Kitabın adı: Axirət azuqəsi Müəllif: Doktor Misbah Yəzdi

XOF VƏ XƏŞYƏTİN MAHİYYƏTİ 255

İLAHİ QORXUNUN FAYDASI VƏ YERİ 257

ALLAH ÖVLİYALARI XOFUNUN MƏQAMI 259

İNSANIN KAMALI VƏ HAQQ QARŞISINDAKI ACİZLİYİ 262

İLAHİ XOF VƏ GÜNAHDAN DÖNMƏK 263

ALLAH DOSTLARI VƏ MƏLƏKLƏRİNİN XOF MƏQAMINA BAXIŞININ ROLU 264

PEYĞƏMBƏRİN CƏHƏNNƏM ƏZABI BARƏSİNDƏ BUYURDUQLARI 273

CƏHƏNNƏM QAYNAMAĞA BAŞLAYANDA İNSANLARIN VƏ MƏLƏKLƏRİN KEÇİRƏCƏKLƏRİ HAL 276

CƏNNƏT ‒ MÖMİNLƏRİN ƏN ALİ MƏNZİLİ 278

1 Beyrut çapı, cild 74; İran çapı 77.

2 Rağib İsfahani «Müfrədat» kitabında «kərəm» və «kəramət» kəlmələri barədə deyir: «Allah tərəfindən olan bütün xeyir və nemətlər «kərəm» adlandırılır. Bu söz insana aid edildikdə isə «xoşrəftar», «gözəl əxlaq» və «alicənablıq» mənalarını ifadə edir.

Bəzi alimlərin fikrincə, «kərəm» sözü «hürriyyət» mənasınada da işlədilir. «Hürriyyət» sözündən həm kiçik, həm də böyük xeyirləri ifadə etmək üçün istifadə olunur. Lakin bundan fərqli olaraq, «kərəm» sözü yalnız «böyük xeyirlər» mənasınadır və ancaq «böyük yaxşılıqlar»a deyilir. Bütün mal-dövlətini İslam ordusunun təchiz edilməsinə sərf edən adam kimi» («Əl-müfrədat fi ğəribil-Quran»; «Darul-mərifət», səh. 428).

«Kəramət», qarşılığı çətin tapılan sözlərdəndir. «Əzəmət», «nəfasət», «şərafət», «izzət» və «səxavət» sözləri bu kəlmənin tam mənasını açıqlamır. Bu sözün geniş və dərin mənasını ifadə etmək üçün yalnız bunu qeyd etmək kifayətdir ki, bu sözdən Qurani-kərimdə yüksək dərəcədə və yuxarı mövqedə duran şəxs və əşyaların xüsusiyyətlərini bəyan etmək üçün istifadə olunub. Biz bunlardan bir neçəsinə işarə edirik:

1. 
   Allahın sifəti - «Nəhl» surəsi, ayə 40
   
2. 
   Peyğəmbərin xüsusiyyəti - «Təkvir» surəsi, ayə 19
   
3. 
   Ərşin xüsusiyyəti - «Muminin» surəsi, ayə 116
   
4. 
   Mələklərin xüsusiyyəti - «İnfitar» surəsi, ayə 11
   
5. 
   Həzrət Musanın (ə) xüsusiyyəti - «Duxan» surəsi, ayə 17
   
6. 
   Həzrət Yusifin (ə) xüsusiyyəti - «Yusif» surəsi, ayə 31
   
7. 
   Möminlərin behiştdə yerlərinin xüsusiyyəti - «Şüəra» surəsi, ayə 58
   
8. 
   Möminlərin ruzisinin xüsusiyyəti – «Ənfal» surəsi, ayə 4.
   

1 «Hədid» surəsi, ayə 28.

1 Müxtəlif məzhəblərdən olan ravilər tərəfindən müştərək halda qəbul olunur.

2 Həddən artıq geniş yayılmışdır.

1 «Nəhcül-bəlağə», Feyzül-islam, səh. 1240, hikmət 316.

2 «Ğafir» surəsi, ayə 19.

3 «Ələq» surəsi, ayə 14.

4 «Nəhcül-bəlağə», Feyzül-islam, səh. 1178, hikmət 194.

1 «Hicr» surəsi, ayə 99.

1 «Taha» surəsi, ayə 130.

2 «Nəhl» surəsi, ayə 36.

3 «Cümə» surəsi, ayə 1.

4 «Zariyat» surəsi, ayə 56.

1 Nüsxənin belə bir şəkildə olması da ehtimal verilir: «O kəs ki, yeri və göyləri heç bir şeydən istifadə etmədən yaratdı».

1 Müxtəlif məzhəblərdən olan ravilər tərəfindən müştərək halda qəbul olunma.

2 «Bəqərə» surəsi, ayə 58.

1 «Bəqərə» surəsi, ayə 59.

1 «Biharul-ənvar», cild 81, fəsil 1, səh. 170.

2 «Vəsailüş-şiə», cild 16, səh. 84, fəsil 91.

1 «Məryəm» surəsi, ayə 4.

2 «Rum» surəsi, ayə 54.

1 «Muminun» surəsi, ayə 99-100.

2 «Zümər» surəsi, ayə 42.

1 «Nəhcül-bəlağə», Feyzül-islam, «qisar» kəlməsi, №122, səh. 1146.

1 «Yusif» surəsi, ayə 106.

1 «Biharul-ənvar», cild 41, səh. 14.

2 «Biharul-ənvar», cild 77, səh. 419.

1 «Nəhcül-bəlağə», Feyzül-islam, hikmət 359, səh. 1256.

2 «Nəhcül-bəlağə», Feyzül-islam, xəbər 113, səh. 353.

1 «Nəhcül-bəlağə», Feyzül-islam, cild 108, səh. 294.

1 «Taha» surəsi, ayə 132.

2 «Əhzab» surəsi, ayə 33; «Əl-Mizan», cild 14 səh. 242.

1 «Muminun» surəsi, ayə 99-100.

1 «Ələq» surəsi, ayə 6-7.

1 «Biharul-ənvar», cild 7, səh. 285.

1 «Biharul-ənvar», cild 2, səh. 27.

1 «Biharul-ənvar», cild 2, səh. 37.

1 «İsra» surəsi, ayə 85.

1 «Əraf» surəsi, ayə 14.

1 «Biharul-ənvar», cild 2, səh. 34.

2 «Biharul-ənvar», cild 2, səh. 32.

1 Nəhl surəsi-18.

1 «Nəhcül-bəlağə», Feyzül-islam, səh. 1117.

2 «Nəhcül-bəlağə», Feyzül-islam, xütbə 38, səh. 122.

3 «Nəhcül-bəlağə», Feyzül-islam, hikmət 448, səh. 1295.

1 «Kəhf» surəsi, ayə 49.

2 «Zəlzələ» surəsi, ayə 7-8.

1 «Loğman» surəsi, ayə 34.

1 «Məfatihul-cinan», səh. 1106.

1 «Fürqan» surəsi, ayə 28-29.

1 «Biharul-ənvar», cild 2, səh. 111, rəvayət 25.

2 «Biharul-ənvar», cild 1, səh. 208.

1 «Kafi», cild 1, səh. 46.

1 «Həşr» surəsi, ayə 19.

2 «Kəhf» surəsi, ayə 49

1 (Əlbəttə, məsum deyilik deyəndə bu o demək deyil ki, günah edək. Çünki elə insanlar var ki, məsum olmasalar belə, günah etmirlər. Onların məsumla fərqləri ondadır ki, məsumu günahdan saxlayan, Allahdan onlara xüsusi əta edilmiş inayətdir. Buna «ismət mələkəsi» deyilir. Adi insanlarda bu xüsusiyyətin olmamasına baxmayaraq, özlərini günahdan qoruya bilirlər).

1 «Bəqərə» surəsi, ayə 177.

1 «Münafiqun» surəsi, ayə 1.

2 «Ali-imran» surəsi, ayə 167.

1 «Bəqərə» surəsi, ayə 44.

2 «Nəhcül-bəlağə» (Feyzül-islam), xütbə 156, səh. 494.

1 «Səff» surəsi, ayə 2-3.

1 «Kumeyl» duası.

1 «Şura» surəsi, ayə 30.

2 «Əraf» surəsi, ayə 96.

1 «Muminun» surəsi, ayə 1-3.

1 «Fatir» surəsi, ayə 35.

1 «Zariyat» surəsi, ayə 17-18.

2 «Tövbə» surəsi, ayə 72.

1 «Əl-Mizan», cild 9, səh. 354.

2 «İsra» surəsi, ayə 21.

1 «Əl-Mizan», cild 13, səh. 72.

1 «Taha» surəsi, ayə 38-40.

2 «Müstədrakül-vəsail», cild 2, səh. 481.

3 «Biharul-ənvar», cild 10, səh. 40.

1 «Biharul-ənvar», cild 41, səh. 132.

2 «Əraf» surəsi, ayə 40.

1 «Müstədrəkül-vəsail», cild 11, səh. 253.

2 Həmin mənbə, cild 31, fəsil 101, səh. 173.

1 «Rəd» surəsi, ayə 28.

2 «Kamil insan», Şəhid Mürtəza Mütəhhəri, səh. 94-96.

1 «Rəd» surəsi, ayə 22.

1 «Müstədrəkül-vəsail», cild 1, səh. 358.

2 Həmən mənbə.

1 «Təfsiri Əbul Futuh», cild 1, səh. 103.

2 «Ğürərül-hikəm», səh. 605.

3 «Vəsailüş-şiə», cild 3, səh. 7.

1 «Biharul-ənvar», cild 77, səh. 419.

1 «Nisa» surəsi, ayə 95.

2 Bildiyimiz kimi, rəvayətlərdə əmr be məruf və nəhy əz münkər cihaddan daha üstün qiymətləndirilmişdir.

3 (Belə ki, cahilin haqqa hidayəti hər cihaddan üstündür.)

1 «Əraf« surəsi, ayə 94.

2 «Ənam» surəsi, ayə 42.

1 «Naziat» surəsi, ayə 40-41.

2 «Nəhcül-bəlağə», Feyzül-islam, xütbə 113, səh. 353.

3 Həmən mənbə, səh. 887.

1 «Biharul-ənvar», cild 69, səh. 406.

1 «Hud» surəsi, ayə 10.

2 «Nəhcül-bəlağə», xütbə 111, səh. 350.

1 «Fatir» surəsi, ayə 18.

2 «Bəqərə» surəsi, ayə 6.

1 «Məryəm» surəsi, ayə 71.

1 Həmin mənbə.

1 «Biharul-ənvar», cild 8, səh. 21, hədis 205.

2 «Biharul-ənvar», cild 72, səh. 107, hədis 81.

1 «Məfatihul-cinan», səh. 109.

1 «Məfatihul-cinan»; «Məkarimul-əxlaq» duası.

1 «Naziat» surəsi, ayə 40-41.

2 «Nəml» surəsi, ayə 89.

1 «Bəqərə» surəsi, ayə 112.

2 «Naziat» surəsi, ayə 37-38.

1 «Əl-Mizan», cild 19, səh. 122.

1 «Biharul-ənvar», cild 70, səh. 236.

2 «Ali-imran» surəsi, ayə 77.

1 «Vaqiə» surəsi, ayə 21.

1 «Nisa» surəsi, ayə 58.

2 «Muminin» surəsi, ayə 8.

1 «Bəqərə» surəsi, ayə 74.

1 «Maidə» surəsi, ayə 82.

1 «Taha» surəsi, ayə 109.

2 «Qəmər» surəsi, ayə 7.

3 «Ğaşiyə» surəsi, ayə 2.

4 «İsra» surəsi, ayə 109.

5 «Muminun» surəsi, ayə 1-2.

2 «Hədid» surəsi, ayə 16.

3 «Hicr» surəsi, ayə 30-31.

4 «Nəhcül-bəlağə», xütbə 234, səh. 776.

1 (Əlbəttə, cümlədəki kafir sözü din düşməni olan, haqqa boyun əyməyən kafirə aiddir. Müstəzəf kafirlərin hesabı başqadır).

2 «Təğabun» surəsi, ayə 15.

3 «Kəhf» surəsi, ayə 46.

1 «Nəhl» surəsi, ayə 96.

2 «Fəcr» surəsi, ayə 15.

3 «Fəcr» surəsi, ayə 16.

4 «Əraf» surəsi, ayə 50.

1 «Biharul-ənvar», cild 85, səh. 319, hədis 2.

2 «Biharul-ənvar», cild 103, səh. 219, hədis 2.

3 «Biharul-ənvar», cild 103, səh. 222, hədis 40.

1 «Nəhcül-bəlağə», xütbə 108, səh. 336.

1 «Ənbiya» surəsi, ayə 35.

1 «İsra» surəsi, ayə 19.

1 «İsra» surəsi, ayə 18.

2 «Biharul-ənvar», cild 1, səh. 196.

3 «Biharul-ənvar», cild 78, səh. 152

1 «Qəsəs» surəsi, ayə 83.

2 «Əl-Mizan», cild, 16, səh. 85.

3 «Biharul-ənvar», cild 58, səh. 39.

4 «Qəsəs» surəsi, ayə 24.

1 «Nəhcül-bəlağə», xütbə 159, səh. 508.

1 «Yusif» surəsi, ayə 20.

1 «Ənkəbut» surəsi, ayə 65.

2 «Nəml» surəsi, ayə 4.

3 «Yusif» surəsi, ayə 18.

4 «Nəml» surəsi, ayə 24.

1 «Rum» surəsi, ayə 7.

2 «Nəhcül-bəlağə», Feyzul-islam, kəlam 115, səh. 1141.

3 «Nəhcül-bəlağə», kəlam 422, səh. 1287.

1 «Əraf» surəsi, ayə 32.

1 «Əl-Mizan», cild 6, səh. 330.

2 «Əla» surəsi, ayə 17.

1 «Həşr» surəsi, ayə 18.

1 «Hicr» surəsi, ayə 98-99.

1 «Ali-imran» surəsi, ayə 178.

2 «Tövbə» surəsi, ayə 55.

1 «Hicr» surəsi, ayə 88.

1 «Casiyə» surəsi, ayə 23.

1 «Nisa» surəsi, ayə 141.

2 «Munafiqun» surəsi, ayə 8.

1 (Ürək dedikdə, sinədə yerləşən, sənubəri şəklində olan bədən üzvü nəzərdə tutulmur. Burada məqsəd onun mənəvi mahiyyətidir, ürək və qəlb imanın sığınacağıdır).

1 («Təcafi», dünya bəndlərindən qurtulmaq mənasındadır. Necə ki, namaz qılan şəxs namazdan durmaq istəyərkən yerdən üzlüşdüyü zaman, əl və ayaq barmaqları ilə yerə təkiyə verdiyi hala «təcafi» halı deyirlər).

1 «Nur» surəsi, ayə 19.

1 «Kəhf» surəsi, ayə 110.

2 «Biharul-ənvar», cild 84, səh. 248.

1 Yəni bə`ziləri e`tiqadları olmasa da, dilucu «Allah səni vurmuşdu», «Allah səni öldürsün», «Allah sənə kömək olsun» və ya bu kimi digər ifadələrlə Allah kəlməsini dilə gətirirlər. Məqsəd budur ki, «ey Əbuzər! O şəxslərdən olma ki, onlar heç bir e`tiqadi kökü olmadan və kəlmənin mə`nasına varmadan Allahı yad edirlər.

2 «Biharul-ənvar», cild 72 (beyrut çapı), səh. 468.

1 «Saffat» surəsi, ayə 180-182.

2 «Uddətul-vai», səh. 238.

1 «Üsuli-Kafi», cild 4, səh. 261.

2 Həmin mənbə, səh. 264.

3 «Taha» surəsi, ayə 14.

1 «Əhzab» surəsi, ayə 41.

2 «Bəqərə» surəsi, ayə 200.

1 «Əl-Mizan», cild 2, səh. 81.

1 «Ənfal» surəsi, ayə 2.

2 «Nəhcül-bəlağə», xütbə 96, səh. 286.

1 «Bəqərə» surəsi, ayə 213.

2 «Mülk» surəsi, ayə 8.

1 «Yasin» surəsi, ayə 11.

2 «Naziat» surəsi, ayə 40-41.

1 «Bəyyinə» surəsi, ayə 8.

2 «Fatir» surəsi, ayə 28.

3 «Bəqərə» surəsi, ayə 150.

4 «Ali-imran» surəsi, ayə 175.

1 «Rəd» surəsi, ayə 13.

2 Dini bilgilərdə göstərildiyinə görə, İsrafilin suru iki dəfə üfürüləcəkdir. Surun birinci səsində bütün canlılar öləcəklər. İkinci dəfə sur çalınanda böyük qiyamət günü yetişmiş olacaq və hamı diriləcəkdir. Bu rəvayətdən görünür ki, birinci üfürmədə mələklər ölməyəcəklər və bəlkə də, onlar heç vaxt ölmürlər. Əgər onlara ölüm nisbət verilmiş olsa, başqa mənada təsəvvür edilməlidir.

1 «Biharul-ənvar», cild 16, səh. 292.

1 «Nəhcül-bəlağə», xütbə 227, səh. 736.

2 Həmin mənbə.

3 «Biharul-ənvar», cild 60, səh. 83, 85.

1 «Həcc» surəsi, ayə 2.

1 Əl-haqqə-35,36.

1 «Hud» surəsi, ayə 106.

2 «əl-Mizan», cild 11, səh. 21.

1 «Zəqqum» həddən artıq pis qoxulu, dadı acı və kiçik yarpaqlı bir bitkinin adıdır. Bu otun şirəsini çəkib insanın bədəninə sürtdükdə, həmin yer şişib suluq atır. Həmin ot biyabanın kənarında bitir və adı cəhənnəmdə olan zəqqumun adından götürülmüşdür. («Biharul-ənvar», cild 17, səh. 146) Zəqqum Quranda üç ayədə gəlmişdir. Hər üç ayədə cəhənnəmin dibində bitən ağac mənasında verilir. Onun meyvəsi şeytanların başlarıdır. (Ağac meyvələrinin şeytanın başına oxşadılması ona görədir ki, xalqın təsəvvüründə olduqca pis şəkildə təsvir olunur. Necə ki, bunun əksinə olaraq, mələklər ən gözəl surətdə təsvir edilirlər). Bunun üçün də onun meyvəsi həddən artıq pis qoxulu, xoşagəlməz və nifrət doğurar.

«Zəri» də cəhənnəm əhlinin yeməklərindən biridir. Onu yeməklə nə doymaq olur, nə də kökəlmək. İbni Abbas Peyğəmbərdən (s) nəql edir: «Zəri cəhənnəmdə olan bir şeydir. Tikana bənzəyir, «səbir»dən (pis və acı bir meyvə) daha acı, murdardan daha pis qoxulu, atəşdən daha yandırıcıdır» («Qamus-Quran», cild 3 və 4, Maddə: Rəs, zəqqum).

1 «Qırx hədis», İmam Xomeyni, səh. 23 .

2 «Bəqərə» surəsi, ayə 25.

1 «Tövbə» surəsi, ayə 72.

2 «Biharul-ənvar», cild 8, səh. 123.

1 «Ənkəbut» surəsi, ayə 64.

2 «Fussilət» surəsi, ayə 21.