KirkçEŞme tesisleri

MUSTAFA PAŞA KÖŞKÜ

Topkapı Sarayı'nın dördüncü avlusuna, Bizans döneminden kalma istinat duvarları üzerine, lale bahçesine nazır şekilde 17. yy'ın sonlarına doğru inşa edilmiştir. Bağdat Köşkü ile Lala Kulesi'nin (Baş Lala Kulesi) arasında kalan yapının banisi, 1676'dan l683'e kadar başvezirlik görevini sürdüren Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'dır. Süahdar Taribi'nde Sofa Köşkü'ne l682'de bir Rus elçisinin geldiği bildirildiğinden, yapının bu tarihten önce inşa edildiği bilinmektedir.

Ahşap yapı, arazinin konumu akıllıca değerlendirilerek zülvecheyn (iki cepheli) denilen tipte inşa edilmiştir. Sofa Köş-kü'nden kısa bir süre önce inşa edilen, Topkapı Sarayı'ndaki Şehzadeler Mekte-bi'nin büyük divanhanesi, iki çıkmalı iç

mekân planını gösteren güzel bir örnektir. Bu plan Boğaziçi yalılarında da sevilerek kullanılmıştır. Mermer bir merdivenin ayırdığı çıkmalı iki bölüm mermer sütunlarla taşınmaktadır. Hekimbaşı Kulesi'n-den Bağdat Köşkü'ne uzanan duvarın bir ucunda kule şeklinde bir köşk yer almaktaydı. Bu iki köşkü ayıran kapı ve merdivenlerin arasına sofa köşkü inşa edilmiştir. Bahçeye bakan, yerden 3,5 m kadar yükseklikteki iki çıkma daha önce ağaç desteklerle taşınmaktaydı. I. Mahmud zamanındaki (1730-1754) onarım ve yemlemeler sonrasında ağaç destekler yerine barok etkili, kompozit başlıklı sütunlar dikilmiştir. Yapı dışarıya bol ışık alan, dikdörtgen kesitli, geniş pencerelerle açılmaktadır. Üst pencereler yapının özgün halinde olmayıp, büyük olasılıkla 1166/1752'-de I. Mahmud'un tadilat ve onarımları sırasında yapılmışlardır. Bu camlar kıvrımlı, ovale yakın alçı kayıtlar içinde hareketli bir görünümdedirler. Aynı zamanda, kaplamalar, pervazlar değiştirilmiş, pencere kapakları kaldırılarak yerine sürme camlıklar yerleştirilmiştir. Saçak altında ayrılan geniş bölümde soğuk kış günlerinde yapıyı dışarıdan örten perdeler sanlı olarak bulunmaktaydı.

Sofa bölümü yalın ve düz çizgilere sahip, iki bölümlü geniş ve ferah bir mekândır. Kapıdan girişte, bir eksen üzerinde yerden hafifçe yükseltilmiş iki simetrik bölüm yer almaktadır. İki bölümü de, üç yönden minderler kuşatmaktadır. Enine dikdörtgen mekân, yalın çizgilerine karşıt olarak, I. Mahmud döneminden başlayarak barok ve rokoko üslubunda hareketli bezemelerle süslenmiştir. Tavan, altın yaldızlı, ince çıtalarla baklava şeklinde düzenlenmiş, kesişme yerlerine yapraklar ve her bölümün içine natüralist çiçek motifleri işlenmiştir. Köşelere "S" ve "C" kıvrımlı, akantus yapraklı, altın yaldızlı iri madalyonlar aplike edilmiştir. Zeminin üç bölümlü olmasına rağmen tavanın yekpare oluşu ilgi çekicidir. Geniş pencere açıklıkları altta ve üstte triglifli ve kompozit başlıklı pilastrlarla ayrılmıştır. Birer sekiyle yükselen sofa mekânları iki yandan geniş "S" ve "C" kıvrımları yapan korkuluklar ile sınırlandırılmıştır, İç mekânda, pilastrlar arasında alt ve üst pencere sıralarını, altta yazılı üstte yazısız kitabe çerçeveleri kuşatır. Kapı ekseni üzerinde yer alan duvar parçaları daha geç döneme ait olan kalem işleriyle bezelidir. Sofa bölümünün aynı eksen üzerinde olmayan iki kapısı da yuvarlak kemerli, kilit taşı üzerinde iri akantus yapraklarının bulunduğu altın yaldızla bezeli kapılardır. Dışarıdaki küçük odaya açılan kapının yanında kalem işiyle bezeli alçı raflar bulunmaktadır. Mekânı dolaşan kitabelerin birinde 1116/-1704'te III. Ahmed (hd 1703-1730) tarafından yapılan onarım bildirilmektedir.

Şerbet Odası adıyla anılan küçük bölüm abdest odası ve tuvalet olarak kullanılmaktaydı. Bu yapının cephe düzenlemesi benzer fakat daha farklıdır. Alt pencereler dikdörtgen kesitli olup, üst sıra ise alçı kayıtlı ve eğrisel çizgilere sahiptir.