Kánshilik isi (islep shıǵarıw túrleri boyınsha) Sırtqı bilimlendiriw baǵdarı «Kompyuter sistemaları hám tarmaqları»

Kompyuterdiń islew principi hám qurawshıları.
Qálegen kompyuterdiń islew Principin birinshi bolıp ingliz alımı Charlz Bebich jáne onıń ideyasın tolıq jetilisken kórinisin Djon Fon Neyman usınıs etken. Onıń Principi programma tiykarında basqarılatuǵın avtomatikalıq túrde izbe-iz islew ideyasınan ibarat. Házirde kóp kompyuterler sol ideya tiykarında isleydi. Lekin keyingi payıtlarda kóp protsessorli kompyuterler, yaǵnıy bir waqıtta programmanıń bóleklerin izbe-iz emes, parallel atqaratuǵın kompyuterler de jaratılǵanlıǵın eskertip ótiw joiz bolıp tabıladı. Sonday etip, kompyuter aldınan dúzilgen programma tiykarında isleydi. Óz gezeginde programma qoyılǵan máseleni kompyuterde sheshiw ushın qanday da programmalastırıw tilinde jazılǵan buyrıqlar (operatorlar ) izbe-izligi bolıp tabıladı. Programmalastırıw tilinde dúzilgen programmalar arnawlı awdarmashı programmalar járdeminde kompyuter tiline ótkeriledi. Kompyuter tili 0 hám 1 lardan shólkemlesken, málim qaǵıydalar tiykarında jazılatuǵın izbe-izliklardan ibarat. Djon Fon Neyman Principi boyınsha avtomatikalıq túrde atqarılatuǵın programma aldın kompyuterdiń yadına kiritiledi (juklenedi). Yadta turǵan programma tiykarında programmanı quraytuǵın hár bir operator izbe-iz atqarıladı.
Basqarıw apparatı dep atalıwshı arnawlı qurılma házir qanday operator orınlanıwı hám odan keyin qaysı operator orınlanıwı ústinen qadaǵalaw ornatadı jáne onıń orınlanıwın támiyinleydi. Ámel (arifmetik-logikalıq ) bolsa protsessor dep atalıwshı qurılmada atqarıladı. Programma islew nátiyjesi tuwrıdan-tuwrı ekranda yamasa sırtqı qurılma (baspadan shıǵarıwshı mexanizm, grafik chizuvchi qurılma, video qurılma hám basqalar ) dep atalıwshı qurılmada kóriliwi múmkin. Ádetde kompyuter eki bólekten: Hardware (kompyuterdi qurawshıları - kompyuterdiń qattı bólimleri) hám Software (kompyuterdiń programma támiynatı - kompyuterdiń jumsaq bólimlerinen) shólkemlesken dep ataladı.
Jeke kompyuterler (anglichan Personal Computers, qısqasha - PC) tómendegi qurılmalardan shólkemlesken:
-sistema blokı ;
-monıtor ;
-klaviatura ;
-tıshqansha ;
-sırtqı qurılmalar.