Galata ve Üsküdar'da üç gün üç gece donanma yapıldığını, halkın coştuğunu ve sıkıntılardan kurtulduğunu, şairlerin de şehzadenin doğumu için kasideler söyleyip tarih düşürdüklerini aktarır. Fakat İbrahim'in, oğlundan çok ona sütannelik eden kadının çocuğunu sevmesi, Şehzade Mehmed'i, bir kızgınlığında havuza fırlatıp yaralanmasına neden olması ilginçtir.

Mehmed ve kardeşleri Süleyman (!!)(-*) ve Ahmed (!!)(->) Imam-ı Sultam Sami Yusuf Efendi'den, Sami Hüseyin Efendi'den ilk dersleri alarak sarayda eğitim görmeye başladılarsa da 8 Ağustos 1648'de ibrahim' in tahttan indirilmesi üzerine Mehmed tahta çıkınca, kardeşleri de sarayın Şimşirlik Kasrı'nda göz hapsine alındılar.

IV. Mehmed'in Macaristan'da yapılmış bir

portresi.

Cengiz Kahraman arşivi

IV. Mehmed'in cülusunda, Şeyhülislam Abdürrahim Efendi, Sadrazam Sofu Mehmed Paşa ve vezirler hazır bulundular. Korkacağı düşünülerek geniş kapsamlı cülus protokolü uygulanmadı. Törenden sonra, sadrazam ve şeyhülislam, çocuk padişahı büyük valide Köseni Sultan(->) ile bostan-cıbaşına teslim ettiler. Buradan, Sultan ibrahim'in bulunduğu daireye geçerek tahttan indirildiğini bildirdiler.

IV. Mehmed için ilk sorun kıyafetiyle ilgili olarak ortaya çıktı. Bu yaşta bir padişaha uygun giysiler kararlaştırıldı. Törenlerde "kibriti zer-baft" üzerine benli "ergu-vanî zer-baft" giymesi, selimi mücevveze-sine iki adet a'rûze sorguç takılması, ayrıca tepe sorgucuna yarım yumurta büyüklüğündeki "zümrüd-i hızır"ın konması, al-

nına da cülustaki gibi "Allah"ın ilk harfi o-lan "elif'in çizilmesi uygun görüldü.

Sarayda bu kıyafet sorunu gündemdeyken istanbul'da da benzeri görülmedik olaylar yaşanıyordu. Cülustan bir gün önce öldürülen, Vezirazam Ahmed Paşa'mn Atmeydam'na asılan yağlı cesedi, yeniçeri kıyafetine girmiş bir açıkgöz tarafından doğranmış, küçük parçalar halinde ve mafsal ağrılarına iyi gelir diye satılmaktaydı. Bu yüzden halk, Ahmed Paşa'ya ölümünden sonra "Hezarpare" (bin parça) adını takmıştı.

16 Ağustos l648'de düzenlenen kılıç a-layından(->) dönüşünde Edirnekapı'dan kente giren çocuk padişahı, istanbullular ilgiyle izlediler. Atının dizginini mirahur a-ğanın tuttuğu IV. Mehmed de saraya kadar uzayan yol boyunca muazzam bir kalabalık oluşturan kent halkını ilk kez görmekteydi. 18 Ağustos günü, Sultan İbrahim' in verilen fetva uyarınca sarayda boğulmasından sonra IV. Mehmed için saltanat hakkı güvenceye alınmış oldu. Ertesi gün de babasının haremine mensup kadınlar ve cariyeler Eski Saray'a(->) göç ettirildi. Aynı gün Hezarpare Ahmed Paşa'nın konağına, Topkapı dışındaki bahçesine ve mallarına el konuldu. Padişah adına halktan zorla alıp konağına sakladığı 30'dan fazla çengi, sazende ve hanende cariye ortaya çıkarıldı ve bunlar sahiplerine iade e-dildi.

Hazinedeki para yetersizliğinden cülus bahşişi dağıtılması olanaksızdı. Cinci Ho-ca'dan(->) para istendi. Vermeyince malları müsadere edildi. Diğer yandan, çocuk padişahın yetkilerinin kullanımı konusunda da çekişmeler başladı. Vezirazam Sofu Mehmed Paşa başına buyruk olmak, Kösem Sultan ise ocak ağalarına dayanarak saltanat naibeliği yapmak istiyordu. Ocak ağalarının her işe karışmaları, "çıkma" bekleyen acemi oğlanlarının ocağa alınmamaları ve genel hoşnutsuzluklar sonucu, 25 Ekim 1648'de kent tarihinin en korkunç ayaklanmalarından olan Atmeydam Ola-yı(->) başladı. Günlerce süren bu olaydan kent çok yönlü zarar gördü. Atmeydam o-laymdan sonra bir tür oligarşi kuran ocak ağaları, rüşvetle iş görmeyi ilke edindiler. Sipahilere ve onlara yandaşlık edenlere karşı kıyımı sürdürdüler. Girit Savaşı'nın getirdiği koşullar, Anadolu'daki Celali olayları ve başkaldıran eyalet paşaları, Çanakkale Boğazı'nın Venedik donanmasının ablukasında oluşu da kent yaşamını olumsuz etkilemekteydi. Abaza Hasan Ağa'nın Göller yöresini haraca kesen Celali Hayda-roğlu'nu yakalayıp istanbul'a getirmesi ve bu azdı Celalinin Parmakkapı'da asılması, halkı heyecanlandırdı (bak. Abaza Hasan Paşa Olayı). 11 Kasım l648'de İstanbul'a dönen donanmanın toplar atarak Boğaziçi'ne girişi de coşku uyandırdı. Fakat şiddetli lodos yüzünden bir kadırga Dolma-bahçe önünde battı.

Devlet aleyhine çalışmaları saptanan Venedik balyosu 30 Nisan l649'da tutuklanıp Rumeli Hisan'nda zincire vurulurken donanma da Çanakkale'deki ablukayı kırmak için hareket etti. Fakat, Boğaz savaş-