KirkçEŞme tesisleri

MİHAEL Vffl PALEOLOGOS

(1224/1225, ? -11 Aralık 1282,Trakya) Yaklaşık 190 yıl iktidarda kalan Paleologos Hanedam'nın(->) kurucusu, Bizans imparatoru (1259-1282).

Konstantinopolis'te 1204-1261 arasında egemen olan Latin İmparatorluğu'nu(->) sona erdirdikten sonra, tahrip olmuş ve yoksullaşmış Konstantinopolis'i imar etmesiyle ve orduyu, donanmayı yeniden kurmasıyla tarihe geçmiştir.

Babası "megas domestikos" (eyalet komutanlarının başı) Andronikos Paleolo-gos'tur. Paleologoslar imparatorluk ailelerinden Dukas Hanedanı(->), Komnenos Hanedanı(-+) ve Angelos Hanedam(-«) ile akrabadır. VIII. Mihael başarılı bir asker olarak sivrilmesine karşın, Nikaia'da (îz-nik) hüküm süren III. îoannes Dukas Va-tatzes (hd 1222-1254) ve II. Teodoros Las-karis'e (hd 1254-1258) yeterince bağlı olmamakla suçlanmıştır. II. Teodoros'un erken yaşta ölümü üzerine Mihael'e iktidar yolları açıldı ve çocuk imparator IV. İoannes Laskaris'in naibi Muzalon'un öldürülmesinden sonra Mihael, onun yerine saltanat naibi, 13 Kasım 1258'de de "despo-tes" oldu. Laskaris taraftarlarına karşı 1259 sonbaharında kazandığı zaferden sonra, komutanlarından Aleksios Strategopulos' un neredeyse bir rastlantı sonucu Konstantinopolis'i Latin işgalinden kurtarması ile meşruiyetini sağladı, başkent halkının da desteği ile tahtın gerçek sahibi IV. loannes'in gözlerine mil çektirerek tek başına hükümdarlığını ilan etti.

VIII. Mihael'in iktidarı, 1204-1261 arasında 55 yıl süren Latin işgalinin yarattığı büyük tahribatı onarma dönemi olarak tarihe geçti. Latinler, bu süre içinde başkentte ne kadar Ortodoks kilisesi varsa hepsini yakıp yıkmış, kutsal emanetleri yağmalamış ya da Avrupa'ya taşımışlardı. Saray ve kiliselerdeki mozaikler, ikonalar(->), kitaplar ve her türlü değerli eşya bu yağmadan nasibini almıştı. Konstantinopolis bu dönemde, yoksul ve tenha bir kentti. İtalyan kolonileri kentin hâkimi olmuşlar, Bizans'ın ordu ve donanmasından eser kalmamıştı. VIII. Mihael ilk olarak kentin dini ve sivil yapılarının onarımı ile uğraştı,

başta deniz surları olmak üzere şehir surlarını restore etti. Bütün bu faaliyetin gerektirdiği harcamalar yüzünden para birimi "hiperperion" büyük bir devalüasyona uğramıştı.

VIII. Mihael'in dış politikası diplomasinin başarıyla kullanılmasına dayanır. Bu politikanın temel amacı, Latin istilası yüzünden dağılmış imparatorluğu bir araya getirmek ve Latin egemenliğini yeniden kurmak isteyen Batılıların Konstantinopo-lis'le ilgili emellerini boşa çıkarmaktı. Bu amaçla Bizans donanmasını teşkil eden Cenevizlilerle(->) ilişkilerini sıklaştırdı ve 1267'de Galata'yı Cenevizlilere verdi. Bu ittifaktan kuşkulanan Venedikliler(->) de 1268'de Bizans'la barış antlaşması imzaladılar. Böylece Bizans'ın deniz gücü yeniden oluşturuluyordu. Yaklaşık 20 yıl, Latin ve Bizans kiliseleri arasında birliği sağlamak amacıyla görüşmelerde bulunan VI-II. Mihael, son Latin kralı II. Baudouin'in akrabası Anjou'lu Charles'ın Konstantinopolis'i tehdit etmesi üzerine, Charles'a karşı Batı'nın desteğini sağlamak amacıyla 1274'te toplanan Lyon Konsili'ne katıldı (bak. kiliselerin birleşmesi), fakat Mihael'in bu girişimleri, geleneksel olarak La-tinlere düşman olan Konstantinopolis halkı ve din adamlarının çoğunluğu tarafından büyük tepki gördü. Bizans prensleri, imparatorluğun Yunanistan ve Bulgaristan topraklarında Mihael'e karşı çok sert bir muhalefet yürüttüler. 1281'de Charles'ın adayı IV. Martinus'un Papa seçilmesiyle Bizans imparatorunun planlan boşa çıktı ve Lyon'da sağlanan birlik kalıcı olmadı.

1278'den beri Mora'da hâkim olan Anjou'lu Charles, Bizans için sürekli bir tehdit unsuruydu. Nitekim Charles'ın öncülüğünde oluşturulan Haçlı ittifakı VIII. Mihael'in örgütlediği bir mukabil ittifak tarafından ve 1282'de Sicilya'da patlak veren bir ayaklanma sonucu yenilgiye uğratıldı. Böylece Mihael'in diplomatik ustalığı sayesinde Bizans İmparatorluğu ikinci bir Haçlı istilasından kurtulmuş oluyordu.

VIII. Mihael Paleologos imparatorluğu korumak için diplomatik girişimlerini doğuda da devam ettirerek, Altınordu Devleti, Mısır Memlukları ve Önasya Moğolla-rı ile ittifaklar kurdu. Ne var ki, dikkatini büyük ölçüde batıya çevirmiş olduğundan, Anadolu sınırlarında yaşanan olayların göz ardı edilmesi yüzünden çeşitli Türk boylarının Anadolu'nun içlerine kadar sızması önlenemedi; kendisinin ölümüyle devletin güçlenme süreci sekteye uğradı.

Bibi. F. Dölger, Paraspora, Ettal, 1961, s. 178-188; D. Geanakoplos, Emperor Michael Pa-laeologus and the West, 1258-1282, Cambrid-ge, 1959; Ostrogorsky, Bizans; C. Chapman, MichaelPaleologue, restaurateur de l'empire byzantin (1261-1282), Paris, 1926.

AYŞE HÜR