Kur'AN'da tevhiD

13- ES-SAMED

Kur'an-ı Kerim'de yalnız bir defa varid olan¹⁰⁸⁰ es-Samed ismi “kasd” anlamına gelen “samd” masdarından ism-i meful manası taşı­yan bir kelimedir. Bu anlamdan hareketle başta İbn Abbas (r.a.) olmak üzere bir bilgin es-Samed ismini: “Yaratıkların ihtiyaç ve istekle­rinde kendisini kastettikleri, kendisine yöneldikleri” tarzında izah et­mişlerdir.¹⁰⁸¹

es-Samed'e alimler özetle şu anlamlan vermişlerdir: “Kendisinden üstün bir kimse bulunmayan, mahlukların ihtiyaç ve isteklerinde kendisini kastettikleri, kendisine yöneldikleri” tarzında izah etmiş­lerdir.¹⁰⁸²

14- EL-ALÎM, ALÎM, ALLAMÛ'L- GUYÛB, A'LEM

İLM kökü ve bu kökten müştak olarak Allah'ı tavsif için gelen isim­ler Kur'an'da en çok olarak kullanılan maddelerden biridir. Çekimle­ri ve müştaklarıyla beraber 900 kadar ¹⁰⁸³ yerde zikredilmiştir.

el-Alîm, faîl vezninde Allah Teala’nın ilim sıfatını ifade eden bir isimdir. Allah'ın ilminin kemâlini ifade ettiği için mübalağa vezninde gelmiştir. Hattabî el-Alîm sıfatını: “Yaratıkların bilmedikleri sırları ve gizlilikleri bilen” ¹⁰⁸⁴ olarak tanımlamıştır.

Bu ismin manası açıktır. Bunun kemâli; her şeyi tam manasıyla bil­mekle, yani dışını, içini, inceliğini, açıklığını, önünü, sonunu, başlan­gıcını ve bitimini bilmekle olur.¹⁰⁸⁵

“Düşen hiç bir yaprak yoktur ki, (Allah) onu bilmesin. Yer dibinin karanlığında hiç bir dane yoktur ki, onu bilmesin. Yaş kuru hiç bir şey yoktur ki, apaçık bir kitapta olmasın.”¹⁰⁸⁶

“Şüphesiz Allah, göklerin ve yerin gaybını bilir. Doğrusu O, kalpler­de olanı da bilir.” ¹⁰⁸⁷

“Şüphesiz Allah, göklerin ve yerin gizlisini bilir. Allah yaptıklarını­zı görmektedir.”¹⁰⁸⁸

“...(Allah) yere gireni, ondan çıkanı, gökten ineni, ona çıkanı bilir. Nerede olsanız, O sizinle beraberdir. Allah yaptıklarınızı görmekte­dir.”¹⁰⁸⁹

“De ki: “Rabbim gökte ve yerde konuşulan her sözü bilir. O işiten­dir, bilendir.”¹⁰⁹⁰

“...Ne yerde ne de gökte zerre ağırlığınca bir şey, Rabb'in (in bilgisin)den kaçmaz. Ne bundan küçük, ne de büyük hiç bir şey yoktur ki, hepsi apaçık bir kitapta olmasın.”¹⁰⁹¹

Allah Teala bütün zaman ve mekânların yaratıcısı olduğu için O'nun ilmi zaman ve mekanla sınırlı değildir. Allah zamandan önce olan şey­leri de, zaman içerisinde vuku bulan şeyleri de, kısacası geçmiş, gele­cek ve şimdiki zamanda olmuş, olacak ve olmakta cereyan eden her şe­yi bilir.

Allah'ın ilmi, insanların ilminden farklı ve yücedir. Allah'ın ilmi üç noktada kulun ilminden ayrılır:

1- Kulun ilmi, yani bilgisi sınırlı, mahduttur. Allah'ın ilmi ise sınır­sızdır.

2- Kulun bilmesi ve anlayışı asıl gayeye ulaşacak kadar açık değil­dir, Allah'ın ilmi ise son derece açık, asıl gayeye vâsıl olacak kadar net, günün ortasında, aydınlık gibidir.

3- AlIah’ın ilmi, bir şeyden istifade edilerek elde edilmiş değildir, Bi­lakis bütün eşya onun ilminden istifade etmiştir. Kulun eşyayı bilme­si, eşyaya tabidir ve onun sayesinde meydana gelmiştir. Bu, santranç öğrenen kişinin ilmi ile asıl satrancı bulan kişinin ilmi arasındaki fark gibidir. Satrancı bulan kişi, satrancın vücuduna (varlığına) sebep ol­muş, satrancın varlığı da öğrenen kişinin bilgisine sebeb olmuştur. Şu halde satrancı bulan kişinin ilmi, satrançtan önce gelmiştir. Satran­cı öğrenen kişinin bilgisi bu yüzden gecikmiş ve sonradan elde edilmiş­tir. İşte Allah'ın bilgisi de böyledir. Eşyadan öncedir, eşyanın varlığına sebep olmuştur. ¹⁰⁹²

Alim, İlm'den ism-i fail olup “bilen, bilici” manasındadır.

Alâmu'l-ğuyub, Âlim'in tekerrür ve mübalağa bildiren fa'âl şeklidir. “Olmuş, olacak her şeyi bilen, gökte ve yerde hiç bir şey kendisi­ne gizli kalmayan” anlamlarına gelir.¹⁰⁹³

A’lem, ilim'den ism-i tafdil şeklidir, “en iyi, çok iyi, daha iyi, pekiyi bilen; ğaybları çok çok bilen manalarına gelir. Şu ayetlerde Allah Te­ala bu isimle vasfedilmiştir:

“...Allah şükredenleri daha iyi bilmez mi?”¹⁰⁹⁴

“...Allah zalimleri çok daha iyi bilir.”¹⁰⁹⁵

“Rabbin, (evet) O, yolundan sapan(lar)ı çok iyi bilir ve O, (doğru) yol­da olan(lar)ı da çok iyi bilir.”¹⁰⁹⁶

“Ve yine Allah demiştir ki: “Ey Meryem oğlu İsa! Sen mi insanlara: “Beni ve annemi Allah'tan başka iki tanrı edinin” dedin?” “Haşa, sen yücesin, benim için gerçek olmayan bir şeyi söylemek bana yakış­maz. Eğer demiş olsam, sen bunu bilirsin, sen benim nefsimde olanı bilirisin, ben senin nefsinde olanı, bilmem, çünkü ğaybları bilen yalnız sensin, sen!” dedi.”¹⁰⁹⁷

15- EL-AZÎZ

Cenab-ı Allah'ın kudretiyle ilgili isimlerden biri olan el-Azîz, “izz” masdarından sıfattır. Şiddet, kuvvet, galebe, kahr gibi anlamlara gelir. Azîz, “kendisi kahreden, fakat kahredilemeyen” demektir.¹⁰⁹⁸

Hattabî el-Azîz için: “yenilgiye uğramayan güç kudret sahibi” ¹⁰⁹⁹ tanımını getirirken İbn Cerir: “Cezalandırmak ve intikam olmak iste­diği hiç kimsenin elinden kurtulamadığı” şeklinde tarif eder. ¹¹⁰⁰ Gazzali: “Emsali az bulunan, çok ihtiyaç duyulan ve ulaşılması güç olan” şeklinde tanımlamıştır. ¹¹⁰¹

el-Azîz ismi Kur'an'da en çok “Aziz Hakim” terkibiyle (47 defa) gel­miş, ayrıca Rahim, Alim, Kaviyy, Ğaffâr, Hamîd, Gafur, Muktedir ve Zu'n-tikâm isimleriyle terkip halinde kullanılmıştır. ¹¹⁰²

el-Azîz isminin geçtiği bir kaç ayeti aşağıya alıyoruz:

“Karanlığı yarıp sabahı ortaya çıkaran O'dur. Geceyi dinlenme za­manı, güneş ve ayı (vakitlerin belirlenmesi için) birer hesap (ölçüsü) yap­mıştır. Bu o aziz ve bilen (Allah)in takdiridir.”¹¹⁰³

“Sakın, Allah'ı, elçilerine verdiği sözden cayar sanma! Çünkü Allah daima azizdir, öç alandır!”¹¹⁰⁴

“Ey Musa, gerçek şu ki ben, aziz, hüküm ve hikmet sahibi olan Al­lah'ım!”¹¹⁰⁵

İzzet sıfatı Kur'an'da birçok yerde azap ayetlerinin geçtiği yerinde gelmiştir. Fakat bu ismi şerifin yine birçok defa da Hakîm ismi ile bir­leştiğini görüyoruz. Bunun manası, Allah Teala'nın kudreti galiptir; fa­kat hikmeti ile kötülerin cezasını tehir eder, kötülük edip durmakta olan insanları cezalandırmakta acele etmez, demektir. ¹¹⁰⁶