Китабда истифадә олунмуш әсас мәнбәләр

VƏQFLƏR

İran, İraq və sair məntəqələrdə yerləşən vəqf edilmiş mülk və torpaqlara vəkillər nəzarət edirdi. Qumdakı vəqf torpaqlara Məhəmməd ibn İshaq Qummi, Vasətdəki torpaqlara Həsən ibn Məhəmməd ibn Qəttah Sidlani nəzarət edirdi.

MÜXALİFLƏRLƏ MÜBAHİSƏLƏR

Vəkalət qurumunun əsas fəaliyyətlərindən biri şiələrin öz dini vəzifələri ilə tanış edilməsi idi. Şübhəsiz ki, imamlar tərəfindən müəyyən məntəqələr tə’yin olunmuş nümayəndələr mə’rifət və agahlıq baxımından başqalarından üstün olurdular. Şiələr, adətən, öz sualları ilə bu vəkillərə müraciət edirdilər. Bəlkə də, vaqifiyyə məzhəbinin yaranmasının da səbəbi elə bu olmuşdur. İmamın nümayəndəsi olduğu üçün xalq arasında hörmət qazanmış bə’zi vəkillər, o cümlədən, imam Kazimin (ə) bə’zi vəkilləri uyğun məzhəbin başçıları olmuşlar.

İmam Riza (ə) şəhadətə çatdıqdan sonra imamiyyə məzhəbinin səksənə yaxın başçısı Bağdadda İraqın baş vəkili Əbdür-Rəhman ibn Əlhəccacın evində toplaşdılar. Həzrət Cavad (ə) çox gənc olduğundan məclisdəkilər arasında onun imaməti haqqında tərəddüd edənlər vardı. Bir müddət sonra imam Cavad (ə) dünyasını dəyişdikdə şiə başçıları imamın nümayəndəsi Məhəmməd ibn əl-Fərəcin evində toplanıb imam Hadinin (ə) imaməti haqqında mübahisəyə başladılar.

Kiçik qeyb dövründə şiələr yeni bir şəraitlə üzləşdiklərindən və mə’sum imamla bir başa əlaqə saxlaya bilmədiklərindən daha çox heyrət və tərəddüd keçirirdilər. Belə bir məqamda da vəkalət qurumu müstəsna rol oynayır, insanları doğru yola yönəldirdi. Məsələn, həzrət höccətin (ə) birinci naibinin vəfatından sonra çaşqınlıq içində qalmış xalqı ikinci naib Əbu-Cə’fər Əmri doğru yola yönəltmişdi. Əbül-Abbasla bağlı əhvalat deyilənləri bir daha təsdiq edir.

Çoxsaylı dəlillərə əsasən, imamlar onlardan uzaq düşmüş şiələri vəkillər vasitəsi ilə doğru yola hidayət edirdilər. Məsələn, imam Hadi (ə) Əhməd ibn İshaq Qummiyə tapşırır ki, əlaqə saxlamaq mümkün olmadıqda Osman ibn Səid Əmriyə müraciət etsin.

Xüsusi ilə qeyb dövründə vəkillər və naiblər əqidə məsələlərini açıqlamağa vəzifəli idilər. Məsələn, şiələr həzrət Höccətin (ə) naibi Əmridən Müfəvvizə əqidəsi haqqında soruşduqda Əmri bildirir ki, ruzi məsələsi Müfəvvizə məzhəbindən olanların iddia etdiyi kimi imamlara yox, Allah-təalanın müqəddəs zatına aid olan işdir. Həmçinin, bir şiə Hüseyn ibn Ruh Növbəxtidən düşmənin həzrət Hüseyn (ə) üzərində qələbəsi haqqında soruşduqda Hüseyn ibn Ruh ətraflı və qənaətbəxş bir cavab verir. Rəvayətçi bu barədə deyir: «Mən onun bu cavabı özündən verməsi haqqında tərəddüddə idim. Amma bu barədə fikrimi açıqlamamış, o üzünü mənə tutub dedi ki, dediklərimi həzrət Höccətdən eşitmişəm».

Əlbəttə ki, müxaliflərlə mübahisə, haqqın üzə çıxarılması təkcə vəkillərin işi deyildi. Amma bu iş bə’zən vəkillərə tapşırılırdı. Məsələn, imam Sadiqin (ə) və sonrakı üç imamın vəkili olmuş Əbdür-Rəhman ibn əl-Həccac imam Sadiq (ə) tərəfindən Mədinə əhli ilə danışıqlara göndərilir.

İmamların vəkilləri bə’zən şübhə və tərəddüdləri aradan qaldırmaq üçün mö’təbər şiə mühəddislərinin köməyindən faydalanırdılar. Məsələn, Hüseyn ibn Ruh Növbəxti e’tibarlı olması şübhə doğuran bir kitabı Qum mühəddislərinə göndərir və bu kitab haqqında onların nəzərlərini bilmək istəyir. Onu da qeyd edək ki, imamların vəkillərinin vəzifəsi təkcə e’tiqadi problemləri aradan qaldırmaq deyildi. Şiələr onlara şəxsi məsələləri ilə də bağlı müraciət edirdilər.