KirkçEŞme tesisleri

MORDTMANN, ANDREAS DAVİD (Baba)

(11 Şubat 1811, Hamburg - 31 Aralık 1879, İstanbul) Alman Doğubilimci.

Annesi 1813'te, babası 1829'da öldüklerinden, Mordtmann oldukça sıkıntılı bir gençlik yaşadı. Hamburglu diplomat Kari Sieveking tarafından himaye edilerek, Hansa şehrinin senatosunun görevlisi oldu. 5 Mayıs 1836'da evlendi, Hamburg şehir kütüphanesindeki Doğu yazmalarının katalogunu hazırlamakla görevlendirildi. Birçok Batı dilinden başka mükemmel Arapça da öğrenmişti. Arapçadan yaptığı tercümelerinin takdir toplaması üzerine, Kiel Üniversitesi Felsefe Fakültesi ona 6 Kasım 1845'te doktor payesini verdi.

Mordtmann 25 Ocak 1846'da istanbul'a ayak bastı. 1847 sonlarında Hansa şehri Hamburg'un Osmanlı Devleti'ndeki temsilcisi oldu ve bu görevi küçük Alman idarelerinin lağvedilip, temsil yetkisinin Prusya devletine geçtiği, l Temmuz 1859'a kadar sürdü. Mordtmann, istanbul'a yerleşti ve 1860'ta, o sırada yeni kurulan Ticaret Mahkemesi'nde hâkim olarak görev aldı. 10 .yıl Osmanlı Devleti'nin hizmetinde bu işi yürüttü ve 27 Kasım 1871'de Sadrazam Mahmud Nedim Paşa tarafından görevden alındı. 1872 başlarından Ekim 1873' e kadar Alman taraftarı olarak bilinen Pha-re du Bosphore gazetesinin yayın müdürü olarak çalıştı. 1877'de Mekteb-i Mülki-ye'nin öğretim üyeliğini kabul ederek, burada coğrafya ve istatistik derslerini üstlendi. En büyük desteği Vezir Münif Paşa'dan (1830-1910) gören Mordtmann, İstanbul'da öldü. Büyük bir törenle kaldırılan cenazesi 2 Ocak 1880'de Feriköy Protestan mezarlığına gömüldü (no. 1552). Bu satırların yazan tarafından yapılan araştırma-

489 MORDTMANN, ANPREAS DAVlD

da mezarına işaret eden herhangi bir taş bulunamadı.

Pek çok bilimsel kuruluşun asli veya şeref üyesi seçilen Mordtmann'ın zengin bir kütüphanesi, sayısı 3ö'yı bulan eski Is-lami yazmaları, Part, Sasani sikkeleri ile Bizans kurşun mühürlerinden meydana gelmiş koleksiyonları vardı. Üçü kız olan çocuklarından en büyüğü Andreas David Mordtmann(->) tıp doktoru olmakla beraber Bizans arkeolojisine dair pek çok yayım olan bir yazardır, ikinci oğlu August Justus (1839-1912) Münchener Neuesten Nachrichten gazetesinin uzun yıllar başyazarlığını yapmış, ayrıca romanlar yayımlamıştır. Kızı Doris Reeck (1841-?), Aus dem Reiche deş islam başlıklı bir kitap dışında Ahmed Midhat Efendi'nin(-») bir kitabını Almancaya çevirmiştir. Diğer kızları Patrizia ile Konstanze'nin yazarlıkla ilgileri olmamıştır. Fakat çocuklarının sonuncusu Johannes Heinrich Mordtmann (1852-1932) aslında konsolos ve başkonsolos olmakla beraber ünlü bir Doğubilimci olarak pek çok eser vermiş, 1914-1918 arasında İstanbul Darülfununu'nda öğretim üyeliği yapmıştır.

Mortmann genellikle Bizantolog ve Türkolog iki oğlu ile karıştırıldığından "Baba" olarak ayırt edilir. Mordtmann, yaşamının büyük kısmım Tükler arasında geçirmiş olmakla beraber, yazılarından anlaşıldığı kadarı ile Türklere aşırı bir sevgisi yoktur. Anadolu içlerinde 1850-1859 arasında yaptığı pek çok gezinin notlan 1925'teF. Babinger tarafından, XXXIV+ 591 sahifelik kalın bir cilt halinde yayımlandı (Anatolien, Skizzen und Reisebriefe aus Kleinasien, Hannover, 1925, yeni tıpkıbasımı, Osnabrück, 1972). Mordtmann, Augsburger Allgemeine Zeitung adlı gazeteye Anadolu'da gördükleri, yeni çıkan Türkçe kitaplar, istanbul'daki politik durum gibi konularla ilgili 1853'ten 1878'e kadar makaleler göndermiştir. Bilimsel dergilere dağılmış olan makaleleri çeşitli konulara dairdir ve bunların istanbul ile ilgileri yoktur.

Doğrudan doğruya istanbul ile ilgili bir yayını şehrin kuşatılması ve fethine dairdir (Belagerung undEroberung Konstantino-pels durcb die Türken injahre 1453, Nacb den Originalquellen bearbeitet, Stuttgart ve Augsburg, 1858). Orijinal kaynaklara dayanmak suretiyle yazıldığı başlığında bildirilen bu kitap, Yunanlılar arasında çok beğenilmiş ve Grekçeye çevrilerek üç defa basılmıştır (Atina, 1859 ve 1879; ist., 1909). Bu sonuncu baskının Osmanlı hükümeti tarafından yasaklandığı söylenir. Aynı eserin hiçbir bibliyografyada yer almayan bir de Karamanlıca, yani Grek harfleriyle Türkçe baskısı olduğuna da işaret etmek gereklidir. Feth-i Konstantinie başlığı ile lordanes t. Limnides tarafından herhalde Almancadan değil, Grekçeden çevrilen bu baskı 1909'da istanbul'da 176 sahifelik ufak boyda bir cilt halinde yayımlanmıştır. Grekçe üçüncü baskının (1909) yasaklandığı söylentisine, aynı kitabın Türkçesi o yılda çıkabildiğine göre inanmak zordur.