Kredit va uning hozirgi shakli mundarija kirish

real foiz stavkasi ═ nominal foiz stavkasi - inflyasiya darajasi.³
Bundan tashqari kreditning qat’iy belgilangan va suzib yuruvchi foiz stavkalari tushunchalari ham mavjud.

Qat’iy belgilangan foiz stavkalari kredit shartnomasi bajarilgunga qadar o’zgarmasdan qoladi. Bunda bank o’zining aktivlarini ma’lum qismini yo’qotishi mumkin. Suzib yuruvchi stavkada foiz stavkalariga tegishli o’zgarishlarni hisobga olgan holda o’zgartirishlar kiritib boriladi.

Xalqaro kreditlar bo’yicha foiz stavkalari jaxon ssuda kapitallari bozorida aniqlanib, bu bozorlarning asosiy qismi London, Tokio, Nyu York, Frankfurt-na-Mayne, Parij, Bryussel shaharlarida joylashgan.
Umuman kreditlar bo’yicha foiz stavkalari turli omillar ta’sirida o’zgarib turadi. Shunday omillarning asosiylari bo’lib quyidagilar hisoblanadi:
1. Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi.
2. Pul bozoridagi talab va taklifning nisbati. Talab oshsa, foiz ortadi, taklif oshsa u kamayadi.
3. Qarzga olinadigan pulni ishlatishdan kutiladigan naf darajasi. Ko’proq naf keltirsa, foiz yuqori va aksincha.
4. Qarzni to’lash muddati va sharti. Qarz uzoq muddatga berilib uni asta-sekin kichik qismlar bilan qaytarilsa, qarzdor yuqori foizga rozi bo’ladi va aksincha.
5. Qarzni qanday pul bilan berilishi. Qarz erkin konvertirlangan valyutada berilsa foiz yuqori va aksincha.
6. Inflyasiya darajasi. Bunda foiz darajasi inflyasiya darajasiga nisbatan to’g’ri mutanosiblikda o’zgaradi.
7. Pulni qarz berishdan ko’ra boshqa yo’sinda ishlatishdan tushadigan daromad. Bunda pul egasining afzal ko’rish prinsipi amal qiladi. Masalan, agar aksiya bo’yicha dividend yuqori bo’lsa foiz pasayadi va aksincha.
8. Qarz berishning xatar darajasi. Agar qarzning qaytib kelishi kafolatlansa foiz past, agar uni qaytishi shubxali bo’lsa foiz yuqori bo’ladi va boshqa omillar.
XULOSA
Hozirda iqtisodiyotning muhim sohalarida alohida xizmat ko'rsalayotgan banklar mazkur tarmoqlarni yanada rivojlantirish va undagi mavjud mablag'larni, bor imkoniyatlarni samarali ishga solish imkonini yaratib beradi va iqtisodiy islohotlarning jadallik bilan amalga oshishiga xizmat qiladi.
Bank tizimini yanada erkinlashtirish va isloh qilishni chuqurlashtirishga qaratilgan O`zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari va hukumat qarortari asosida bank tizimini tubdan mustahkamlashga, ularning kredit berish imkoniyatlarini va ustav kapitalini bo'sh mablag'lar jalb qilish hisobidan kengaytirishga, shuningdek, banklaming investitsiya jarayonining asosiy bo'g'ini bo'lgan korxonalar, xususan xususiy tadbirkorlar, kichik va o'rta biznes korxonalarining chinakam hamkoriga aylanishiga, xorijiy banklar bilan hamkorlikning yanada kengaytirishiga alohida e'tibor qaratildi⁴.
Inflyatsiyaning har tоmоnlama avj оlib kеtishi mamlakatda sоtsial va iqtisоdiy jihatdan qarama-qarshiliklar yuzaga kеlishiga оlib kеladi. SHuning uchun davlat inflyatsiyaning оldini оlish uchun pul muоmalasini barqarоrlashtirish chоra-tadbirlarini ishlab chiqmoqda.
Hоzir ko’pgina davlatlarda pul muоmalasini tartibga sоlishda оchiq bоzоrda оpеratsiyalar o’tkazish usulidan fоydalanilmоqda.
Bu xоzirgi ko’p qo’llaniladigan mоnеtar siyosatning bir usuli hisоblanadi. Bu usul tijоrat banklarining likvidlik darajasiga tеzda ta’sir o’tkaza оladigan egiluvchan (mоslashuvchan), amaliy va оpеrativ usul hisоblanadi. Bu usulni bоshqalaridan farqi shundaki, uni zaruriyatga qarab va hоhlagan miqdоrda o’tkazish mumkin. Bu mеxanizm bоzоrni rivоjlanish tеndеntsiyasiga qarab pul muоmalasini barqarоrlashtira оlishi mumkin.
Xulоsa qilib aytish mumkinki, krеditning оb’еktiv zarurligi takrоr ishlab chiqarish jarayonida fоndlarning dоiraviy aylanishi qоnuniyatlariga asоslangandir.