Kur'an'ı Tanıma metodu ve fatiha sure'SİNİn tefsiRİ

kur'an-I kerİm'İn muhataplarI

Kur'an'ın muhtevasını incelerken bir de Kur'an'ın muhataplarını belirlemek gerekir. Kur'an'da, "Allah'-tan korkanları hidayet edendir", "Müminleri doğru yola hidayet eder ve müjdeler", "Dirileri korkutmak içindir" gibi tabirler çok geçmiştir. O zaman şu soru ortaya çıkıyor: Muttakiler ve müminler için hidayet yersiz değil midir? Çünkü artık onlar hidayete ermişlerdir. Öte yandan Kur'an'ın, diğer bir çok ayette kendisini şöyle tanıttığını görüyoruz:

"Bu Kur'an bütün alemlere ancak bir zikirdir. (Onları gafletten uyandırır.) Onun verdiği haberi bir zaman sonra öğreneceksiniz."^{31[31],32[32]}

Veya diğer bir ayette Allah Teala, Hz. Rasulullah'a (s.a.a) hitaben buyuruyor:

"Biz seni alemlere ancak bir rahmet olarak gönderdik."^33[33]

Nasıl oluyor ki Kur'an bir taraftan müminler, muttakiler, diriler vb... için hidayet olduğunu söylerken, diğer taraftan da bütün insanlara ve alemlere gönderildiğini açıklıyor. Bu sorunun cevabını, "Kur'an'da tarih" konusunda ayrıntılı bir şekilde inceleyeceğiz. Burada ancak şunu diyebiliriz ki: Kur'an'da bütün insanlara hitap edildiğinde, "Kur'an herhangi bir gruba veya özel bir kavme ait değil, Kur'an'a yönelen herkes kurtulacaktır" demek istiyor. Fakat, "Kur'an müminlerin, muttakilerin... hidayeti içindir" denildiğinde ise sonunda kimlerin Kur'an'a yöneleceğini ve kimlerin Kur'an'dan kaçacaklarını açıklamak istemiştir. Kur'an, özel bir grup ve tabakayı muhatap almamıştır. Diğer ekollerin aksine, işçi, çiftçi vs... gibi yalnız özel bir tabakayı himaye edip, sadece onların menfaatlerini savunmuyor. Kur'an toplumda adaleti uygulamak için geldiğini vurguluyor.

Kur'an, peygamberler hakkında şöyle buyuruyor:

"...Ve onlarla (peygamberle) birlikte kitap ve mizan (terazi) gönderdik ki adâleti ayakta tutsunlar..."^34[34]

Kur'an adaleti tüm insanlık için istiyor; sadece özel bir sınıf veya kabile için değil. Kur'an, insanları kendine çekmek için faşizm vb. ekoller gibi, onların kavmî bağnazlıklarından istifade etmek istemiyor; veya Marksizm gibi insanları menfaatperestliklerinden yararlanarak onları kendi çıkarları uğruna harekete geçirmiyor.^35[35] Kur'an insanın akla dayalı fıtrî bir vicdana sahip olduğunu savunuyor. İşte bu hak ve adaletseverlik fıtratına dayanarak onu harekete geçirmeğe çalışıyor. Bu yüzden Kur'an yalnızca işçi, çiftçi, yoksul veya mustaz'aflara hitap etmiyor. Kur'an hem zâlimi ve hem de mazlumu hak yola davet ediyor. Hz. Musa (a.s) Allah'ın emirlerini bir taraftan İsrailoğulları'na, diğer taraftan da Firavun'a tebliğ ederek Allah'a iman etmelerini istiyordu. Hz. Muhammed (s.a.a) kendi risalet ve davetini Kureyş büyüklerine iletmenin yanı sıra, Ebuzer, Ammar vb. de unutmuyordu.

Kur'an, insanları kendi nefislerine karşı ayaklandırıp onları yanlış yoldan doğru yola getirmek istediği için, mustaz'af, mahrum ve mazlum kimselere oranla, maddî bir refah ve rahatlık içerisinde yaşayan insanların tevbe edip doğru yola dönmelerinin çok zor olduğunun farkındadır. Çünkü mahrum ve mustaz'aflar, doğal olarak adalet yolunda hareket ederler; fakat maddiyata dalanlar ise adalet doğrultusunda hareket edebilmek için, her şeyden önce kişisel ve grupsal menfaatlerini ayakları altına almaları gerekir.

Kur'an, kendisine ancak ruhları arındırılmış temiz insanların inanacağını ileri sürmektedir. Bellidir ki, insanlar maddi menfaat ve dünyevî cazibeler için değil, fıtratlarına işlenen adalet ve hakseverlik duygusu gereğince Kur'an'a inanırlar.

İkİncİ bölüm

kur'an ve akIl

Birinci bölümde de kısaca değindiğimiz gibi Kur'an, kendi mesajını insanlara mantık ve his olmak üzere iki dille aktarmağa çalışmıştır. Bu iki dilin her birinin kendine has bir muhatabı vardır. Yani, Kur'an, delil diliyle insanın aklına, his diliyle de onun kalbine hitap eder. İşte bu bölümde Kur'an'ın "akıl" hakkındaki görüşünü inceleyeceğiz.

Acaba Kur'an'a göre akıl hüccet ve delil sayılabilir mi? "Fıkıh ve Usul-i fıkıh" alimlerinin ifadesiyle akla bir hüccet (istinat edilecek delil) olarak bakabilir miyiz? Yani; aklın doğru olarak kavradığı bir şeye değer verip onun gereğine uymak gerekir mi? Aklın hükmüne uyulduğu takdirde bazı yerlerde aklın hata etmesi olasılığı göz önünde bulundurulursa Allah-u Teâla bu hatadan dolayı insanı mazur görür mü? Yoksa cezaya mı tabi tutar? Öte yandan aklın hükmüne tabi olmayan birisi (aklın hükmüne uymadığı için) cezalandırılabilir mi?

aklIn hüccet olduğunu  ispatlayan delİller

İslâm açısından aklın hüccet ve delil olduğu, yerinde ispatlanmış ve dört fıkhî kaynaktan biri olarak kabul edilmiştir. Şu ana kadar (küçük bir grup dışında) hiç bir İslâm alimi aklın hüccet ve delil olduğunda şüphe etmemiştir

Burada Kur'an hakkında konuştuğumuz için, aklın delil ve hüccet olduğuna dair Kur'an'dan delil göstermemiz gerekir. Kur'an muhtelif şekillerde aklın delil ve hüccet olduğunu kabul etmiştir.

A) AKILDAN YARARLANMAYA DAVET

Kur'an, yaklaşık olarak altmış-yetmiş ayette "biz filan mevzuu söz konusu ettik ki üzerinde düşünesiniz" şeklinde insanları akıllarından yararlanmaya çağırıyor. Örneğin Kur'an'ın insanı hayrete düşüren bir ayetindeki tabiri şöyledir: "...Gerçekten Allah katında yerde yürüyen hayvanların en kötüsü (duyup söylemeyen) sağır, dilsiz ve gerçeği akıl edemeyenlerdir."^36[36]

Kur'an'a göre gerçekleri duyamayan kimse sağrıdır ve hakikatler yerine bir takım saçma sapan sözler konuşan kimse ise dilsizdir. Kur'an insanlığa layık olmayan böyle kimseleri hayvanlar safında görmüş ve onlardan yeryüzünde yürüyen hayvanlar diye söz etmiştir.

Tevhidi bir konu hakkında bahsettiği bir ayette de "Tevhid-i efâli" (amel ve harekette tevhit) ve "Tevhid-i fâili" (yatmada tevhid) hakkında şöyle buyuruyor:

"Allah'ın izni olmadan hiç kimse iman edemez."^37[37]

Her zihnin idrâk edip kaldıramayacağı bu oldukça zor meseleyi dile getirdikten hemen sonra şöyle devam ediyor:

"Akıllarını iyi kullanmayanlara pislik (azap) verir."^38[38]

Örnek olarak getirdiğimiz bu iki ayette Kur'an açıkça insanları akıl etmeye davet ediyor. Diğer bir çok ayette de dolaylı olarak aklın hüccet olduğunu kabul etmiştir. Başka bir deyişle, aklın hüccet olduğunu dayalı olan şeyler söylemiştir. Mesela bir ayette karşı taraftan aklî delil getirmesini istemiştir:

"(Ey Muhammed!) onlara de ki, eğer doğru söylüyorsanız delilinizi getirin (ortaya koyun bakalım.)"^39[39]

Veya "yaratıcının" tek olduğunu ispatlamak için kıyasa baş vurmuştur; bu da aklın hüccet olduğunun bir delilidir.

"Eğer gökte ve yerde Allah'dan başka ilahlar olsaydı ikisi de muhakkak fesada uğrar, (yok olurdu)..."^40[40]

Kur'an burada bir şartlı önerme kurup, belirli bir tasım yöntemiyle konuyu ispat etmiştir.

Kur'an akıl üzerinde bu kadar durup aklın önemini vurgulayarak böylece, bazı dinlerin "İman akıldan uzaktır, iman akılla bağdaşmaz. Ve mümin olabilmek için Allah'ın nuruna mazhar olsun diye aklı bir kenara bırakıp sadece kalpten yararlanmak gerekir." şeklindeki sözleri çürütüyor.