Kitabın adı: Axirət azuqəsi Müəllif: Doktor Misbah Yəzdi

BİLMƏDİYİNİ ETİRAF ETMƏK ALİMLƏRİN ƏSAS XÜSUSİYYƏTLƏRİNDƏNDİR

Peyğəmbər (s) bir rəvayətdə belə buyurur: «Allah üçün öyrənilməli olan elmi dünyəvi şöhrətə, hədəflərə çatmaq üçün öyrənən adamın burnuna cənnət qoxusu dəyməyəcək»¹.

«Ey Əbuzər! Hər vaxt səndən bilmədiyin bir şey haqqında soruşanda, bilmədiyini etiraf et və bilmədiyin bir şey barəsində hökm vermə ki, qiyamət günü Allahın əzabından amanda olasan».

İnsanın bilmədiyi şey barəsində fikir söyləməsi rəva deyildir. Bəzən düşünülmədən deyilən fikir digərlərinin yoldan çıxmasına, azğınlığa düçar olmasına səbəb olur.

Alim şəxsin mübtəla ola biləcəyi eyiblərdən biri də budur ki, bir məsələni bilmir. Lakin həmin şeyi bilmədiyini etiraf etməyə xəcalət çəkir. Savadsız şəxslər üçün hər hansı bir mə`lumatsızlığı e`tiraf etmək asandır, lakin alim ünvanı ilə tanınan şəxs «bilmirəm» deməkdən xəcalət çəkir, bir növ bundan yayınmağa çalışır. Belə şəxsdən bilmədiyi bir şey haqqında soruşulduqda sualı cavabsız qoymağa, «bilmirəm» deməyə çətinlik çəkir və xalqın ona, «sən necə alimsən ki, bu məsələni bilmədin!» deyəcəyindən qorxur.

Sualının cavabında «bilmirəm» deməyin nə qəbahəti vardır? Məgər hər kəsə hər şeyi bilmək vacib edilmişdir? Hər şeyi bilən Allahdır və başqalarını da öz işindən damla qədər bəhrələndirən də Odur! Necə ki, Quranda buyurur:

«Sizə verilən elmin miqdarı çox azdır»¹.

Mərhum Əllamə Təbatəbai cümə axşamları və cümə günləri məclis təşkil edərdi. Bu məclislərdə müxtəlif elm adamları, tələbələr yığışaraq, fəlsəfi və digər mövzular ətrafında elmi bəhslərə qatılardırlar. Əgər sualımız olsaydı, məclis başlamamışdan əvvəl və ya yolda gələrkən ona söyləyərdik. Bir gün birlikdə yol getdiyimiz vaxt ondan fəlsəfi bir sual soruşdum və o, «bilmirəm» deyə cavab verdi. İkinci dəfə başqa bir sual soruşdum. Bu dəfə də, sualımı çox rahat halda «bilmirəm»lə cavablandırdı. Sonra bir müddət nə düşündüsə, buyurdu: «Baxın, görün, belə cavab vermək olarmı?». Sonra ürəyəyatan və qənaətbəxş bir cavab verdi. Həmin gecə məclisdə buyurdu: «Biz gərək öz məchulatımızı Allahın məlumatı ilə müqayisə edək. Belə olan surətdə görəcəyik ki, heç nə bilmirik və bizim bilmədiklərimiz, Allahın məlumatı sonsuz olduğu qədər nəhayətsizdir».

Bu yol, peyğəmbər və övliyalar məktəbində tərbiyə olunmuşların yoludur. Bir şeyə yəqinləri olmayanda, tərəddüdlə cavab verirdilər. Bəlkə də, Əllamənin verdiyi cavab, bizim gözlədiyimizdən daha qanaətbəxş idi, lakin bir elmə yəqini olmadığı halda «bilmirəm» deməyə adət etmişdi. Həqiqətdə, onun bu üsulu, uzun zaman nəfs ilə mübarizə və nəfsinə qələbənin təsirindən yaranmışdı.

Bu yol altmış, yetmiş il bərəkətli ömürlərini nəfslərinin paklanmasına, öyrənib-öyrətməyə sərf edən kəslərin yoludur. İndi bizlər üç-dörd söz öyrənib öz şəhərimizə qayıdanda və bizdən bir məsələ haqqında bir şey soruşanda, «bilmirəm» deməyə çətinlik çəkirik! Bunun üçün məşq etmək, adət halını almaq lazımdır ki, birdən bir nəfər bizdən bilmədiyimiz bir sual soruşanda «bilmirəm» sözünü rahat deyə bilək. Əgər bir şeyə zənnimiz olsa, «belə olmaq ehtimalı da var» deməliyik. Belə edəriksə, özümüzü axirət giriftarçılığından xilas etmiş olarıq.