KirkçEŞme tesisleri

Muharrem Nuri Birgi Yalısı

Kadir Aktay/Onyx, 1994

sı ya da yalıya ait olup açıkta bırakılmış olması mümkündür. Binanın kuzey-güney aksının hemen alt katında bulunan tonozlu bölüm ise erken Osmanlı ya da daha önceki dönemlere ait olmalıdır. Bu bölüm Tırnakçızadeler zamanında muhtemelen depo olarak kullanılmaktaydı. Öte yandan bahçe duvarının bir kısmı, yine 16-17. yy duvar tekniği ile örülmüştür. Dolayısıyla Çürüksulu ya da Muharrem Nuri Birgi Yalısı diye tanınan bu binanın, 16-17. yy'da bu yörede mevcut önemli yapılarının kalıntıları kullanılarak, 18. yy'm sonu, 19. yy'm başında inşa edilmiş olması mümkündür.

Yaklaşık 4 dönümlük bakımlı bahçede muhteşem fıstık ağaçlarının önünde yükselen yalı, 687 m2'lik kullanım alanına sahip iki kattan oluşmaktadır. Bahçe, doğal bir sınır oluşturan sem ağaçları ile çevrelenmişti. Bahçeyi süsleyen çınar büyüklüğündeki erguvan ağacı ise 1980'lerde bir fırtına sonucu yıkılmıştır. Ortasında iki adet havuz bulunan bu bahçede ayrıca mutfak ya da hamam olarak kullanılmış olması muhtemel bir mekânın izlerine de rastlanmıştır. Eskiden denize kadar inen yalı arsasının deniz kıyısındaki şeridi, 1990'ların başında açılan Üsküdar-Harem sahil yolu yapımı sırasında kamulaştırılmış ve yalının denizle bağlantısı koparılmıştır.

Turgut Cansever tarafından yapılan yenileme çalışması sırasında, binanın asli unsuru olmayan ve sanat değeri bulunmayan birçok ekleme kaldırılmış, buna karşılık 16-17. yy unsurları ile 19. yy'a ait boyalı sütunlar onarılarak korunmuştur. Kaldırılan unsurlar arasında, üst katta bulunan kor-kuluklu balkon, balkonun bağlandığı mekânı merdivenlerden ayıran filgözü came-kân, salondaki şömine, 1910'larda pençelere eklenmiş ahşap pencere süslemeleri bulunmaktadır. Buna karşılık 19. yy'm başında yapıldığı sanılan büyük aynalı kapı ile, hemen yanındaki zayıf profilli, oran-

sız kapı onarılarak muhafaza edilmiştir. Çürümüş olan güney cephesi tavanı, fitilli ve dalgalı paşalarla yeniden tasarlanmış, ayrıca Muharrem Nuri Birgi Bey tarafından İstanbul'un çeşitli yerlerinden toplanmış olan profiller ve tezyinat parçalan restorasyon sırasında yalının değişik yerlerinde kullanılmıştır. Bu ekleme parçalardan biri, yemek salonunun tavanını süsleyen ve Muharrem Nuri Birgi'nin bizzat boyadığı lahana kabartmasıdır.

Restorasyon sırasında yalının kuzeyinde komşusu olan ikinci Tırnakçızadeler Yalısı arasında bir zamanlar var olup sonra yıkılan odaların yerindeki, Saraybur-nu'na hâkim bir alkov (oyuk balkon) onarıldı. Üst kata sonradan eklenmiş yan oda geriye çekilerek ve tavan alçaltılarak binanın çatısının asli düzeni tekrar tesis edildi ve yalının arka tarafındaki köşe odanın köşe penceresini kapayan mutfak geri çekilerek bu bölüm asli binadan ayrıldı.

Muharrem Nuri Birgi Yalısı'nın tavanları, bir çadır kompleksinin tavanları gibi renkli bir dünyanın neşesini yansıtacak şekilde boyandı ve böylece kapı ve pencereler açıldığında hem içerden hem de dışan-dan, yalının asli kültürel bağlarına işaret edecek şekilde, görkemini öne çıkaran bir restorasyon gerçekleştirilmiş oldu.

Yalı bu restorasyonu takiben 1971-1988 arasında Muharrem Nuri Birgi tarafından konut olarak kullanıldı. Bu dönemde evde düzenlenen davetlere katılan pek çok sanatçı ve politikacının yanısıra, dönemin NATO genel sekreteri J. Lunz, kemancı Yehudi Menuhin ile Churchill ve Rotchild ailelerinin üyeleri yalının ünlü konukları arasındadır. Avrupa Konseyi'nin İstanbul'u koruma kapsamına almasına ilişkin 1977 tarihli kararlar ve UNESCO tarafından Avrupa Konseyi'nin başlattığı kampanyaları destekleme kararı da Muharrem Nuri Birgi Yalısı'nda görüşülerek tasarlanmış, fakat maalesef Bedrettin Dalan tarafından

durdurularak İstanbul'un kurtarılması için ortaya çıkan bu çok önemli imkân engellenmiştir.

TURGUT CANSEVER