KirkçEŞme tesisleri

METRO

412

413

METRO

rak hamisi olduğu Hora Manastın'na çekildi. Son yıllarını kitaplar yazarak ve manastırı restore ederek geçirdi, ayrıca bir de kitaplık oluşturdu.

Teodoros Metohites çok yönlü ve verimli bir yazardı. Eserleri arasında Aristoteles felsefesi üzerine eleştiriler, söylevler, şiirler, azizlerin yaşamöyküleri ve mektuplar vardır. Ayrıca bir astronomiye giriş kitabıyla, klasik düşünce, tarih ve edebiyat üzerine 70'i aşkın Yunan yazarını kapsayan bir ansiklopedik eser yazmıştır. Mektuplar hariç çoğu yayımlanmamış olan bu yazmalar günümüze dek ulaşmıştır. Metohites'in öğrencilerinden tarihçi Gregoras Nikeforos(->) onu "ayaklı bir kütüphane" olarak tanımlarken, ağdalı ve sözü fazla uzatan üslubundan ötürü kınamaktan da geri kalmamıştır.

Metohites'in beş oğlu da yüksek devlet görevlerinde bulunmuş, kızı Eirene ise II. Andronikos'un oğullarından loannes (1325' ten itibaren kayser) ile evlenmiştir. Teodoros Metohites'in mozaik portresi Kariye Ca-mii'nin iç narteksinde halen görülebilir.

Bibi. I. Sevcenko, Etudes sur la polemique ent-re Theodore Metochite etNicephore Choumnos, Brüksel, 1962; ay, "Theodore Metochites, the Chora, and the Intellectual Trends of His Time"; (P. A. Undenvood), The Kariye Camii, New York-Princeton, 1966-1975, c. IV, s. 17-91; H. G. Beck, Theodoros Metochites: Die Krise deş byzantinischen Weltbüdes im 14.Jahrhundert, Münih, 1952; E. de Vriesvan der Yelden, Theodore Metochite: Üne reevaluation, Amster-dam, 1987; E. Barker, Bizans Toplumsal ve Siyasal Düşünüşü, Ankara, 1982, s. 213-226.

AYŞE HÜR

METRO

1876'da tamamlanarak Karaköy ile Beyoğlu yükseltisini birbirine bağlayan yeraltı raylı sisteminden sonra (bak. Tünel) İstanbul'un 113 yıldır hasretini çektiği yeraltı raylı toplutaşım sistemi. Webster's Dic-tionary'de yer alan "Londra'da metropoliten bölge demiryolu" tanımından türemiş olan "metro" kelimesi, Türkçeye de yeraltı raylı sistemi anlamında girmiştir.

İngilizce "subway" (alt yol), Almanca "U-Bahn" (Untergrund-Bahn) yani "yeraltı yolu" sözcükleri de kullanılır. Metro veya yeraltı raylı sistemleri şehir ulaşımında, mevcut yol şebekelerinin yetersiz kalması, yaya ölçülerine göre kurulmuş şehirlerde taşıt yoğunluğunun artması, insanların çalışma, dinlenme ve eğlenme yerleri arasında gidip gelme ihtiyaçları nedeniyle ortaya çıkmış; yeni doğan ihtiyaçların giderilmesi için ilk çare, metronun anası diyebileceğimiz Londra şehrinden gelmiştir.

1862 ve 1863'te, bu şehirde iki deney tüneli inşa edilerek yük taşıyan trafiğin önemli bir kısmının şehir yollarından alınması düşünüldü. Londra'nın bu buluşunu örnek alan Scientific American'vt\ yazarı Alfred E. Beach, Manhattan'ın trafiğin en yoğun olduğu yerinde pnömatik takımlı bir metro inşa ettirmeye çabaladı.

1871'de yapılan bu deneme Beach'in heyecanına ve bütün çabalarına rağmen ilerlemedi. Metro sistemlerinin kurulabilmesi için elektrik motorunun gelişmesini

beklemek gerekti. 1878'de New York'un caddelerinin yetersizliğine bir çare bulmak amacıyla, kısaca "el" denilen, direkler üzerinde yükseltilmiş "elevated" demiryolları yapılmaya başlandı. Böylece halkı ucuz, süratli ve emniyetli taşımak mümkün oluyordu.

Şehrin trafik sorununu tüneller ile çözme önceliği Londra'ya aittir. 1890'da Londra, ilk hakiki metro yolcusunu taşıyarak diğer büyük şehirlere yol gösterdi. Ancak 10 yıl sonra New York "el'lerine ve tramvaylarına ek olarak ilk metro hattını inşaya başladı; bundan sonra da bu yolcu taşıma sistemi, kullanıldığı memleketlere göre "ehemin de fer metropolitain" yahut "un-dergraundraihvays" "tube raihvay" veya kısaca "metro", "subway" diye isimler aldı.

İstanbul şehri, 1876'da yapılmış olan "Tünel" ile toplutaşımada metronun öncüleri arasında bulunmasına rağmen, son yıllara kadar bu sisteme kavuşamamıştır.

İstanbul şehri için, kamu yararı ve ulaşım rahatlığı göz önüne alınarak 1912'den bu yana çeşitli ülke firmaları tarafından yapılmış öneriler olduğu bilinmektedir.

İstanbul'da metro yapılması fikrinin 1908'de ortaya çıktığına dair kayıtlara İETT arşivinde rastlanıyor. Mecelle-i Umur-ı Be-

'aksim'de İstanbul

Metrosu

çalışmalarından

bir görünüm.