Kompyuter tarmoqlari

---

KOMPYUTER TARMOQLARI 
Telekommunikatsiya texnologiyalari, 5 semestr
2- Ma'ruza 
2.1. Kompyuter 
tarmoqlarining 
standart 
texnologiyalari. Simli va simsiz tarmoq 
texnologiyalari, IEEE 802 (IEEE 802.3, 
802.11, 802.15, 802.16) standartlari 
2.2. Mobil 
tarmoqlarining 
standartlari, 
zamonaviy 
tarmoqni 
loyihalash 
dasturlari 
 
2.1. Kompyuter tarmoqlarining standart texnologiyalari. Simli va simsiz 
tarmoq texnologiyalari, IEEE 802 (IEEE 802.3, 802.11, 802.15, 802.16) 
standartlari 
Kompyuter (hisoblash) tarmog`i – bu aloqa kanallari orqali yagona tizimga 
bog`langan kompyuter va terminallar majmuasidir.
Kompyuter tarmoqlarini ko’pgina belgilar, xususan xududiy ta`minlanishi 
jixatidan tasniflash mumkin. Bunga ko’ra global, mintakaviy va lokal (maxalliy) 
tarmoqlar farqlanadi.
Qo’llaniladigan dasturiy ta`minot nuqtai nazaridan tarmoq tuzilishining ikki xil 
asosiy tamoyili joriy etilgan.
Birinchi tamoyilda tarmoqning dasturlashtirilgan ta`minoti ko’pgina 
foydalanuvchilarga xamma kirishi mumkin bo’lgan bosh komp`yuter resurslarini 
taqdim etishga mo’ljallangan. U ‘fayl-server’ deb yuritiladi. Bosh komp`yuterning 
asosiy resursi fayllar bo’lgani uchun u shu nomni olgan. Bu dasturli modullar yoki 
ma`lumotlarga ega fayllar bo’lishi mumkin. Fayl-server - bu serverning eng umumiy 
turi. Fayl -serverini disk xajmi odatdagi komp`yuterdagidan ko’p bo’lishi kerak, 
chunki undan ko’pgina komp`yuterlarda foydalaniladi. Tarmoqda bir qancha fayl - 
serverlar 
bo’lishi 
mumkin. 
Tarmoqdan 
foydalanuvchilarning 
birgalikda 
foydalanishiga taqdim etiladigan fayl-serverning boshqa tur serverlarini sanab o’tish 
mumkin. Masalan: printer, modem, faksimil aloqa uchun qurilma. Fayl-server 
resurslarini boshqaruvchi va ko’pgina tarmoq foydalanuvchilari uchun ruxsat 
beruvchi dasturiy ta`minoti tarmoqning operatsion tizimi deb ataladi. Uning asosiy 
qismi fayl-serverda joylashadi; ishchi stantsiyada faqat resurs va fayl-server orasidan 
murojaat qilinadigan dasturlar oralig’idagi interfeys rolini bajaruvchi uncha katta 
bo’lmagan qobiq joylashtiriladi.
Ikkinchi tamoyil “klient-server” arxitektura deb ataladi. Uning dasturiy ta`minoti 
resurslardan jamoa bo’lib foydalanishgagina mo’ljallanib qolmay, ularni qaytaishlash 
va foydalanuvchi talabiga kura resurslarni joylashtirishga mo’ljallangan. “Klient-
server” arxitekturalar dasturi tizimi ikkita bo’linmadan iborat: Serverning dasturiy 
ta`minoti va foydalanuvchi - mijozning dasturiy ta`minoti. Bu tizimlar ishi 
quyidagicha tashkil qilinadi: mijoz-dasturlar foydalanuvchining komp`yuterida 
bajariladi va umumiy kirish komp`yuterida ishlaydigan dastur - serverga so’rov 

---

jo’natiladi. Ma`lumotlarning asosiy kismini qayta ishlash kuchli server tomonidan 
amalga oshiriladi, foydalanuvchi komp`yuteriga faqat bajarilgan so’rov natijalari 
yuboriladi. Ma`lumotlar bazasi serverlari katta xajmdagi ma`lumotlar (bir necha 10 
Gigabayt va undan ko’p) bilan ishlashga mo’ljallangan. Global tarmoqlari ilovalarida 
klient-server arxitekturasi (ma`lum ma`noda) asosiy sanaladi. Katta matnli saxifalarni 
saqlash va qayta ishlashni ta`minlovchi mashxur Web-serverlari, FTD-serverlari, 
elektron pochta serverlari va boshqalar ma`lum. Sanab o’tilgan xizmat turlarining 
mijoz dasturlari ushbu serverlar tomonidan xizmatni qabul qilib olish va ulardan javob 
olish uchun so’rash imkonini beradi.
Tarmoqda axborotni ishlab chiqaruvchi va undan foydalanuvchi ob’yektlar 
tarmoq ob’yektlari deyiladi. Tarmoq ob’yektlari alohida kompyuter, kompyuterlar 
kompleksi, ishlab chiqarish robotlari va boshqalar bo`lishi mumkin. Axborotlarni 
territorial joylashuviga ko`ra kompyuter tarmoqlarini uchta asosiy sinfga bo`lish 
mumkin: global tarmoqlor, regional (mintaqaviy) tarmoqlar, lokal (mahalliy) 
tarmoqlar. 
Global kompyuter tarmoqlari turli mamlakatlarda, turli qitalarda joylashgan 
abonentlarni birlashtiradi. 
Abonentlar orasida aloqa bunday tarmoqlarda telefon aloqa liniyalarda, 
radioaloqa va sputnik aloqa tizimlari asosida amalga oshiriladi. 
Mintaqaviy kompyuter tarmoqlari bir-biridan ancha uzokda joylashgan biror 
mintaqaga tegishli abonentlarni birlashtiradi. Masalan, biror shahar ichidagi yoki 
iqtisodiy regionda yoki alohida bir mamlakatda joylashgan abonentlarni 
birlashtiruvchi tarmoq. 
Lokal (mahalliy) tarmoq kichik bir hududda joylashgan abonentlarni 
birlashtiradi. Bunday tarmoq odatda aniq bir joyga bog`langan bo`ladi. Masalan, biror 
korxona yoki tashkilotga. Mahalliy tarmoqning uzunligini 2-3 km bilan cheklanishi 
mumkin. 
Global, mintaqaviy va mahalliy tarmoqlar birlashmasi ko`p tarmoqli ierarxiyani 
tashkil etish imkonini beradi. Masalan, Internet kompyuter tarmog`i keng tarqalgan, 
ommaviylashgan global kompyuter tarmog`idir. Uning tarkibiga erkin ravishda 
birlashgan tarmoqlar kiradi. Uning nomining o`zi «tarmoqlar orasida» ma’nosini 
bildiradi. Internet alohida tarmoqlarni birlashtirgan. Shuning uchun u katta 
imkoniyatlarga ega. O`zining shaxsiy kompyuteri orqali Internetning ixtiyoriy 
abonenti axborotni boshqa shaharga uzatishi, Vashington kongressi kutubxonasidagi 
adabiyotlar katalogini ko`rib chiqish, Nyu-Yorkdagi metropoliten muzeyining eng 
so`nggi ko`rgazmasining rasmlari bilan tanishib chiqish, tarmoqqa ulangan abonentlar 
bilan konferensiyada yoki o`yinda ishtirok etishi mumkin. Internetning asosiy 
tarkibini mahalliy kompyuter tarmoqlari tashkil etadi. 
Bunday tamoyillar asosida kompyuter tarmoqlarining standart texnologiyalarini 
tavsiflash mumkin (2.1.-rasm). 

---

2.1.-rasm. Tarmoqlar texnologiyalari tavsifi