Korxona faoliyatini rejalashtirish va prognozlash

Qisqa muddatli rejalashtirishda korxona faoliyati va rivojlanishi 1-3 yilga mo’ljallab rejalashtiriladi. Uning o’ziga xosligi shundaki, birinchi yil ko’rsatkichlari har chorakda, ikkinchi va uchinchi yil ko’rsatkichlari esa har yarim yil yoki bir yilda aniqlashtiriladi va to’g’rilashlar kiritilib boriladi. Buning maqsadi sifatida esa, reja ko’rsatkichlarining iqtisodiy muhit, bozor va fan-texnika taraqqiyotida yuz berayotgan o’zgarishlarni to’laroq aks ettirishga intilishni ko’rsatish mumkin.
Bozor munosabatlarida raqobatchilikni kuchaytirish hamda xo’jalik yuritish va hayotiy jarayonlar dinamikasi hisobiga joriy rejalashtirish amalga oshirilib, unga choraklarga bo’lingan yillik rejalar asos qilib olinadi. Ushbu rejalar qoidaga ko’ra, o’zgaruvchan bo’lib, joriy yilning birinchi uch oyi uchun qat’iy, hayotiy ko’rsatkichlar belgilanib, keyingi to’qqiz oy davomida ularga to’g’rilashlar (korrektirovka) kiritiladi. Ular qisqa muddatli rejalarga qaraganda, ayniqsa, ishlab chiqarish harakati va moddiy-tovar boyliklari zaxirasi, bahoni shakllantirish qismida yanada aniqroq hisoblanadi. Umuman olganda, korxonaning turli bo’lim va xizmatlari vazifalari bunday rejalarda o’zaro bog’lanadi.
Rejalashtirishning istalgan turi korxona faoliyatining biron-bir jihatini aks ettiruvchi, umumiy va xususiy, sifat va miqdor ko’rsatkichlariga asoslanadi.
Umumiy va umumlashtiruvchi ko’rsatkichlar korxonada ishlab chiqarish rivojlanishining yo’nalishi va darajasini aks ettiradi. Bunday ko’rsatkichlar qatoriga ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmi, mehnat, tannarx va jamg’armalar bo’yicha ko’rsatkichlarni kiritish mumkin.
Xususiy ko’rsatkichlar umumlashtiruvchi ko’rsatkichlar asosini tashkil qiluvchi alohida elementlarni, masalan, material, yoqilg’i, energiya va shu kabilarning mahsulot tannarxidagi salmog’ini tavsiflaydi. Shuningdek, bu ko’rsatkichlar asosiy ko’rsatkichlar darajasiga ta’sir o’tkazuvchi alohida omillarni ham tavsiflab beradi. Masalan, yordam ko’rsatuvchi ishchilar salmog’ining mehnat, ishlab chiqarish darajasiga ta’siri; asbob-uskunalarni ish bilan ta’minlash koeffitsientining ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmi va korxona ishlab chiqarish dasturining bajarilishiga ta’siri; xomashyo va materiallardan foydalanish koeffitsientining mahsulot tannarxi pasayishiga ta’siri va hokazolar.
Umumlashtiruvchi hamda xususiy ko’rsatkichlar ikkita kategoriyaga – miqdor (absolyut) va sifat (nisbiy) kategoriyalariga bo’linishi mumkin.