Китабда истифадә олунмуш әсас мәнбәләр

VƏKALƏT KƏLƏMƏSİNİN MƏ’NASI VƏ VƏKALƏT QURUMU İLƏ TANIŞLIQ

«Vəkalət» dedikdə hər hansı bir işin yerinə yetirilməsində acizlik səbəbindən həmin işdə bir başqasına e’timad göstərilməsi nəzərdə tutulur. Fiqh mənbələrində vəkalət kələməsinə belə tə’rif verilir: «Vəkalət bir işin yerinə yetirilməsinin başqa birinə tapşırılması, həmin şəxsin uyğun işin icrasında naib seçilməsidir». Bir sözlə, vəkalət işin başqa şəxsə tapşırılmasıdır.

Vəkalət kələməsinin yuxarıdakı tə’riflərinə nəzər saldıqda görürük ki, vəkalətin əsasını bir işin görülməsindəki acizlik təşkil edir. Yə’ni müvəkkil (vəkil seçən) bir işi görməyə qadir olmadıqda özünə vəkil seçir. Amma insan vəkil seçməklə ona tapşırdığı işin məs’uliyyətindən azad olmur. Əgər şiə imamları özləri üçün vəkil tə’yin etmişlərsə, o, onların öz şiələri ilə əlaqə saxlamaq imkanından məhrum olduqlarını göstərir.

«Vəkalət» sözünün lüğət və işlənmə mə’naları ilə tanış olduqdan sonra vəkalət qurumu haqqında danışıb onun xüsusiyyətlərini araşdıra bilərik. Vəkalət qurumu termini şiə imamları abbasi xəlifələri tərəfindən nəzarət altına alındıqdan sonra işlədilməyə başladı. Bu söz kiçik qeyb dövrünün sonunadək işlədilirdi. Vəkillik məsələsi böyük qeyb dövründə fəqihlərin öhdəsində olsa da, vəkalət qurumu on bir imamın həyatı və on ikinci imamın kiçik qeyb dövrünə aid olan bir məfhumdur. Vəkalət qurumu bir-biri ilə uyuşmayan fərdi baxışlara əsaslanmamışdır. Məhz xüsusiyyətlər məcmusu səbəbindən qurum, təşkilat adının verilməsi zəruri olmuşdur. Hər hansı bir qurumun yaranması üçün onun üzvləri arasında oxşar cəhətlərin olması zəruridir. Konkret proqramın, təşkilata nəzarət edən rəhbərin, vəfalı və xalis üzvlərin mövcudluğu qurumun yaranmasının əsas səbəblərindəndir. Bundan əlavə, imamların dövrünə hakim olan şərait tələb edirdi ki, bu təşkilat məxfi olsun, təqiyyə yolu ilə işini davam etdirsin.

Bu qurum imam Sadiqin (ə) dövründə təşkil olunmuşdur. Həzrət imam şiələr arasındakı əlaqələrin möhkəmləndirilməsi üçün vəkillər tə’yin etmişdir. İmam Kazimin (ə) dövründə uyğun təşkilat daha da genişlənmişdir. İmam Rizanın (ə) dövrünün sonlarında, imam Cavad (ə) dövründə fəaliyyət genişlənmiş, qurum ardıcıl fəaliyyət göstərmişdir. İmam Hadi (ə) və imam Həsən Əsgərinin (ə) dövründə isə qurumun fəaliyyəti bir qədər də irəli gedərək, qeyb dövründə ən üstün həddinə çatmışdır. Çünki həmin dövrdə şiələrin öz imamları ilə əlaqə vasitəsi yalnız bu qurum olmuşdur.

Vəkalət qurumu beləcə öz fəaliyyətinə başladı və bu fəaliyyət kiçik qeyb dövrünün sonunadək davam etdi. İmamların vəkilləri bu qurumun üzvləri idilər. Vəkillik məqamına çatmaq üçün xüsusi şərtlər ödənilməli idi. Vəkalət məqamına seçildikdən sonra imam həmin vəkillərə müəyyən vəzifələri həvalə edirdi. Amma bu vəkillər arasında az da olsa, yolundan sapanlar tapıldı. Bə’ziləri isə yalandan vəkillik iddiasına düşdü. İmamlar çarəsiz qalaraq, belələri ilə mübarizə aparmalı olurdular. Vəkalət qurumu ilə yaxından tanış olmaq üçün uyğun məsələləri araşdırmalı olacağıq.