KirkçEŞme tesisleri

MİHRlŞAH VAIİDE SULTAN

458

459

MİHRlŞAH VALİDE SULTAN

Mescidin yakınında aynı adla anılan bir de hamam mevcuttur. Bibi. Ayvansarayî, Hadîha, l, 129; Öz, istanbul Camileri, I, 64; Ayverdi, Fatih M, 414/415; Fatih Camileri, 168; Barkan-Ayverdi, Tahrir Defteri.

ESRA GÜZEL ERDOĞAN

MİHRİŞAH VALİDE SULTAN

(1745?, ?- 16Ekim 1805, İstanbul) EL Mustafa'nm(->) başkadını, III. Selim'in(-0 annesi.

Gürcü asıllı olduğu sanılan Mihrişah'ın saraya nasıl geldiği bilinmemektedir. 1757' de tahta çıkan III. Mustafa'nın ilk kadını olmasına bakılarak 1745'e doğru doğmuş olabileceği sanılmaktadır. 1760'ta kızı Şah Sultan'ı, 176l'de de Selim'i (III. Selim) doğurdu. III. Mustafa'nın diğer 3 kadın efendisinden daha kıdemli olduğundan kocasının ölümüne (1774) değin "başkadın" sanım taşıdı. Dul kalınca Eski Saray'a(~0 gönderildi ve burada 15 yıl kaldı. Oğlu III. Selim 1789'da tahta geçince geleneksel valide alayı ile Topkapı Sarayı'na döndü. Mihrişah Sultan için düzenlenen valide alayı görkemli oldu, Eski Saray'dan tahtırevanla çıkan valide sultanı, Divanyolu'nun iki yanında sıralanan yeniçeriler selamladılar. Divan çavuşları mücevvezeli olarak alayın önünde yürümekteydiler. Bunların arkasında valide kethüdası Mahmud Bey, paşalı kavuğu, bol yenli kürkü, elinde asası ile yer almıştı. Daha geriden iki taraflı baltacılar ve darüssaade ağası gelmekteydiler. Alay Bâb-ı Hümayun'dan girdiğinde, Has Fırın önünde bekleyen III. Selim üç kez temanna ederek annesini selamladı ve tahtırevan perdesinden elini öptü. Harem kapısına kadar yanında yürüdü. Ertesi gün de bir hatt-ı hümayunla "mehd-i ulyâ-yı saltanaf'ın (valide sultanın) sarayı onurlandırdığı sadrazama-bildirildi. Bu vesileyle devlet erkânı, Mihrişah Sul-tan'a hediyeler gönderdiler.

Duygulu, iyiliksever ve nazik bir saray kadını olan Mihrişah Sultan, oğlunun yenilikçi girişimlerini destekledi. III. Selim, Topkapı Sarayı harem dairesinin valide sultanlara mahsus bölümünü annesi için geniş bir tadilattan geçirtti. Kendi özel dairesiyle bağlantısı olan bu daire, yer yer üç katlı olup 18. yy sonu mimari ve tezyini özelliklerini yansıtmaktadır. III. Selim, her gün Mihrişah Sultan'ın dairesine geçerek sohbet eder, çoğu zaman da kentle ilgili sorunları görüşürdü. Bazen de Mihrişah Sultan oğlunun binişlerine(-t) katılır; istanbul'un uzak mesirelerine, Boğaziçi yalılarına giderdi. Yaz mevsimini ise, kızı Şah Sultan'ın Eyüp'teki sahilsarayında geçirmekteydi.

Yönetim işlerine müdahalesi olmayan Mihrişah Sultan'ın bir kez, Hasköy Lağımcılar Kışlası Nazırı Seyyıd Mehmed Efen-di'nin, bir başka sefer de ulemadan bazı kişilerin bağışlanması için oğluna ricada bulunduğu bilinir.

Mevlevi tarikatına mensup olan Mihrişah Sultan, son yıllarını hastalıklı geçirdi. Uzun zaman sıtmadan kurtulamadı. Hekimler son tanıyı "ahiret hastalığı nöbeti"

olarak koydular. Hallaç Baba'nın verdiği halk ilacı tertipleri de yararlı olmadı. Topkapı Sarayı'ndaki dairesinde öldü. Cenaze alayı(->) Topkapı Sarayı-Edirnekapı-Eyüp yolunda istanbulluların da katılımı ile yapıldı. 1795'te yaptırdığı külliyedeki türbesine gömüldü.

Osmanlı valide sultanları arasında İstanbul'a eser kazandıranların ilk sırasında yer alan Mihrişah Sultan, Halıcıoğlu'nda cami, Eyüp'te adıyla anılan ve imaret, mektep, kütüphane, sebil, türbe birimlerini içeren külliye, çeşitli yerlerde çeşmeler, Levent Kışlası ile Hasköy Lağımcılar kışlalarına birer cami yaptırdığı gibi Kasımpaşa Mevlevîhanesi'ni, Kâğıthane'deki Si-lahdar Yusuf Paşa Çeşmesi'ni de onart-mıştır. Bazı eserleri oğlu III. Selim'in yaptırdığı eserler arasında da gösterilir. Hayırları için tesis ettiği vakıflara ilişkin belge ve defterler, Topkapı Sarayı Müzesi Ar-şivi'nde bulunmaktadır. Bir vakıf defterinde, Mihrişah Valide Sulltan Mektebi'nin muallimine, kalfasına, şeyhülkurrasına, meşk muallimine ve bevvabına ayda toplam 330 kuruş ödendiği, okuyan 50 talebeye de her yıl birer entari ile hırka, dizlik, kuşak, birer çift yemeni ile mest ve harçlık verildiği yazılıdır. Vakıfları, ölümünden sonra Sultan Mustafa-yı Sâlis evkafı (Laleli, Sultan Selim-i Cedid ve Mihrişah Valide Sultan vakıfları) adı altında birleştirilmiş; darphane eminlerinin de bu evkafa nezaret etmeleri koşulu getirilmişti. Mihrişah Valide Sultan'ın Eyüb Sultan Ca-mii'ndeki vakıf yazma kitapları 1924'te Hüsrev Paşa Kütüphanesi'ne, 1965'te de Süleymaniye Kütüphanesi'ne taşınmıştır. Bibi. Uluçay, Padişahların Kadınları, 99; M. Ç. Uluçay, Harem, II, Ankara, 1985, s. 63 vd; Uzunçarşılı, Saray, 155-156; Sicill-i Osmanî, I, 83; Sır Kâtibi Ahmed Efendi, Ruzname, Ankara, 1993; G. Oransay, Osmanlı Devletinde Kim Kimdi?, I, Osmanoğulları, Ankara, 1969, s. 222-223; İ. Parmaksızoğlu, "Mihrişah Valide Sultan", TA, XXIV, 154; Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, D. no. 8221, E. no. 7995.

NECDET SAKAOĞLU