Kitabın adı: Axirət azuqəsi Müəllif: Doktor Misbah Yəzdi

FİTRƏT VƏ KAMAL AXTARMAQ

Şübhəsiz ki, insan, kamalın son nöqtəsinə varmaq istəyir və bu, Allaha yaxınlaşmaqla mümkündür. Bu səbəbdən də, bütün vasitə və amillərdən bəhrələnməyə çalışır. Lakin məhdud kamillik insanın son hədəfi deyildir. Çünki birincisi, daha yüksək kamal qarşısında solğun görsənir. İkincisi də, insan öz istəyinə çatdıqdan sonra doymuş olur. Bu səbəbdən də deyirlər: «Vüsal eşqin qəbridir». Yəni insan məhdudun hüsn və kamalına aşiq ola bilməz. Həqiqətdə, insan fitri olaraq mütləq kamal aşiqidir və Allahın sorağındadır. İnsanın dərdi ilahi dərddir və əgər qəflət pərdələri gözünün önündən götürülsə, öz məşuqunu tapacaq və ibadətləri Əli (ə) kimi aşiqanə olacaqdır.

Bu cəhətdən də Allah-təala Quranda buyurur:

«Qəlblərə təskinlik verən Allahın zikridir»¹.

Ərəbcə mətndə «Allahın zikri» kəlməsinin öndə gətirilməsi inhisar əlamətidir; yəni yalnız Allahı yad etməklə qəlblər təskinlik tapır və insan iztirabdan, nigarançılıqdan qurtulur. Əgər bir nəfər malın, pulun, vəzifənin insana rahatlıq bəxş etdiyini düşünürsə, çox yanılır. Əlbəttə, Quran onların olmasını qadağan etmir, lakin deyir:

«Onlar insana asayiş və rahatlıq gətirmir»².

Deyildi ki, insan mütləq kamalın sorağındadır və bu yolda bütün vasitə və amillərdən bəhrələnməyə çalışır; mütləq kamala çatmağın amillərindən biri də, Allahla münacat və məscidlərin canlandırılmasıdır. Peyğəmbər (s) buyurur: «Xoş o kəslərin halına ki, qiyamət günündə qabaqcıl və bayraqdar olarlar. Onlar camaatın cənnətə girməsinə bələdçilik edər və başqaları cənnətə daxil olmaq üçün arxalarınca yollanarlar. Bu insanlar səhərin ilk vaxtında və digər vaxtlarda başqalarından daha tez məscidə yollanardılar. («Səhərin» öndə gətirilməsi buna görədir ki, ibadət üçün ən yaxşı vaxt səhər və axşam çağıdır.)

Diqqət edilməlidir ki, insan ruhunun xüsusiyyətlərindən biri, başqalarının xeyir işdə qədəm götürdüyünü gördüyü zaman onun da həmin işə təşviq olunmasıdır. Həqiqətdə, psixologiya elmində «nümunə seçmə» məsələsi köklü şəkildə tərbiyənin ən yaxşı üsulu olaraq tanınmışdır. Həqiqətdə, insanın rəftarına ən çox təsir edən xarici amil ülgü və nümunə qəbul etməkdir. Bir nəfər əgər xeyir bir işdə qabağa düşüb ilk addımı atarsa, həmin işə başqalarının diqqətini də cəlb edəcəkdir və nəticədə, başqaları da həmin işə üz tutacaqlar. Bu işdə yeniyetmələr daha çox diqqətlidirlər.

İnsan kamilləşdikcə başqalarına daha çox örnək olmaq istəyir və bu hisslərini xeyir işlər görməklə biruzə verir; nəticədə başqaları da təşviq olunurlar.

Təbiidir ki, bir nəfər camaat arasında bir işə başlayanda, başqaları çox rahat onun ardınca gedirlər. Məsələn, bir məktəbdə zöhr namazı vaxtı bir neçə nəfər tələsik məscidə yollananda, onların əməli başqalarını da məscidə getməyə təşviq edir. Lakin bu işdə qabağa düşən olmasa, namaz vaxtı məsciddə olmaları gərəkdiyi halda, camaat bu məsələyə diqqətsizlik edir və ya diqqət etsə də, çox da səy göstərmir. Bu məsələ «nümunə seçmə» kimi tanınan həmin ruhi, psixoloji həqiqətin göstəricisidir.

Əgər insan riyaya mürtəkib olmamaq üçün hər hansı bir işi gizli görürsə, onun bu əməli bəyənilən və yaxşı iş hesab olunur. Lakin bir nəfər savab bir işi başqalarının təşviq olunması niyyəti ilə aşkarda görərsə, onun bu işi nəinki pis sayılmaz, əksinə çox yerində görülmüş və dəyərli iş hesab olunar. Çünki onun bu işi görməkdə məqsədi, özünü göstərmək deyil, başqalarını da həmin işə cəlb etmək qəsdi ilədir. Bu barədə Allah-təala buyurur:

«Onlara nəsib etdiyimiz hər şeydən, gizlində və aşkarda fəqirlərə bağışlayardılar»¹.

Bəziləri deyiblər: «Sirli və gizli verilən sədəqə, riyadan uzaq olmaq, lakin aşkar verilən sədəqə, digərlərinin təşviqi üçündür». Beləliklə, hər ikisinin öz hüsnü vardır. Riyadan uzaq olmaq üçün namazını xəlvətdə qılanın da əməli yaxşıdır, başqalarını təşviq etmək üçün namazını məsciddə aşkar qılanın da. Əlavə olaraq, xalis niyyətlə məscidə getməkdə başqalarından qabağa düşüb onların təşviqinə səbəb olan kəsin savabı iki qatdır və qiyamət günündə də başqalarının bayraqdarı olar. Çünki başqalarının ayağını məscidə açan, onun əməli oldu.

Rəhmətlik Ayətullahül-üzma Mərəşi Nəcəfi hər səhər azandan qabaq Hərəmə (Qum şəhərində yerləşən xanım həzrəti Məsumənin (s.ə) ziyarətgahı) getməyi özünə adət etmişdi. Hövzədə oxuduğum illərin əvvəlində, mədrəsədə sakin olduğumuz vaxtlardan hərdən səhərlər tələbə dostlarımla Hərəmə getmək bizlərə də nəsib olardı. Bəzən qar da yağardı və təəccüb içində görərdik ki, Ayətullah Mərəşi Nəcəfi Hərəmin qapıları açılmamışdan, əbasını başına çəkmiş və qapı arxasında oturub, qapının açılmasını gözləyir. Bu onun özünəməxsus bariz xüsusiyyətlərindən biri idi. Belə bir rəftar nə dərəcədə başqalarının təşviqinə səbəb olur? Tələbələr görəndə ki, bir nəfər mərceyi-təqlid Hərəmin qapıları açılmamış gəlib qapı arxasında oturur, bu iş onları da səhərin ilk vaxtı Hərəmə gəlməyə təşviq edirdi. İndi ki, məscidə getməkdə öndə olmağın əhəmiyyətinə işarə edildi, məsciddə hazır olmağın əhəmiyyətinə dair iki rəvayət xatırlatmaq yerinə düşər:

Rəsuləllah (s) buyurur: «(Bilin ki,) məscidlərin öz munisləri var ki, mələklər onlarla oturub-durarlar. Əgər (üzürlü səbəbə görə) məscidə gələ bilməsələr, onlara baş çəkərlər və bir şeyə ehtiyacları olsa, kömək edərlər»¹.

Başqa bir rəvayətdə buyurur: «Namazın vaxtını gözləmək xatirinə məsciddə oturmaq ibadətdir» və həmçinin buyurur: «Allah-təala sözü Quran, evi məscid olan kəsə cənnətdə iki ev tikər»².