Kuran, ahmet bedevi 5 Bibliyografya : 6

KUTVAL

Hindistan'da hüküm süren İslâm devletlerinde şehir veya kasabalardaki asayişten sorumlu yarı askerî memur.

Hintçe köt-vâlâ birleşik isminden gel­mekte olup kot "kale", vâlâ "bekçi, muha­fız, kumandan" demektir.⁶⁷¹ Kelime Ortaçağ boyunca müslüman Hindis­tan, Orta Asya ve İran'da kullanılmış, za­manla batıya doğru geçerek İran körfezi ve Irak bölgelerinde de yaygınlık kazan­mıştır. İlhanlılar, Timurlular ve Safevîler'de "bir şehir veya kasabanın mahallî ida­recisi" anlamında kullanıldığı görülür.

Bâbürlüler'de bazı yerlere asayişi sağ­lamak ve isyanları bastırmak üzere tayin edilen valilere "fevcdâr, kalelerin kont­rolü altında bulunan uzak bölgelere kale kumandanı olarak gönderilenlere de "kıladâr, kal'adâr" deniliyordu. Büyük iktâ-larda iktâ sahibi bir vali yetkisine sahipti. Şehirlerde ise hâkim, polis müdürü, be­lediye başkanı ve ahlâk zabıtasının yetki ve sorumluluklarını bir arada uhdesinde taşıyan kûtvâller valilik yapardı. Kûtvâlle-rin emrinde düzenli bir polis kuvveti bu­lunmuyordu; yalnız onlardan rütbeleri gereği tuttukları askerleri bu iş için kul­lanmaları bekleniyordu; ancak kuvvetleri yeterli görülmediği takdirde kendilerine yardım gönderilirdi. Bâbür hâtıralarında, Kabil'de iken cesareti dolayısıyla kûtvâl olarak orada bırakılmış bir dostundan bahsetmektedir.⁶⁷²

Kûtvâl terimi, özellikle Bâbürlüler'in hâkimiyeti altındaki müslüman Hindis­tan'ında bu imparatorluk çöktükten son­ra da yaklaşık bir yüzyıl daha İngilizler za­manında kullanıldı. Fakat daha evvel de halk düzeninden sorumlu memur olarak Delhi Sultanlığı topraklarında. Tuğluklu-lar öncesi devir boyunca Güney ve Doğu Hindistan'da hüküm süren taşra sultan­lıklarında mevcuttu. Vasco da Gama'dan sonra Portekizliler'in Hindistan'a yaptık­ları seferleri anlatan kaynaklarda Porte­kizliler'in "catual" İle savaştıklarından bahsedilmektedir.

Ebü'l-Fazl el-Allâmî'nin eserinde ⁶⁷³ kûtvâlin görevleri arasında şunlar sayılmaktadır: Cani ve haydutları takip etmek, asayiş ve nizamı sağlamak, evle­rin ve çarşıların kaydını tutmak, şehirde bir istihbarat sistemi oluşturmak (halkın gelirini ve yaşama tarzını araştıran bu sis­tem elde ettiği sonuçları hükümet merke­zine bildirir gerektiğinde gece sokağa çıkma yasağı uygulamak, ağırlık ölçüleri­ni, çarşı pazarlarda hile yapılıp yapılma­dığını kontrol etmek, standart paralan tasdik edip sahte paraları yeniden basıl­mak üzere toplamak, halka su sağlamak, vasiyet bırakmadan ölenlerin mallarıyla ilgilenilmesi için tahsisat ayırmak, ölü yı­kayıcılara ve çöpçüler gibi kirli işlerde ça­lışanlara yer sağlamak...

Kûtvâlin görevlerinin çoğu muhtesibin-kiyle benzerlik göstermektedir. Ancak kûtvâl, muhtesibin görevlerinden başka Emevî ve Abbasî dönemlerindeki sâhibü'ş-şurtanın sorumluluklarını da yüklen­miştir. Her ne kadar kûtvâlin yetki ve so­rumlulukları muhtesibinkine benziyorsa da aslında birçok bakımdan Nagaraka ve Mauryan devirlerindeki şehir polisininki-nin bir aksidir, Ebü'l-Fazl'ın açıklamaları da bunu göstermektedir. Ebü'l-Fazl, kût­vâlin diğer vazifelerini de Ekber Şah'ın Dîn-i İlâhî merasimlerini anlatırken açıklamıştır.⁶⁷⁴ Evrengzîb devrinde Hindistan'a giden Fran­sız seyyahı F. Bernier, seyahat raporun­da "cotoual" ya da "grand prevöt de la campagne" diye bahsettiği kûtvâlin ah­lâk denetimi, istihbarat ve belediye faali­yetleriyle ilgili gördüğü bazı işlerini anlatmaktadır. Kûtvâl terimi bugün de Hin­distan'ın kuzeybatı taraflarında büyük şehir ve kışlalardaki polis şefleri için kul­lanılmaktadır.

Bibliyografya :

Doerfer, TMEN, 111, 618-621; Gerdîzî. Zey-nü7-atıbâr(nşr.AbdülhayHabîbî). Tahran 1347 hş.,s. 181;Bâbür, Vekâyf (Arat), s. 219, 629-630; Ebü'l-Fazl el-Allârnî. Â'in-i Akbari (trc. H. S. larrett), Calcutta 1949, II, 43-45; J. Sarkar, The Mughal Administration.Palna 1920-25, I, 47-49; S. M. Edwards - H. L. O. Garrett. MughatRuteİnIndia,Londor\ 1930,s. 185-187, 190-191; Mirza Muhammed Hasan, Mir'ât-ı AhmedUnşr. Syed Nawab Ali}, Baroda 1947-48,1, 163; I. H. fjureshi. The Administration of theSultanate of Delhi, Karachı 1958, s. 173-174; R. C. Majumdar. The Delhi Sultanate, Bombay 1967, bk. İndeks; F. Bernier, Trauels in the Mogul Empire, A D 1656-1668 (trc. A. Constable), Delhi 1972, s. 188, 369; W. H. Moreland, "Hind-Türk imparatorluğu", İA, V/ 1, s. 499; Besim Darkot, "Kût-ül-Amâre", a.e., VI, 1060; C. E. BosvtfOfth, "Kötvvâl", El2 (İng.). V, 279-280. CevatIzgi

1 İstanbul 1956; genişletilmiş ikinci baskı, İstanbul 1959

2 aş. bk.

3 et-Tabakat, III. 151

4 Hamîdul-lah, II, 77

5 et-Tabak-ât, IV, 205

6 ERE, V. 199

7 İslâm'da Eğitim-öğreüm Tarihi, s. 33-45

8 el-Faşl, 1,195; II, 216

9 bk. Küttâb

10 Hatîb, 11,239, 244

11 Abdülcelîl Abdülmehdî, II, 527

12 er-Rihle, s. 183

13 Nuaymî |nşr. Selâhaddin el-Müneccid|, neşredenin gi­rişi, s. 9-10

14 Türkiye Maarif Tarihi, I, 86

15 Unat,s. 6; Hızlı, s. 28

16 Amasya Târihi, 265-268

17 bk. Dârülkurrâ

18 Türkiye Maarif Tarihi, I, 89; 11,464

19 a.g.e.,II, 465-466; Aytekin, s. 58-67; ayrıca bk. Mektep

20 Jaschke, s. 75

21 bk.İmam-Hatip Lisesi

22 a.g.e.,s.83

23 mescidi, Fas'ta "msid" |mescid], Nijer­ya'da "makaranto allo", Sudan'da "hal-ve

24 Tibawi, s. 171

25 Coulon, s. 127

26 Kavas, s. 64

27 bk. hafız

28 er-Rihletü'l~cAyyâşiyye, I, 321

29 DİA, XIII, 362-363

30 Kâdirî, 111,7-12

31 Sü-leymaniyeKtp., Lâleli, nr. 3744; Şehid Ali Paşa, nr. 2722, vr. 291-295

32 BSOAS,XX [ 1957|, s. 291-303

33 Abdülhayel-Ket-tânî, 1, 166

34 a.g.e., I, 494

35 a.g.e., V, 433

36 bk. bibi.

37 Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 820 (müellif hattı 1; Atıf Efendi Ktp., nr. 2789; Süleymaniye Ktp., Ayasofya,nr. 2169; Esad Efendi, nr. 1491

38 Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 279

39 Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 279 (müellif hattı); Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 1174

40 Sü-leymaniye Ktp., Lâleli, nr. 722; Cârullah Efendi, nr 2102; Halet Efendi, nr. 787; Re-îsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 1180; Şehid Ali Paşa, nr. 2722

41 Atıf Efendi Ktp., nr. 2789

42 Atıf Efendi Ktp.. nr. 2441; Süleymaniye Ktp.,Cârullah Efendi, nr. 2069

43 Sü-leymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1366, Nâfiz Paşa, nr. 496

44 Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 3765; Esad Efendi, nr. 1155

45 SüleymaniyeKtp., Lâleli, nr. 722

46 Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 2420, Şehid Ali Paşa, nr. 1696, Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 795; Nuruosmaniye Ktp., nr. 2523

47 Atıf Efendi Ktp., nr. 2441; Sü­leymaniye Ktp., Reşid Efendi, nr. 996

48 Nuruosmaniye Ktp., nr. 1208; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1815; Süleymaniye Ktp., Heki-moglu, nr. 942

49 Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 3680; Reşid Eendi, nr. 996

50 Süleyma­niye Ktp., Ayasofya,nr. 2169; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 1174; Atıf Efendi Ktp., nr. 2789

51 Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 3744

52 Hacı Selim Ağa Ktp., AzizMahmud Hüdâyî, nr. 381; İÜ Ktp., AY. nr. 2816

53 Sü­leymaniye Ktp., Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 1180; Kûrânî'nin çeşitli risalele­rinin yer aldığı bazı yazma mecmualar için bk. Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 2722, Hamidiye, nr. 1440, Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 1180, Reşid Efendi, nr. 996, Halet Efendi, nr. 787, Esad Efendi, nr. 1453, Cârullah Efendi, nr. 2102, Serez, nr. 3939; Nuruosmaniye Ktp., nr. 2126; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1815; Atıf Efendi Ktp., nr. 2441

54 İmam Şafiî ile yapılan bir tartışma İçin bk. el-Üm,Vll, 250-254

55 Sünnet ki Â*int Hay-siyyet, s. 16-17

56 Muhammed İkram, s. 71-72

57 lX/7 11324/1906], S. 515-524; IX/ 12 11324/19071, s. 906-925

58 İslâm dünya­sındaki sünnet tartışmaları için bk. Mus­tafa es-Sibâî, s. 138-149,176-223; M. Mus­tafa el-A'zamî, I, 26-29; Hatiboğlu, s. 206-387

59 Hadim Hü­seyin İlâhîbahş.s. 30-31

60 Aziz Ahmad, s. 120

61 Peruîz key Bârey meyn ulemâ ka Müttefeka Fetuâ, Karaçi.ts.

62 Tulüc4İslâm, LII/3 | i9991. s. 58-60

63 el-En'âm 6/57; Yûsuf 12/40, 67

64 Binşık, s. 333-341

65 Gulâm Ahmed Pervîz, Luğâtü'l-Kur'1'ân, I, 41 5

66 a.g.e., 448-449, 454-455; a.mlf., Teboîbü't-Kur-'ân, 1,255, II, 557-a.mlf., OTıân-f Ferda, s. 126 vd.

67 Burhânü'l-furkân, s. 89-93

68 öeyân li'n-nâs, I, 56-124

69 Hadim Hüseyin İlâhîbahş, s. 366-382

70 Ahmedüddin, I, 222

71 Kur'ânî Fay-şaley, I, 116

72 el-Bakara2/183-185

73 Hadim Hüseyin İlâhî­bahş, s. 396-401

74 bk. bibi

75 çalışmaların ge­niş bir listesi için bk. Halid Zaferullah Daudi, FikroNazar, XXXV[|/4 |2000], s. 123-154

76 bk. bibi

77 Pakistan ue Hindis­tan'da, s. 275-290

78 İslâm'da Yenileşme, s. 208-247, 332-386

79 bk. bibi.

80 s. 317-413

81 DTCFD.VU 1949,S. 1-24

82 DTCFD, Vll/1 11949J, s. 237-246

83 D7"CFD,Xi/2-4 1953, s. 241-278

84 D7CFD, XII/3-4 I954, s. 227-247

85 AD, II/2-3 1964, s. 175-214

86 TAD, m/4-5 1965, s. 183-196

87 TAD, 1V/6-7 1966, s. 261-476

88 TTKBelleten, XXX/1 19 19661, s. 439-457

89 Türkische ürkunden, Uppsala-Leipzig 1938

90 23Zilkade 5/ 15 Nisan 627

91 gazveye katılan süvarilerin isimleri içinbk. Vâkıdî, II, 498

92 sayılarının 400, 800 veya 900 olduğu da rivayet edilmektedir

93 Tesniye, XX/ 10-15

94 el-Mâide 5/33-34

95 et-Tevbe 9/28

96 el-Enbiyâ 21/1

97 en-Nisâ 4/ 7

98 el-Bakara 2/186

99 Kâf 50/16

100 el-Enbiyâ 21/109; Fus-sılet 41/44

101 Sülemî, s. 270

102 a.g.e, s. 106

103 a.g.e.,s. 166

104 a.g.e., s. 466

105 Tehânevî, 1, 115; II. 1164

106 Tabakât, s. 192,492, 651

107 Kuşeyrî, s. 216

108 el-Vâkıa 56/11,88

109 el-Mutaffifîn 83/28

110 en-Nisâ 4/172

111 el-Alak 96/19

112 Müsned, II, 421; Müslim, "Şalât", 215

113 Hücvîrî, s. 306

114 Kâf 50/16

115 el-Bakara 2/186

116 Buharı, "Tevhîd", 5; Müs­lim, "Zikir", 302

117 el-Fütûhât, II, 560

118 Bu-hârî, "Rekâ'ik", 38

119 el-Enfâl 8/ 17

120 a.g.e.,U, 558-561

121 Abdülmecîdel-Hânî, s. 189

122 Tekvîn, 4/3, 31/54, 32/14, 33/ 10; Çıkış 10/25. 12/27; Levililer, 2/1-13; Ez­ra, 20/28,40/43

123 Tekvîn, 8/20,13/18, 15/7-11, 17-21

124 Tekvîn, 26/25

125 Levüiler, 2; İşaya, 43/2

126 1. Samuel, 2/29, 26/19

127 Tekvîn, 4/3,4; I. Samuel, 2/12-17

128 Levililer, 1/2-9; Ezra, 20/28, 40/43

129 Tekvin, 4/8-20; Çıkış, 10/25; LevMiler, 1/17

130 Tekvin, 31/54; Çıkış, 10/25, 12/27

131 Levililer, 4/1-5, 13, 6/17-23

132 Çıkış, 29/38-42

133 Sayılar, 28/9-10

134 Sayılar, 28/11-15

135 Çıkış. 12/12-14

136 Çıkış, 12/1-19, 21-24, 43-49; Levililer, 23/ 4-8

137 Çıkış, 11/4-5,12/29-32. 13/1-2. 12. 22/29, 34/19-20

138 Çıkış, 25/1-7, 35/ 4-9, 20-29, 36/3

139 Sayılar, 19/1-10; Tesniye, 21/1-9; el-Bakara 2/67-73

140 Levililer, 1/1-2, 11/47; Tesniye, 14/11,20

141 Levililer, 22/26-27

142 Levililer, 22/28

143 Çıkış, 12/5, 29/ 38; Levililer, 9/3, 23/12,19

144 Sayılar, 19/ 1-10; el-Bakara 2/67-71

145 Tesniye. 28/19; H. Samuel, 24/24

146 Levililer, 7/15-21, 32-34, 35-36.22/29-30

147 Levililer, 3/17, 7/22-31. 17/10-14

148 Çıkış, 13/2, 12; Levililer, 12/2-6, 8

149 Luka, 2/22-24

150 Matta, 26/2,17-19; Markos, 14/12-16

151 Levililer, 13/49, 14/2-9

152 Matta, 8/ 4

153 Matta, 5/23-24

154 Matta, 26/26-28; Markos, 14/22-24

155 Matta, 26/26-28

156 Matta, 20/28; Markos, 10/ 45

157 İbrânîler'e Mektup, 10/ 12

158 Efesosiular'a Mektup, 5/2

159 Romalılara Mektup, 5/12-21; I. Korintoslular, 15/21-22

160 İb­rânîler'e Mektup, 10/5-10

161 el-Muuattâ\ "Nezr", 7; İbnHişâm, I, 160-164; Cevâd Ali, VI, 191-193,198-199

162 el-Bakara 2/173; el-Mâide 5/ 3;el-ErVâm6/121, 145; ervNahl 16/115

163 Buhârî, '"Akîka", 3, 4; Müslim, "Edâhî", 38

164 el-Mâide 5/ 27

165 el-Hac 22/ 34

166 el-Bakara 2/196; el-Mâide 5/ 2, 95, 97; ei-Hac 22/28, 36, 37; el-Feth 48/ 25

167 el-Kevser 108/ 2

168 Ud­hiyye", Mu.Fİ, XIII, 307-350; "Udhiyye", Mu.F, V, 74-107

169 el-Hac 22/37

170 es-Sâffât 37/ 102-107

171 Abdullah b- Mahmûd el-Mevsılî, V, 16;Şemseddin er-Remlî, VIII, 130

172 bk. Adak

173 bk. Bedene; Dem; Hedy; İhsâr

174 el-Kevser 108/2

175 Müsned, II. 321; İbnMâce, "Edâhî", 2

176 Ibn Mâ-ce, "Edâhî", 2; Tirmizî, "Edâhî", 18

177 Şemseddin er-Remlî, Vlll, 143-144

178 İbn Rüşd, III, 351-352; Karâfî, IV, 152-154

179 İbn Kudâme,lX, 438; Nevevî, 11,466-467; Şemseddin er-Remlî, Vlll. 131

180 İbn Mâce, "Edâhî", l, 5; Şev-kânî.V, 125-127

181 el-Muuatta\ "pahâyâ", 4-Tirmizî, "Edâhî", 10

182 el-Muhallâ, Vlll. 30-31

183 bu konuda farklı görüşler ve dayandı­ğı rivayetler İçin bk. Şevkânî, V, 115-116, 136-137

184 el-Muhal­lâ, Vlll, 50-51

185 Mâverdî, XV, 122-123

186 bk. Hayvan

187 el-En'âm 6/ 79

188 el-En'âm 6/162- 63

189 bk. Bayram

190 M. Abdürraûf el-Münâvî, s. 578; Şevkânî,I, 406

191 Nevevî, i, 312;Zerkeşî, 11, 367; Zekeriyyâ el-Ensârî, s. 77; İbn Nüceym, 1, 96; Ali b. Ahmed el-Adevî, II, 212; Şevkânî, II, 396

192 Cessâs, ııı, 164; IV, 376

193 zzeddin İbn Ab-düsselâm, 1, 149-150; Mevvâk. II, 124; III, 348

194 ayrıca bk. İbadet

195 Hammer, VII, 73-74

196 M, X, 57

197 I-V, Kahire 1398-1408/1978-1988, 1413/1993

198 vr. lb-2a

199 Yenicami, nr. 261

200 aş. bk

201 Yenicami, nr. 872, vr. 90a-i41b

202 İbn Sa'd. 1, 69-73; ayrıca bk. kusay b. kilâb

203 bk. harb b. ümeyye

204 bk. hums

205 Abbas, Ebû Tâlib, Haris, Ebû Leheb

206 Buhârî. "Ahkâm", 2; Müslim, "tmâre", 4, 8-9

207 SerrTânî, X, 94-97, 120-123

208 âyet i-2

209 âyet 3-4

210 Fahred-diner-Râzî, XXXII, 109

211 İbrâhîm 14/37

212 Âlûsî, XXX, 238

213 Makdisî, III. 1626;Muhammedet-Trab-lusî, I, 1057

214 bk. Kıraat

215 Fezâ'ilüİ-Kur"ân", 8

216 Müsned, I, 3; Buhârî, "Tefsir", 9/18, 20, "Fezâ'ilü'I-Kur'ân", 3

217 Buhârî, "Tefsir", 7/ 5, "İ'tişâm", 2, 28

218 Buhârî, "Cihâd", 184, "Mesâcid", 302, "Vitir", 7

219 Gazzâlî, s. ]30;Takıyyüddinİbn Teymiyye, s. 36

220 Müsned, il, 175; IV, 1 51

221 Sülemî, s. 11; Şarânî, I, 58

222 Müsned, I, 86

223 a.g.e., III, 486

224 Târih, V. 49

225 bk. bibi

226 Hacı Mahmud Efendi, nr. 1394, 244 varak

227 Süleymaniye Ktp., İzmirli İsmail Hakkı, nr. 906

228 Amasya İl Halk Ktp., nr. 1785

229 bk. Fal; Nazar

230 nr. 2132,s. 310/58

231 Takoîm-i Vekâyi', nr. 41

232 TSMA, nr. D 7003, vr. 7b-83

233 Uzun-çarşılı. IX/36 11945], s. 505

234 1932; Ali Haydar Alpagufla birlikte

235 Deniz Mecmuası, XLVII/335 1935 s. 89-109

236 TTKBelleten, I 1937 s. 641-655

237 TTK Belleten, II 11938], s. 247-250

238 TTKBelleten, IV 11940], s. 53-87

239 l-ll, Kahire 1409/1988