Китабда истифадә олунмуш әсас мәнбәләр

MÜSTƏQİL DÖVLƏTLƏRİN YARANMASI

Abbasilər xilafəti günbəgün zəiflədiyindən müxtəlif məntəqələrin vali və hakimləri fürsətdən istifadə edərək öz müstəqilliklərini e’lan edirdilər. Müxtəlif qiyamlar nəticəsində abbasi hakimləri tutduğu mövqedən uzaqlaşdırılır və ya qətlə yetirilirdilər. Qiyamlar nəticəsində xilafəti tanımayan müstəqil dövlətlər yaranırdı.

Kiçik qeyb dövründən əvvəl baş qaldırmış müstəqillik hərəkatları bu dövrdə daha da gücləndi. Hələ kiçik qeyb dövründən əvvəl təşkil olunmuş dövlətləri nəzərdən keçirək:

Hicri 224-cü ildə Misir və Şamda Əhməd ibn Tulun vasitəsi ilə Tuluniyyə dövləti yaradıldı. Bu dövlət hicri 270-ci ilədək yaşadı.

Hicri 184-cü ildə İbrahim ibn Əğləb ibn Salimin vasitəsi ilə Ali-Əğləb inqilabı baş verdi və müstəqil bir dövlət yaradıldı. Bu dövlət 296-cı ilədək hakimiyyətdə qaldı.

Hicri 221-ci ildə Mərakeşdə İdris Həsəni tərəfindən inqilab baş verdi və 312-ci ilədək yaşamış bir müstəqil dövlət təşkil edildi.

Hicri 138-ci ildə Qurtubə məntəqəsində dövlət təşkil edildi və bu dövlət hicri 422-ci ilədək hakimiyyətdə qaldı. Bu dövlət Əməvilər adlanırdı.

Əvvəlki dövrlərdə təşkil olunmuş müstəqil dövlətlərdən əlavə, bu dövrdə də muxtar dövlətlər yaranırdı və bu dövlətlər abbasi xilafətini tənəzzülə uğradırdı.

Əvvəlki müstəqil hökumətlərə sonradan qoşulmuş dövlətləri nəzərdən keçirək:

Yə’qub ibn Ləys Səffari tərəfindən Xorasanda Səffariyan adlı müsətqil dövlət təşkil edildi. Yə’qub hicri 254-cü ildə Bağdad hakimləri tərəfindən Xorasana vali tə’yin edilmişdi. İlk əvvəl öz məqsədlərini gizləyən bu şəxs bir müddət Abbasilərlə dostluq əlaqələrini saxladıqdan sonra ölüm astanasında öz iç münasibətini açıqladı. Ondan sonra qardaşı Əmr ibn Ləys Səffariyan hökumətinə rəhbərlik etdi. Bu istiqlal hərəkatı hicri 290-cı ilədək davam etdi.

Mavəraunnəhr, Xorasan və mərkəzi İranın bir hissəsində Saman Xudat və oğlanları tərəfindən Samanilər dövləti təşkil olundu. Bu dövlətin hakimiyyəti hicri 261-ci ildən hicri 389-cu ilədək davam etdi.

Hicri 296-cı ildə Misir və Məğrib məntəqəsində Übeydullah Mehdi Fatimi dövlətini yaratdı. Bu hakimiyyət hicri 567-ci ilədək davam etdi.

Hicri 319-cu ildə Nasiruddövlə Həmdaninin vasitəsi ilə Mosul və Hələbdə Həmdanilər dövləti yaradıldı. Bu dövlət hicri 394-cü ilədək yaşadı.

Buyə övladları Əli, Həsən və Əhməd vasitəsi ilə hicri 320-ci ildə Təbəristan, Rey, Həmədan, İshfahan və İranın cənub əyalətlərində Ale-Buyə dövləti yaradıldı. Bu dövlət hicri 338-ci ilədək davam etdi.

Hicri 323-cü ildə Misir və Şam məntəqələrində Məhəmməd ibn Təcul-İxşid tərəfindən İxşidiyyə dövləti yaradıldı və bu dövlət hicri 334-cü ilədək davam etdi.