Korkusuz, gözüpek, atılgan

a- Türk Dili.

1- Grammaire de la lan­gue turque¹⁵⁷. TürkiyeTürkçe-si'nin bugüne kadar meydana getirilen en zengin ve en etraflı grameridir. Bü­yük emek mahsulü olan eser. geniş öl­çüde yazılı metinlerden alınma malze­meye dayanmaktadır. Eski metinlere sık sık başvurulması esere kısmen tari­hî gramer hüviyeti de vermiştir. Dağınık görünüşü ile metot ve terminoloji bakı­mından tenkide açık tarafları bulunma­sına rağmen benzeri henüz ortaya ko­nulmamış olan bu çalışma, Türk dilinin vazgeçilmez bir müracaat kitabı olarak kabul edilmektedir. Eserin başka bir yönü. Türkçe'nin diğer gramer kitapla­rında ihmal edilmiş bulunan sentaks meselesine gereken ehemmiyeti vermiş olmasıdır. Ali Ulvi Elöve tarafından ba­zı düzeltmelerle birlikte notlar ilâvesiyle Türkçe'ye tercümesi yapılmıştır.¹⁵⁸

2- Prin-cipes de grammaİTe turque.¹⁵⁹ Eser, yeni baskısı için üzerinde yıllarca çalıştığı önceki kita­bının çok genişletilmiş, yeni verilere göre düzenlenmiş ses bilgisi bölümüdür.

Türk diliyle ilgili makalelerinin belli başlıları ise şunlardır: "Structure de la langue turque" Conferences de l'lnstitut de Linguistique de¹⁶⁰. Türk ve Altay dillerinin diğer kolları ile yer yer karşı­laştırmalı olarak Türkiye Türkçesi'nin yapısını ve temellerini terkibr bir surette açıklayan bu çalışma, J. Deny'nin 1949'-da Sorbonne'da dilciler için yaptığı konuş­manın metnidir¹⁶¹. "Osmanli moderne et le Türk de Turquie"¹⁶². Müellifin Türkiye Türkçesi üze­rindeki bu en yeni yazısı, yıllar boyunca ilerleyen çalışmalarının terkibî neticele­rini özlü bir şekilde veren, başlı başına bir müracaat kaynağı değerini taşır. "Langues turques"¹⁶³. İlk baskısın­da¹⁶⁴ "Langues tur-ques, langues mongoles et langues ton-gouzes" adını taşıyan yazının bu defa doğrudan doğruya Türkçe'ye ayrılmış yeni bir şekli olup Batılı dilcilerin bu sa­hada elde ettikleri neticeleri toplu bir şekilde verir. İlk baskıdan sonraki yıllar­da Altayistler'ce yapılmış araştırmalar­dan bu baskıda lâyıkıyla istifade edilme­miş olduğu belirtilmiştir¹⁶⁵. Türkçede W Edatının Menşei"¹⁶⁶; "Röle de l'harmonie vocalique dans la formati-on des mots turcs"¹⁶⁷; "Existe-t-il prefîx en Turc?"¹⁶⁸; "Paul Pelliot et les etudes altaî-ques"¹⁶⁹; "70-72 chez les Turcs".¹⁷⁰

Onomasti ve toponimi ile ilgili olarak da şu çalışmaları özellikle kaydedilmeye değer: "Sari Saltıq et le nom de la ville de Babadaghı", M&anges Emile Picotl Pa­ris 1913, II, 1-15; "Noms de tribus ayant immigrĞ avec la conquete seltchoukide et ottomane, d'apres la toponymie de

l'Anatolie turque", Premier congres in-ternational de toponymie et d'anth-roponymie. Actes et Memoires¹⁷¹ "Le passe et le nom turcs d'Odessa"(X4, 249(1961), s. 39-61).

b- Türk Edebiyatı. "Chansons des Janis-saires turcs d'Alğer (fin du XVIIIe siecie)"¹⁷². Mektebetü'l-vataniyye el-Cezâiriy-ye"deki yazma bir mecmuada bulunan yeniçeri saz şairlerine ait türkü ve des­tanları Fransızca tercümeleri ve zengin notlarla ilim âlemine sunan bu çalışma. Türk halk edebiyatı kadar Akdeniz'de Türk hâkimiyeti tarihi bakımından da önemli bir eserdir¹⁷³. "Futuwwet-name et romans de chevalerie turcs"¹⁷⁴; "Zia GoekAlp"¹⁷⁵ "A propos d'un traite de mora­le turc en eeriture ouigoure¹⁷⁶; "Les perĞgrinations du Müezzin Evliya Tchelebi en Roumanie (XVlle siec-le)"¹⁷⁷; "Histoire du Sage Hi-kar dans la version armöno-kiptchak".¹⁷⁸

c- Arşiv Vesikaları, Osmanlı-Türk Tari­hi, İdarî Teşkilât ve Müesseselerle İlgili Ba­zı Çalışmaları. Sommaire des Archives Turques du Caire¹⁷⁹. Kahire'deki Türk arşiv vesikalarının envan­terini kuran bu çalışma, içindeki zengin vesika malzemesi ve büyük bir vukufla yazılmış giriş kısmı ile Mısır'da Osmanlı idarî teşkilâtının tarihi hakkında birinci derecede bir kaynak durumundadır. "Les rĞgistres de solde des Janissaires con-serves â la Bibliotheque Nationale d'AIger"¹⁸⁰; L. Fekete'nin Einführung in die osma-nisch-türkische Diplomatik der tür-kischen Botmassigkeit in Ungarn¹⁸¹ adlı eserinin arşivci bakışla geniş bir tanıtma ve tahlili¹⁸²; "Les pseudo-prophe-ties concernant les Turcs au XVIe siecie"¹⁸³; "Turquie: Histoire et historiens depuis cinquante ans"¹⁸⁴; "L'expansi-on des Turcs en Asie"¹⁸⁵; "Journal de bord de 1'lhsâniye, fregate-amirale de la flot-te egyptienne d'apres deux registres turcs des Archives nationales de Caire"¹⁸⁶; "La gouttiere d'or (mTzâb) de la Kaaba et le Sultan Otto-man Ahmed Ier"¹⁸⁷; "Un Soyurgal du timou-ride Sâhruh en Ğcriture ouigoure"¹⁸⁸; L'Armeno-Co-man et les "Ephemerides" de Kamie-niec {1604-1613).¹⁸⁹

Encyclope'die de J7s7am'daki belli başlı maddeleri de şunlardır: "Pasha", "PasshalTk". "Re'is ül-küttab", "Rikâb", "Riyala", "Sandjak", "Tîmâr", "Tughra", "VVâlide Sultan". "Zeamet"; "Bâb-i CÂH" {El2).