KirkçEŞme tesisleri

MEHMED TEVFİK (Çaylak)

(Eylül 1843, İstanbul -1893, İstanbul) Gazeteci, yazar.

Basın dünyasında çıkardığı mizah dergisinin adından dolayı "Çaylak" lakabıyla tanınır. Yeniçeri Ocağı'ndan yetişme, kapı çuhadarlığı ve gümrük tahsildarlığı görevlerinde bulunmuş Mustafa Ağa'mn oğludur. Düzenli bir öğrenim görmedi. 1853' te girdiği Beyazıt Rüştiyesi'nde 4 yıl okuduktan sonra Bâb-ı Seraskeri nizamiye kaleminde memurluğa başladı. 1859'da ha-zine-i hassa mektubi kalemine geçti. Bir yandan da özel dersler alarak Arapça, Farsça ve Fransızca öğrendi. 18ö7'de Muhbir' de gazeteciliğe başladı. Bu gazete kapatılınca istanbul'da çalıştı. Bu arada yine memurluğunu sürdürdü. Bursa ve İzmit'te bulundu. 1869'da Bursa'da vilayetin resmi gazetesi Hüdavendigâr'ı çıkardı. 1870'te istifa edip istanbul'a döndü ve 5 Temmuz' da Asır adlı gazeteyi çıkarmaya başladı. Asır'm haftada bir kez yayımlanan Asır-Eğlence adlı nüshası Türk mizah basınının öncüsüdür. Gazeteyi memurlukla birlikte yürütemediğinden üç ay sonra kapat-tıysa da Ekim 1870'te Terakki gazetesini çıkarmaya başladı. 1871-1872'de l yılı aşkın bir süre memurlukla Bosna'da bulunduktan sonra istanbul'a döndü ve şehremaneti tanzifat müdürü oldu. Haziran 1872' de kısa bir süre Letaif-i Asar gazetesinde çalıştı. 1875'te Letaif-i Asar'ı 10 sayı daha çıkardıktan sonra Basiret gazetesinde yazarlık yaptı, l Şubat 1876'da da asıl ünü-

Mehmed Tevfik

TETTV Arşivi

nü sağladığı Çaylak adlı mizah dergisini çıkarmaya başladı. 162 sayı çıkan bu derginin 25 Haziran 1877'de kapanışının ardından Osmanlı adlı siyasi gazeteyi yayımladı. Bunun da 14 Ocak 1878'de kapatılması üzerine Basiret'te, ardında da Vakit ve Tercüman-ı Hakikat'te çalıştı. 1884'ten ö-lümüne kadar da Tarik gazetesinde fıkra yazarlığı yaptı. Bu arada Mekteb-i Mülkiye İdadisi'nde hocalık ve Mekteb-i Mül-kiye-i Tıbbiye'de başkâtiplik görevlerinde bulundu. Vefatında Çamlıca'da Çakaldağı (Yalmzservi) Mezarlığı'na defnedildi.

Mehmed Tevfik tarih, edebiyat konularında eserler kaleme almış, eski inşa örnekleri, metin ve fıkra derlemeleri yayımlamıştır. İstanbul bakımından en önemli çalışması ise istanbul'da Bir Sene (5 kitap, ist., 1299-1300; yb İst., 199D adını taşır.

Mehmed Tevfik Tandırbaşı adlı ilk kitabının başında İstanbul halkının yılı genellikle yaz ve kış olarak ikiye ayırdığını söyleyerek kendisinin de eserini buna göre iki cilt olarak düzenlediğini, her kitapta bir ayın özelliğini anlatacağını ve altı ayın bir cilt olacağını ifade eder. Ama yalnızca Tandırbaşı, Helva Sohbeti, Kâğıthane, Ramazan Geceleri ile Meyhane yahut İstanbul Akşamlan başlıklarını taşıyan beş kitabı yayımlanmıştır.

istanbul'da Bir Sene 19. yy'ın ikinci yarısında etkisini hissettiren Batılılaşma karşısında İstanbul'da terk edilmeye yüz tutan eski yaşam tarzını, unutulmaya başlayan halk geleneklerini yansıtan, belgesel değerde bir çalışmadır, iki Gelin Odası (İst., 1301-1302) adlı romanı da İstanbul halk geleneklerini izlemek bakımından dikkate değer özellikler taşır.

Bibi. Th. Menzel, "Tevfik Mehmed", 1A, XH/1, 212-213; Ö. F. Akün, "Çaylak Tevfik", DtA, VI-II, 240-244; Gövsa, Türk Meşhurları, 92-93.

İSTANBUL