Китабын ады

Fani bəndə: Məhəmməd Musəvi (Sultanul-Vaizin Şirazi) 

---

 
14 
SƏFƏRİN BAŞLANĞICI 
 
1345-ci  hicri-qəməri  ilinin  rəbiül-əvvəl  ayında,  otuz  yaşındaykən  müqəddəs 
ziyarətgahlara müşərrəf olduqdan və məsum imamların (Allahın minlərcə Salavat 
və  salamı  olsun  onlara)  qəbirlərinin  ziyarətlərindən  ayrıldıqdan  sonra  Hindistan 
yoluyla  səkkizinci  imam  mövla  Əbülhəsənir-Riza  həzrət  Əli  (ə)  ibn  Musanın  (ə) 
türbəsini ziyarət etmək üçün Xorasana doğru hərəkət etdi. Yolumun üstündə olan 
Hindistanın  iki  əhəmiyyətli  liman  şəhəri  olan  Karaçi
1
  və  Bombeyə  çatdıqda,  bu 
səfərim məşhur qəzetlərdə yer aldı. Hindistanın uzaq şəhərlərindən köhnə, səmimi 
və  mömin  dostlar  ölkələrinə  gəldiyimdən  xəbərdar  olduqda,  məni  yaşadıqları 
bölgələrə  dəvət  etdilər  və  məcbur  qalıb,  dəvətlərini  qəbul  etdim.  Dehli,  Akire, 
Lahuri-pəncab,  Siyalqut,  Kəşmir,  Heydərabadi-behar,  Lapur,  Küveyt  və  digər 
şəhərlərə  getdim.  Getdiyim  hər  yerdə  xalq  tərəfindən  iztihamla  və  sevgiylə 
qarşılandım.  
Bu önəmli  şəhərlərin  çoxunda  müxtəlif din və  məzhəb  alimləri  ilə  münazirə 
(bəhs) məclisləri təşkil olunurdu. Əhəmiyyətli münazirə məclislərindən biri Dehli 
şəhərində  –  Hindistanın  rəhbəri  Qandinin  də  olduğu  Hindu  və  Brahman  din 
adamlarıyla  edilən  münazirəydi.  Bu  münazirə  o  günün qəzetlərində  geniş  şəkildə 
yer  aldı.  Allah-təalanın  qüvvəsi  və  həzrət  Xatəmul-ənbiyanın  (s)  xüsusi  lütfüylə 
müvəffəqiyyət  mənimlə olduğu üçün müqəddəs İslam dini və Haqq məzhəb olan 
Cəfəriliyin həqqaniyyətini isbat etdim.  
Sonra «Dürrül-Nəcəf» adlı həftəlik jurnalın möhtərəm müdiri cənab Əbülbəşir 
Seyid  İnayət  Əli  şah  Nəqəvinin  rəhbərliyi  ilə  Siyalkut  şəhərinin  «İsna  Əşəriyə» 
dərnəyi  tərəfindən  dəvət  edildim.  Daha  sonra  o  bölgəyə  doğru  hərəkət  etdim. 
Risaldar Məhəmməd Əkrəm xanın oğlu və Kolenl Məhəmməd Əfzəl xanın qardaşı 
və  köhnə  səmimi  dostum  olan  cənab  Sərdar  Məhəmməd  Sərvərxan  Risaldar
2
 
müxtəlif şəxslərdən ibarət böyük bir heyətlə məni qarşıladılar və hamılıqla birlikdə 
onların  evinə  getdik.  Hindistanın  Qızılbaş  ailəsinin  məşhur  sərdarları  Pəncabda 
                                                 
1
 Karaçi hal-hazırda Pakıstanın şəhəri, Bambey isə Hindistanın Lian şəhəridir.  
2
 Bu kitabın nəşr olunduğu tarixdə Allahın rəhmətinə qovuşdu. Rəhmətullahi əleyh. 

---

 
15 
oturmuşdu.  Bunlar  Hicri-qəməri  tarixi  ilə  1339-1340-cı  illərdə  (m.  1918-1919) 
Kərbəla,  Kazimeyi  və  Bağdadda  hakimiyyət  qurmuşdular.  Bunlar  Siyalkut 
şəhərindəki Qızılbaş ailəsinin şərəfli, məşhur və mömin insanlarındandır. Bundan 
əlavə, o şəhərin Ədliyyə idarəsinin rəisi idilər və bütün xalqın onlara qarşı xüsusi 
ehtiramları var idi
1
. 
Mənim Pəncaba getməyimlə əlaqəli xəbər qəzetlər vasitəsilə dərc olar-olmaz, 
İrana  getmə  niyyətində  olduğum  halda  və  bu  mövzudakı  ciddiyyət  və  israrıma 
baxmayaraq,  müxtəlif  yerlərdən,  xüsusilə  də  Pəncabda  şiə  alimlərinin 
iftixarlarından  olub,  Lahurda  oturan,  otuz  cildlik  «Ləvamiut-tənzil»  təfsirinin 
müəllifi Höccətül-İslam Seyid Əli Rəzəvi Lahuri tərəfindən ardı-arası kəsilməyən 
dəvət  məktubları  gəlirdi.  Eyni  zamanda,  Hindistanın  Pəncab  şəhərində  şiənin 
böyük  şəxsiyyətlərindən  olan  Qızılbaş  qardaşlar  və  oradakı  möminlər  tərəfindən 
Pişavər şəhərinə ki, Əfqanıstanla Pəncab arasında axırıncı sərhəd şəhəridir, dəvət 
edildim. Məhəmməd Sərvər Xanın israrıyla bu dəvəti qəbul edib, rəcəb ayının 14-ü 
o şəhərə doğru hərəkət etdim. Oraya çatdıqda, onlar tərəfindən fövqəladə ehtiram 
və  hörmətlə  qarşılandıqdan  sonra  minbərə  çıxıb,  söhbət  etməyimi  istədilər.  Hind 
dilini kamil bilmədiyim üçün Hindistan şəhərinin heç birində minbərə çıxıb söhbət 
etməmişdim.  Lakin  Pişavər  xalqı  fars  dilini  yaxşı  bildiyi  üçün  ricalarını  qəbul 
etdim.  Zöhrlər  «İmambarə»  Hüseyniyyəsində  mərhum  Adil  Biyk  Risaldarın 
təşəbbüsü ilə təşkil olunan, müxtəlif məzhəb və dinlərə mənsub bir qrup camaatın 
da iştirak etdiyi məclisdə vəzifəmi yerinə yetirməyə çalışdım.  
Pişavər  xalqının  əksəriyyəti  müsəlman  və  əhli-sünnət  qardaşları  olduqları 
üçün  3  saat  davam  edən  söhbətim  daha  çox  onlara  aid  idi.  Daha  çox  İmaməti 
isbatedici mövzulardan söhbət açırdım. Bu səbəbdən onların məclisdə olan alimləri 
məndən xüsusi bir məclis rica etdilər. Bundan sonra bir neçə gecə sakin olduğum 
evə gəlib, saatlarla bu mövzularda elmi mübahisələr edirdik.  
                                                 
1
 Qıxılbaş səfəvilərə  mənsub bir qrup idi ki, Nadir şahla birlikdə Əfqanıstanı fəth etməyə  getmişdilər. Nadir şah o 
bölgədən  ayrıldıqda,  onlardan  bir  qrupunu  orada  qoymuşdu.  Onlar  orada  yerləşmiş  və  beləcə,  irqləri də  sonradan 
çox  məşhur  olmuşdu.  Əmir  Əbdürrəhman  xan  və  Həbibullah  xanın  höküməti  zamanında  şiələrin  çoxu  gördükləri 
zülm  və  qətliamlar  nəticəsində,  möhtərəm  Qızılbaş  ailəsi  Hindistana  qaçmış,  o  bölgədə  yerli  xalq  tərəfindən 
hörmətlə  qarşılanmışdılar.  Hal-hazırda  Hindistan  şəhərlərinin  hər  tərəfi  ndə,  xüsusilə  də  Pəncab  şəhərində 
yaşamaqdadırlar. Çox imanlı, qeyrətli və istiqanlı şəxslərdirlər.  

---

 
16 
Bir  gün  minbərdən  aşağı  enmək  istədikdə,  böyük  alimlərdən  olan  Hafiz 
Məhəmməd Rəşid və Şeyx Əbdüssalam adında iki nəfərin gəldiklərini və mənimlə 
görüşmək istədiklərini xəbər verdilər. Vaxt alıb, hər gün axşam namazından sonra 
ardıcıl olaraq 10 gecə yanıma gəldilər. Hər gecə vaxtımız 6-7 saat, bəzən də sübhə 
qədər davam edən elmi söhbət və mübahisələrlə keçirdi. Son gecədə əhli-sünnətin 
böyük  şəxsiyyətlərindən  altı  nəfər  haqq  olan  şiə  məzhəbinin  qəbul  edərək  şiə 
olduqlarını elan etdilər.  
Tanınmış  qəzet  və  jurnalların  müxbirlərindən  4  nəfər  hər  iki  məzhəbin 
möhtərəm şəxsiyyətlərindən təxminən iki yüyz nəfərin iştirak etdiyi bu toplantıda 
hər  iki  tərəfin  söhbət  və  münazirələrini  qeyd  edib,  səhəri  gün  onları  qəzet  və 
jurnallarda  nəşr  edirdilər.  Mən  də  bu  gecələrdə  gerçəkləşən  söhbət  və  bəhsləri 
həmin qəzet və jurnallardan toplayaraq, siz möhtərəm oxucuların huzuruna təqdim 
edirəm. Məhz bu səbəbdən də kitabı «Pişavər gecələri» adlandırdım.  
Möhtərəm  ədəbiyyatçılar  kitabda  gördükləri  xətaları  qüsur  bilməməlidirlər. 
Çünki münazirə zamanı heç kəs söz və cümlələrin gözəlliyinə diqqət etmir; insanın 
bütün  diqqəti  məna  və  həqiqətlərdə  cəmlənir.  Qəzet  və  jurnallarda  dərc  olunan 
bəhs  və  sözlərin  heç  biri  dəyişdirilmədən  möhtərəm  oxujuların  huzuruna  təqdi 
edilmişdir.  
Bu  mübahisə  və  münazirələrdə  haqqında  danışılan  mövzular,  Qurani-kərim, 
mötəbər  hədislərdən  istifadə  edilənlər  və  mühəqqiq,  ustad  və  din  alimlərinin 
önəmli sözləri ilə qeybi lütflərdir.