Kur'AN'da ulûHlyyet
Yüklə 2,97 Mb.
|
| 1306 Zuhruf: 43/80 1307 Enfal: 8/23 1308 Meryem: 19/42; 35, 14 vb. 1309 Kehf: 18/26 1310 Tab., XV, 153-154; İbn Kesîr, V, 147. 1311 İnsan: 76/2 1312 A’raf: 7/200 1313 İsra: 17/1; 31, 28; 40, 20.56; 42, 11 1314 Necm: 53/1; 4, 58. 134; 22, 61. 75 1315 Bu ayetler için bu çalışmamızda “el-'Alîm” vasfına bk. 1316 Rm, 3, 38 hk. III, 145. 1317 İbrahim: 14/39 1318 Al-i İmran: 3/38 1319 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 191-192. 1320 En’am: 6/1 1321 Rahman: 55/14 1322 Muf., s. 157; Bas., II, 566-570. 1323 Furkan: 25/2 1324 A’raf: 7/54 1325 Şuara: 26/137; 68, 4 1326 Muf., s. 157. 1327 Bas., ll, 566-570. 1328 Es-Şabuni, el-Bidaye, s. 114. 1329 Ankebut: 29/17 1330 krş. Sad: 38/7 1331 Krş. Bas., anılan yer. 1332 En’am: 6/102; 13, 16; 39, 62; 40, 62 1333 Fatır: 35/3 1334 Haşr: 59/24 1335 Vakı’a: 56/59; 52, 35 1336 Yasin: 36/81 1337 Yasin: 36/81; 15, 86 1338 Mü’minun: 23/14 1339 Saffat: 37/125 1340 Furkan: 25/24 1341 el-Bâkillânî, el-însâf, s. 149-150. 1342 Muf., S. 157. 1345 M. Eliade, Traite, s. 90, Bu çeşit efsânevî cosmogonie örnekleri için ayrıca bk. H. Rousseau, Les Religions, s. 56-62. 1346 Bakara: 2/117; 6, 101 1347 Hud: 11/7; 41, 11 1348 İbn Rüşd, Faslu'l-Makal, s. 13-14. 1349 İbn Teymiyye, Minhâc, I, 100-101. 1350 Aynı eser, I, 225. Anlaşılan İbn Teymiyye, bu fikrini açıklığa kavuşturan izahlar da yapmış olmalıdır. 1351 İbn Hazm, el-Muhallâ, I, 7. 1352 bk. R. Arnaldez, “Dieu, la creation et la revelation en islam”, Rev. Theo. et phil., 6 (1969), s. 353; Gaudefroy-Demombynes, Mahomet, s. 286. 1353 el-Buhârî, Bed'ul-Halk, IV, 73. 1354 İse, zaman içinde doğarak onlar gibi yaşlanıp ölüyorlar. “Yoktan var, vardan yok olmaz”, maddenin mahfuziyeti, enerjinin mahfuziyeti “kanunları” bu cümledendir. Bu gün sadece “kitle kaybından” değil, aynı zamanda “enerji kaybından” bahsediliyor. 1355 Arnaldez, anılan makale, s. 357. “ . 1356 İsra: 18/109 1357 Rahman: 55/29 1358 Nahl: 16/8 1359 Zümer: 39/6 1360 Nuh: 71/14 1361 Mülk: 67/3-4 1362 Mecusîler, karanlıkların Tanrı tarafından yaratılmadığını, eski yahudiler de karanlıkların ve' denizlerin Yahova tarafından yaratılmadığını söylerler. Eski Babil ve Filistin efsanelerinde de yaratıcı Tanrı = denizlerle, canavarlarla vs. düşman kuvvetlerle boğuşarak “kozmoz”u yaratır. Yahudiler de bunları temasta oldukları bu toplumlardan alıp Tevrat'a karıştırmış olmalıdırlar (bk. KM, Eyub, 7, 12 vdd.; 26,10-13; 38, 8-11; Mezmurlar, 74. bab; 89, 11 vdd; İşaya, 51, 9 vdd.). krş. E. Jacob, s. 112-113. Diğer taraftan, Eski Ahid'de bu unsurları bulmak için biraz zorlama olduğu da seziliyor. Genel olarak Eski Ahide de hakim olan, Allah'ın her şeyi yoktan yarattığıdır (bk. Van Imschoot, I, 98 vdd; Dheilly, Dic. bib., “Tiamat” md., s. 1179). En’am: 6/1; 45, 12 1363 Ca'ale fiili, bir tek mef'ul alırsa “halk” anlamına, iki mef'ul alırsa “tasyîr” (dönüştürme, kılma) mânasına gelir (İbn Kuteybe, el-îhtilâf fil-Lafz, s. 234; keza Ahmed b. Hanbel, er-Redd 'alâ el-Cehmiyye, s. 69-72'de de, örneklerle aynı şeyi anlatmak ister). 1364 Tab., 2, 233 hakkında, V, 76; 2, 237 hk., V, 167. Onun izahına göre bu kelime, aslında mubsır'den basir'e sarfolunmuştur. Mubdi'den bedî', mulim'den elîm'e sarfolunduğu gibi. bk. Tab., 2, 110 tefsirinde, keza, Bey., s. 45. 1365 el-Maksad, s. 41. 1366 Bey., S. 45. 1367 İsra:18/26 1368 Taha: 20/46 1369 Tevbe: 9/94; 96, 14 1370 Bakara: 2/144; 6, 94 1371 Furkan: 25/20 1372 Şura: 42/27; 35, 31; 17, 17.30. 96 1373 İsra: 17/1; 31, 28-40, 20.56; 42, 11 1374 Nisa: 4/58. 134; 58, 1; 22, 61.75 1375 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 198-199. 1376 Muf., s. 538. 1377 en-Nihâye, V, 253; LA, Hdy md., XV, 353. 1378 Bey., s. 82'de el-Halîmi'den. 1379 Bey., s. 82'de el-Hattabi'den. 1380 el-Maksad, s. 71. 1381 Gafir: 40/38; 42, 52; 7, 181 1382 Muf., s. 541. Buna dair başka örnekler için aynı yere bk. 1383 Taha: 20/50 1384 A’la: 87/3 1385 Enbiya: 21/73 1386 Muhammed: 47/17 1387 Bakara: 2/213 vb. 1388 A’raf: 7/43 vb. 1389 Muf., S. 538-539. 1390 Şura: 42/52 1391 Rad: 13/7 1392 Kasas: 28/56 1393 Al-i İmran: 3/86 1394 Bakara: 2/258 1395 Bakara: 2/272 1396 Furkan: 25/31 1397 Hacc: 22/55 1398 Zümer: 39, 23.; 13, 23; 39, 36 1399 Yunus: 10/35. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi:199-201. 1400 La, Nsr md., V, 210. 1401 Tab., II, 489. 1402 Bey., s. 70. 1403 Enbiya: 21/77; 9, 40 1404 Bakara: 2/286 1405 Rum: 30/47 1406 Enfal: 8/10 1407 Feth: 48/3 1408 Al-i İmran: 3/160 1409 Muhammed: 47/7 1410 Mülk: 67/20 1411 A’raf: 7/192; 26, 193 1412 Enfal: 8/72 1413 Furkan: 25/31 1414 Nisa: 4/45 1415 Hacc: 22/78; 8, 40 1416 Al-i İmran: 3/150 1417 Çrkış, 15, 3; 17, 15; 23, 27; Mezmurlar, 24, 8 1418 II. Kırallar, 3, 11-19 1419 I. Samuel, 18, 17 1420 I. Samuel, 21, 6 1421 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi:201-202. 1422 Bey., s. 20'de el-Hattâbî'dea 1423 Tab., 2, 255 hk. V, 387; Keza VI, 156 vd. 1424 Aynı eser, VI, 156 vd. 1425 Rm, III, 7. 1426 Bu çalışmamızda bk. s. 42-43. 1427 Krş. Tefsîru'l-Menâr CAbduh, I, 73. 1428 En’am: 6/722 1429 Bakara: 2/258; 5,32 1430 Al-i İmran: 3/49 1431 Furkan: 25/58 1432 Taha: 20/111 1433 Zümer: 39/69 1434 Taha: 20/111 1435 Bakara: 2/255; 3,2 1436 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 202-205. 1437 Bey., s. 27'de bu iki zattan naklediyor. 1438 İsra: 17/51 1439 Enbiya: 21/30 1440 Naziat: 79/29 1441 Naziyat: 79/30-31 1442 İbn Kesîr, 35, 1 hk., VI, 519. 1443 Zuhruf: 43/27; 21, 56; 20, 72 vb 1444 Rum: 30/30 1445 Fatır: 35/1 1446 En’am: 6/14; 12, 101; 14,10; 39,46; 42,11 1447 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 205. 1448 Bey., s. 37'de el-Halîmî'den. Keza Tab., 4, 131 hk. IX, 296 ve 2, 263 hk. V, 521. 1449 Fatır: 35/15 1450 Yunus: 10/68 1451 Zümer: 39/7 1452 Al-i İmran: 3/97; 29,6 1453 En’am: 6/133 1454 Neml: 27/40 1455 Bakara: 2/263 1456 Lokman: 31/12.26; 35,15; 14,8, 1457 Bakara: 2/267; 22,64; 57,24; 60,6; 64,6; 4,31 1458 Bey. 36 1459 Hacc: 22/37 1460 Challaye, Dinler Tarihi, s. 117. 1461 Aynı eser, s. 157. 1462 Aynı eser, s. 51. 1463 Aynı eser, s. 36, 94. 1464 Fatır: 35/15. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 205-207. 1465 TA, Şkr md., III, 312. 1466 LA, IV, 424. 1467 Tab., 2,158 hk. III, 247; LA, IV, 424. 1468 Bey., s. 70-71. 1469 el-Eş'arî, Makâlât, s. 536. 1470 Teğabün: 64/17 1471 Lokman: 31/14 1472 Sebe: 34/13 1473 Lokman: 31/12; Keza Neml: 27/40 1474 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 207-209. 1475 Muf., s. 129. 1476 Tehzîb, Hlm md., V, 107. 1477 Tab., 2,225 hk. IV, 455. 1478 Bey., s. 53'de el-Hattâbi'den. 1479 Nur: 24/58.59 1480 Muf., s. 129. 1481 Enbiya: 21/5; 12,44.44 1482 Necm: 52/32 1483 Fatır: 35/41 1484 Krş. RM, XXII, 204. 1485 Meryem: 19/90-91 1486 İsra: 17/43-44 1487 Sur Quelques noms d.Allah, s. 10-12. 1488 Meselâ, en eski müfessirlerden olan et-Taberî'nin tefsirinde bunun örnek- 2/32.127.137.158; “et-Tevvâb er-Rahîm” için 2,37.54.128.160 âyetlerinin tefsirlerine bk. leri sayılamayacak kadardır, bazılarına işaret edelim: el-Kadîr ismi içûî 2,20. 106.109; el-'Alîm ismi için 1489 krş. Gaudefroy-Demombynes, Mahomet, s. 269'da: “(Hz. Muhammed Tanrısını, insanlığın üstün bir modeli olarak anladı” der. 1490 Km. sayılar, 14,18 şöyledir: “Rabb çok sabırlıdır ve merhameti çoktur, fesadi ve günahı bağışlar ve suçluyu asla tebriye etmez, Babaların fesadını, üçüncü ve dördüncü nesle kadar çocuklarda arar. Fransızca tercümelerde “Sabırlı” yerine, “geç gazaplanan (lent â la colere)” deniyor, (bk: Dheilly, Dic. bib., “Colöre de Dieu” md., s. 203.). 1491 Tevbe: 9/114; 11,75 1492 Saffat: 37/101 1493 Hud: 11/87 1494 Fatır: 35/41; İsra: 17/44 1495 Bakara: 2/225.235; 5,101; 3,155 1496 Ahzab: 33/51; 4,12; 22, 59 1497 Bakara: 2/263. 1498 Teğabün: 64/17. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 209-213. 1499 Bas., II, 483. 1500 Tehzîb, Hfy md., V, 258-260. 1501 Aynı eser, V, 259. 1502 Bas., II, 483. 1503 Et-Tabersî, VI, 517. 1504 Rm, XXVI, 81. 1505 A’raf: 7/187 1506 Meryem: 19/47 1507 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 213. 1508 Muf., s. 160. 1509 Al-i İmran: 3/104 1510 Bakara: 2/184 1511 Aynı yer. 1512 Taha: 20/73. 1513Tab., XVI, 190. 1514Rm, XVI, 233. Neml: 27/59 1515 Rm, XX, 3. 1516 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 213-214. 1517 Ebu Ubeyde, Mecaz, I, 78; Bey., s. 48'de el-Hattabi'den. 1518 Tab., 3,2 hk. VI, 157-158 ve 2,255 hk. V, 393. Keza Bey., s. 48'de el-Halîmî' den; Müf., s. 417. 1519 Tab., VI, 158. 1520 Rad: 13/33 1521 İbn Kesir, IV, 383. 1522 Nisa: 4/34 1523 Aynı eser, II, 256. 1524 Maide: 5/8 1525 Al-i İmran: 3/113 1526 Haşr: 59/5' 1527 Muf., s. 417. 1528 Nisa: 4/5 1529 Rum: 30/30 1530 Rum: 30/25 1531 Maide: 5/67 1532 Duhan: 44/51 1533 Muf., s. 418. 1534 Nisa: 4/127 1535 Fatır: 35/35 1536 Maide: 5, 37 vb., 1537 Tevbe: 9/21 vb., 1538 Kehf: 18/77 1539 Taha: 20/73 1540 Bakara: 2/255; 3, 2 1541 Bakara: 2/255 1542 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 214-216. 1543 Muf., S. 125; Bas., II, 484. 1544 TA, Hkk mi, VI, 315. 1545 Bey., s. 12-13'de el-Halîmi'den. 1546 TA, VI, 315'de Îbnü'l-Esîr'den. 1547 Muf., s. 125; Bas., II, 484. 1548 Rm, VII, 177. 1549 Rm, VII, 177'de el-Gazızâlî'den. 1550 el-Buhârî, Da'avât, 9; Müslim, Musâfirîn, 199; en-Nesâ'î, Kıyâmu'1-Leyl. 9; et-Tirmizî, Da'avât, 82. 1551 Kehf: 18/44, keza 22, 6. 62; 31, 30; 24, 5 vb 1552 Yunus: 10/5 1553 Yunus: 10/53 1554 Bakara: 2/146 vb 1555 Bakara: 2/213 1556 Yunus: 10/33; 32, 13 vb 1557 Mü’minun: 23/71 1558 Sufyân es-Sevrî'nin, tabiinden Ebû Sâlih'den nakline göre, bu ayetteki el-Hakk için “Yüce Allah'tır” demiştir. (S. es-Sevrî, Tefsir, s. 177). Keza bk. ed-Durru'1-Mensûr, V, 13. 1559 Muf., s. 125; Bas., II, 484. 1560 Bakara: 2/282 1561 A’raf: 7/105 1562 Hakka: 69/1. 2. 3 1563 bk. RM, 57, 16 hk. XXVII, 180. 1564 Taha: 20/114 1565 Kehf: 18/44 1566 Taha: 20/114; 23, 116; 1567 Hacc: 22/6. 62; 31, 30; keza 24, 25; 41, 53 1568 Taha: 20/114; 23, 116 1569 Yunus: 10/30 1570 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 216-218. 1571 Tab., 2, 255 hk. V, 406. 1572 Aynı yer. 1573 bk. Tab., V, 406-407. 1574 Bey., S. 33. 1575 Aynı yer. 1576 Hacc: 22/30. 32 1577 Talak: 65/5 1578 Vakı’a: 56/74 1579 Vakı’a: 56/74. 96; 69, 52 1580 Benzeri ifadeler Km'de bulunur krş. Mezmurlar, 66,2; İşaya, 42,8; 48,4. 1581 bk. RM, 56, 74 hk. XXVII, 151. 1582 Hakka: 69/33 1583 Şura: 42/4; 2, 255 1584 Şura: 42/4 1585 Bakara: 2/255 1586 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 218-220. 1587 et-Tabersî, 2, 105 hk. I, 179. 1588 Tab., 3, 74 hk., VI, 518, 1589 Neml: 27/73 1590 Yunus: 10/60; 40, 61 1591 Bakara: 2/243 1592 Bakara: 2/251 1593 Bakara: 2/105 1594 Bakara: 2/105; 3, 74 1595 Enfal: 8/29 1596 Hadid: 57/29 1597 Bilhassa, ayet-i kerimeyi tefsir eden bir hadisten, bu, açıkça anlaşılmaktadır. Uzun olan bu hadiste Hz. Peygamber, bir temsil ile, Hz. Muhammed ümmetinin daha az bir gayretle, kendisinden önceki yahudi ve hıristiyanlardan daha büyük bir uhrevi mükâfata nail olacağı bildirilmektedir (el-Buhârî, îcâre, 8, III, 49-50; et-Tirmizî, Emsal, 7; Tab., XVII, 244; Ahmed b. Hanbel, el-Musned. II, 6. krş. “Yahova, istediğine lütfeder- (Km, Çıkış, 33, 19). Cumu’a: 62/4 1598 Al-i İmran: 3/174; 57, 21 1599 Al-i İmran: 3/152 1600 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 220-222. 1601 Tab., 3, 180 hk. VII, 440-441; TA, Vrs md, I, 652. 1602 Bey., s. 13. 1603 Muf., S. 519. 1604 RM, 15, 23 hk. XIV, 32. 1605 Tab., VII, 440-441. 1606 Gafir: 40/16 1607 Meryem: 19/40 1608 A’raf: 7/128; 19, 63 vb 1609 Hadid: 57/10 1610 Kasas: 28/58 1611 Kasas: 28/58 1612 Hicr: 15/23 1613 TA, I, 652. 1614 Enbiya: 21/89. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 222-223. 1615 TA, Hfz md., V, 250. 1616 Bakara: 2/255 1617 Rad: 13/11; 6, 61 1618 Bey. s. 69-70'de el-Hattâbî'den. 1619 Hicr: 15/17 1620 Fussulet: 41/12; 37, 7 1621 Bakara: 2/255 1622 Tevbe: 9/112; 22, 5; 33, 35 vb 1623 Büruc: 85/4; 6, 61; 82, 10 1624 Yusuf: 12/64 1625 bk. Hm, XVII, Nazi’at: 79/21, 82 1626 Enbiya: 21/23 1627 Büruc: 85/22 1628 En’am: 6/104. 107; 4, 80; 80, 33 vb 1629 Muf., s. 124. Kaf: 50/4 1630 Kaf: 50/32 1631 Hud: 11/57 1632 Tab., XV, 365 1633 Yusuf: 12/64 1634 Hicr: 15/9 1635 Enbiya: 21/82 1636 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 223-225. 1637 en-Nihâye, I, 310. 1638 Bey., s. 67'de el-Halîmî'den. 1639 Ahkaf: 46/32 1640 Bakara: 2/186 1641 Rad: 13/18 1642 Enbiya: 21/84 1643 Neml: 27/62 1644 Rad: 13/14 1645 Gafir: 40/50. Krş. 18, 52; 35,14; 28,64 1646 Gafir: 40/61 1647 A’raf: 7/55 1648 Ahmed b. Hanbel, el-Musned, I, 172; Ebû Dâvûd, es-Sunen, Salât, Bâbu'd-Duâ", hadis: 1480. Yüksek sesle duadan nehy için: el-Buhârî, Megâzî, 38; Müslim, Da'avât, 44. Krş, Km, Matta, 6,7. 1649 Hud: 11/61 1650 Krş. Rm, XII, 89. 1651 Saffat: 37/75. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 225-226. 1652 Bey., s. 43'de el-Hattâbî'den. 1653 et-Tabersî. 11,16 hk. V, 175. 1654 Vakı’a: 56/73 1655 Muf., s. 1656 Fussulet: 41/15 1657 Meryem: 19/22 1658 Hud: 11/80 1659 Neml: 27/33 1660 Bakara: 2/165 1661 Kehf: 18/39 1662 Fussulet: 41/15 1663 Hud: 11/66 1664 Hud: 11/16; 40,22; 8,52 1665 Şura: 42/19 1666 Ahzab: 33/25 1667 Hacc: 22/74 1668 Mücadile: 58/21 1669 Hacc: 22/40; 57,25 1670 Enfal: 8/52; 40,22 1671 Hud: 11/66; 40,22; 42,19 1672 Enfal: 8/52; 22,40.74; 57,25; 58,21; 33,25 1673 Zariyat: 51/58. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 226-227. 1674 RM, 21,112 hk. XVII, 108. 1675 Kehf: 18/95 1676 Maide: 5/2 1677 Fatiha: 1/5 1678 İbn Kesîr, I-41'de ed-Dahhâk, Katâde gibi selef müfessirlerinden, bu görüşü nakleder. Keza Hamdi Yazır, I, 104-105'de, bu tefsiri genel olarak müfessirlere nisbet eder. 1679 A’raf: 7/128 1680 Maide: 5/2 1681 Kehf: 18/95 1682 Enfal: 8/72 1683 Fatiha: 1.5; 2,153; 7,128; 2,45; 12,18; 21,112 1684 Yusuf: 12/18 1685 Enbiya: 21/112 1686 İbn Kesîr, V, 3 1687 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 227-229. 1688 Bey., s. 4i'de el-Haltmî'den. 1689 et-Tabersî, V, 221; Tefsîru'l-Menâr, XII, 273. 1690 el-Eş'arî. Makâlât, s. 535. 1691 Mücadile: 58/21 1692 Meselâ, el-Beydâvî, IV, 375 ve et-Tabersî, IX, 255. 1693 Rm, XXVIII-34; Hamdi Yazır, VI, 4804. 1694 Al-i İmran: 3/12 1695 A’raf: 7/119 1696 Yusuf: 12/21 1697 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 229. 1698 TA, LTF md, VI, 245; krş. es-Sıhâh, IV, 1427. 1699 el-Eş'arî, Makalât, s. 535. 1700 el-Eş'arî, Makalât, s. 535. 1701 Bey., s. 62-63. 1702 Kehf: 18/19 1703 Yusuf: 12/100 1704 Ahzab: 33/34 1705 Lokman: 31/16 1706 Mülk: 67/13-14 1707 Şura: 42/19; 12, 100 1708 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 229-231. 1709 Muf., s. 381. 1710 TA, Fsl md., VIII, 59; es-Sıhâh, V, 1791. 1711 Yusuf: 12/94 1712 Bakara: 2/249 1713 İsra: 17/12. keza 13, 2; 11, 1 vb 1714 Saffat: 37/21. Keza, 44, 40; 78,17; 77,13.14.38 1715 Bakara: 2/233; 46,15; 31,4 1716 Secde: 32,25; 22,18; 60,3 1717 En’am: 6/57. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi:231. 1718 En’am: 6/62 1719 RM, VII, 178. 1720 Tab., IV, 207-208., Keza bu mealde olarak 3,20 hk. VI, 280. 1721 Bey., s. 88'de el-Halîmî'den. 1722 el-Buhârî, Cihâd, 98; et-Tirmizî, Cihâd, 8; İbn Mâce, Cihâd, 15, Hadis no: 2796; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, IV, 353. 1723 el-Beydâvî, 2,202 hk. I, 250. 1724 Gafir: 40/17; 14,51; 13,41, 5 1725 Bakara: 2/202; 3,19.199; 5,4; 24,39 1726 Bakara: 2/202; 3,199 1727 Al-i İmran: 3/19; 5,4 1728 İbrahim: 14/51; 40,17 1729 Aynı eser, 13,41 hk. II, 519. Rad: 13/4 1730 Enbiya: 21/47 1731 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 233-234. 1732 Muf., s. 385., Bas., IV, 214. 1733 Bey., s. 72'de el-Halîmî'den. 1734 Rm, 6.95 hk. VII, 226. 1735 Tab., XXIX, 351; îbn Kesîr, VIII, 553-554 1736 Hamdi Yazır, VIII, 6370. Ebû 'Ubeyde de böyle tefsir eder. Mecaz, II, 317. 1737 Tab., XXIX, 351. 1738 Felak: 113/2 1739 En’am: 6/95 1740 Krş. “Biz, yerde her nebatı bir ölçüye göre bitirdik” (15,19). 1741 Krş. “Yer yüzünde, hepsi de aynı su ile sulanan, birbirine komşu toprak parçaları, tek ve çok köklü üzüm bağları, ekinler, hurma ağaçları vardır. Fakat onları lezzetçe birbirlerinden farklı kılmışızdır. Düşünen kimseler için bunda ibretler vardır 13,4,” 1742 el-Buhârî, Cihâd, 171; Müslim, İmân, 131; en-Nesâ'î, Kasâme, 13. 1743 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 233-234. 1744 En’am: 6/96 1745 Hamdi Yazır, III, 1988 (sadeleştirilerek). 1746 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 234. 1747 Muf., s. 38. 1748 Ebû 'Ubeyde, Mecaz, I, 52. 1749 Tab-, 6.101 hk. XII, 11. 1750 Tehzîb, BD' md-, II, 241. 1751 Tab., 2,110 hk, II, 506; Bey., S. 45. 1752 Tab., Xn, 11; II, 540-541. 1753 İbn Kesîr, 2,116 hk. I, 232. Krş. Tefsîru'l-Menâr, I, 437 438. 1754 Ahkaf: 46/9 1755 Hadid: 57/27 1756 En’am: 6/101 1757 Bakara: 2/117 1758 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 234-235. 1759 Bas., III, 397. 1760 Al-i İmran: 3/152; 33/22 1761 Feth: 48,27 1762 Zümer: 39/74 1763 Al-i İmran: 3/95 1764 Nisa: 4/87.122. 1765 Bakara: 2/80; 3,9; 22,47; 39,20 vb 1766 Ankebut: 29/3 1767 Maide: 5/119 1768 Ahzab: 33/8 vb 1769 En’am: 6/146. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 236. 1770el Beydâvi, 6,165 hk. II, 159; RM, 6,165 hk. VIII, 72; İbn Kesîr, 6,165 hk, İd. 380; Krş. Tab., XII, 289. 1771 Rm, 7,167 hk., IX, 95. 1772 En’am: 6/165 1773 A’raf: 7/167 1774 Hicr: 15/49; 13, 6 vb 1775 İbn Kesîr, 6, 165 hk. III, 380-381. 1776 Ahmed b. Hanbel, Musned, II, 484; et-Tirmizî, Da'avât, 99. Müslim, Tevbe, 23. 1777 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 236-237. 1778 en-Nihâye, JV, 139-140; La, V, 125. 1779 La, V, 125. 1781 Bey., s. 35'de el-Halîmî'den. 1782 Müddessir: 74/3; 17, 111; 2 185; 22, 38 1783 Bakara: 2/226; 3, 40 vb, 1784 Gafir: 40/56 1785 Nur: 24/11 1786 Yunus: 10/78 1787 Casiye: 45/37 1788 Mut, S. 422. 1789 Lokman: 31/30; 34, 23; 40, 12 1790 Hacc: 22/62; 4, 34 1791 Rad: 13/9 1792 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 237-238. 1793 Ta, Rzk md. VI, 355. 1794 Bey., s. 66'da el-Halîmî'den. 1795 Bey., s. 66'da el-Hattâbî'den. 1796 Mut, s. 194. 1797 Muf., s. 194. Çeşitli örnekler için oraya tak. 1798 Hacc: 22/28. 34 1799 İbrahim: 14/37 1800 Ankebut: 29/60 1801 Nisa: 4/40; 2, 25 1802 Zariyat: 51/22; 40,13 1803 Bakara: 2/3; 28, 54 vb. 1804 Hud: 11/88 1805 İbn Kesîr, IV, 274. 1806 Bakara: 2/60 vb., 1807 bk. Aynı eser, IV, 211. Yunus: 10/59 1808 Casiye: 45/5; 51, 22 1809 Nahl: 16/73; 42, 12; 1810 bak. Aynı eser, V, 443. Hacc: 22/58 1811 Teşekkür anlamı, ayeti tefsir eden merfû bir hadisten gelir. bk. Ahmed b. Hanbel, el-Musned, I, 108; et-Tirmizî, Tefsir, el-Vakı'a sûresinin tefsirinde; Tab., 56, 82 hk. XXVII, 207-208. Vakı’a: 56/82 1812 Hud: 11/88 1813 Hud: 11/6 1814 Nahl: 16/71 1815 Al-i İmran: 3/169 1816 Zümer: 39/52; 34, 39 vb. 1817Bu âyetin tefsiri ile ilgili olarak, tamamen zıt kutuptan bir yazarın şu cümlesini nakledelim. Kendisi de Tanrı tanımayan Sartre, bir sovyet yazardan iktibas ediyor: “Refah, herkese şamil olunca, işte o zaman insanlığın trajedisi, yani sonu başlayacaktır”. H. Rousseau, Les Religions, s. 9-10. Şura: 42/27 1818 Bir çok putperest inançtaki (Sümerler, Keltler, Cermenler, eski Mısırlılar, Şintoizm, Vedizm) tanrıların, insanlar tarafından beslenmeye, kurbana muhtaç oldukları hk. bk. Meselâ Challaye, Dinler Tarihi, s. 51, 94, 36, 125, 112, 157, 117). 1819 Zariyat: 51/58 1820 Sebe: 34/39 1821 Sebe: 34/39; 23, 72, 1822 Maide: 5/114; 22, 58; 62, 11 1823 Zariyat: 51/58. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 241. 1824 TA, KFY md. X, 316. 1825 krş. Bey., s. 15. 1826 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 238-241. 1827 Ta, Nkm, md., IX, 84. 1828 Tefsîrul-Menâr, III, 161. 1829 Bey., s. 88'de el-Halîmî'den. 1830 et-Tabersî, II, 407. 1831 Muf., S. 504. 1832 Büruc: 85/ 8 1833 Hud: 11/84-94; 7, 85 vdd.; 26, 177 vdd 30, 47'de 1834 Zümer: 39/37. 1835 Zümer: 39/36-38 1836 Al-i İmran: 3/4; 5, 95 1837 İbrahim: 14/8;35, 15 1838 Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'ân Dili, II, 1022-1027'den kısaltarak ve sadeleştirerek. 1839 E. Jacob, S. 52. 1840 İntroduction a la Bible, H, 847. 1841 Tesniye, 32, 35. 1842 Çıkış, 32, 10. 1843 Yeremya, 12, 20. Ayrıca bk. 11, 20; Mezmurlar, 28, 4; 137,8-9 vb. 1844 Romalılara, 3, 5-6. 1845 Secde: 32/22; 43, 41; 44, 16 1846 Secde: 32, 12 vb, 1847 İbn Teymiyye, Mecmu'atu'r-Resâ'il (el-îrâde va'l-Emr), I, 338. 1848 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 241-245. 1849 İbn Kesir, VII, 117. 1850 Gafir: 40/3 1851 Şura: 42/25; 9, 104 1852 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 245. 1853 Muf., s. 256; Bas., III, 302. 1854 Taha: 20/38; 76, 28; 28, 35 vb 1855 Yunus: 10/88 1856 Hud: 11/102 1857 Adiyat: 100/8 1858 Rad: 13/13 1859 İbn Kesir, IV, 367. 1860 Bakara: 2/196.211; 3, 11; 5, 2, 98; 8, 13.25.48.52; 59,47 1861 Maide: 5,98; 40,3; 13,6 1862 Enfal: 8,13; 59,4; 40,21 1863 Al-i İmran: 3/11; 8, 52 1864 Bakara: 2/196; 5, 20; 8, 48 1865 Rad: 13/6 1866 Fussulet: 41/ 43. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 245-246. 1867 Bey., s. 43; İbn Kesîr, VII. 117. 1868 Ebû 'Ubeyde, Mecaz, II, 194. 1869 Bey., s. 43'de el-Halîmî'den. 1870 Gafir: 40/3. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 246-247. 1871 Bey., s. 16'de el-Halîmî'den. 1872 Rad: 13/2 1873 Bakara: 2/127 1874 Bakara: 2/253 1875 En’am: 6/165; 43, 32 1876 Gafir: 40/15 1877 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 246-247. 1878 Rum: 30/50 1879 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 247. 1880 krş. tbn Kesîr, VII, 232. 1881 krş. RM, XXV, 115. 1882 Duhan: 44/3 1883 Nebe: 78/40 1884 Mülk: 67/17 1885 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi:247-248. 1886 Duhan: 44/5 1887 Krş. îbn Kesir, VII, 232; RM, XXV, 114-115. 1888 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi:248. 1889 Krş. RM, XXVII, 17. 1890 Zariyat: 51/47 1891 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 248. 1892 es-Sıhâh. Mtn md., VI, 2200; TA, IX, 340. 1893 Bey., s. 43. 1894 el-Eş'arî, Makalât, s. 533. 1895 Bey., s. 43. 1896 Ta, IX, 340'da Îbnul-Esîr'den. 1897 bk. Tarık: 86/15-16; 8,18; 12,52; 52,42 1898 Kalem: 68/45; 7,183 1899 Zariyat: 51/58 1900 Yazar ilkel kelimesini, vahşî tabiri gibi bir hakaret anlamında kullanmaz. Ona göre bu sıfat, varlık karşısındaki özel bir tavrı belirtir. 1901 M. Eliade, Traitâ, Kutsal taşlar bölümü, s. 188-207. 1902 Dheilly, Dic. bib., s. 1034-1035. Bk. Km, Tekvin, 49,24; Mezmur, 18,3; 42,10 vb. 1903 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 248-250. 1904 Ebû 'Ubeyde, Mecaz, I, 59. 1905 Benzer ifadelerle, bu tarif genel olarak benimsenmiştir. Bk. Bey., s., 57'de el-Hattâbî'den; el-Gazzâlî, el-Maksad, s. 68; el Beydâvî, 2,143 ayetinin tefsirinde; La, B/F md.; Rm, II, 7. 1906 Tab., m, 170-171. 1907 Bey., s. 57. 1908 Nur: 24/2; 52,27 1909 Nahl: 16/7.47 1910 Bakara: 2/143.207; 3,30; 9,117; 22,65; 24,20; 57,9; 59,10 1911 Bakara: 2/207; 3,30 1912 Tevbe: 9/117; 24, 20 1913 Bakara: 2/143.207; 16,7.47 1914 Tevbe: 9/128. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 250-251. 1915 Mut, s. 40. 1916 Bey., s. 71'de el-Hattabî'den. Yakın tarifler için bk. en-Nihaye, 1, no. 1917 Bey, s. 72'de el-Halîmi'den. 1918 Bakara: 2/177. 1919 Muf-, S. 40; Bas., II, 212- 1920 Bakara: 2/224; 60,8 1921 Al-i İmran: 3/92 1922 Bakara: 2/177, Ayrıca bk. 2,44.189; 5,2; 58,9 1923 Necm: 52/28; 19. 14.32 1924 İfitar: 82/13; 83,18.22; 3,193 vb 1925 Abese: 80/16 1926 Muf-, S. 40. 1927 Necm: 52/28 1928 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 251-252. 1929 el-Halîl, el-'Ayn, 'Rc md., I, 258. 1930 Tab. XXIX, 70; İbn Kesîr, VIII, 247-248. 1931 et-Tabersî, X, 353. 1932 er-Râzî, XXX, 122'de bu izahı İbn 'Abbâs'a nisbet eder. 1933 İbn Kesîr, anılan yerde. 1934 Tab. ve İbn Kesîr anılan yerler. 1935 er-Râzî, anılan yer. 1936 Bey., s. 93'de el-Halîmî'den. 1937 er-Razi anılan yerde. Çeşitli fikirleri aktardıktan sonra, kendisi de bunu kabul ediyor. 1938 Krş. Hamdi Yazır, VII, 5353-5354. 1939 Tab., XXIX, 70. 1940 Krş. Rm, XXIX, 56-57. 1941 Hamdi Yazır, anılan yer. 1942 Zuhruf: 43/33 1943 Secde: 32/5 1944 Mülk: 67/16.17 1945 Fatır: 35/10; 4,158; 3,55; 40,15 1946 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 252-253. 1947 Tab., 2,54 hk. 1948 Tab., 4,64 hk. VIII, 517. 1949 el-Beydâvî, 1,122.; Krş. Tab., 2,37 hk. II, 547-48. 1950 Muf., s. 76. 1951 Tevbe: 9/118 1952 Krş. Bey., s. 78. 1953 Tab., III, 259. 1954 Furkan: 25/70 1955 Muf., s. 494. Tahrim: 66/8 1956 Tahrim: 66,5; 9,112 1957 Bakara: 2/222 1958 Tevbe: 9/126 1959 el-Buhârî, Da'avât, 3, VII, 146; Müslim, Tevbe, 1-8; et-Tirmizî, Kıyame, 40; İbn. Mâce, Zuhd, 30; Ahmed b. Hanbel, el-Musned I, 383. 1960 Zümer: 39/53 1961 Bakara: 2/222 1962 Bakara: 2/37.54.128. 160; 4,16.64; 49,12; 9,104.118 1963 Nur: 24/10 1964 Nasr: 110/3 1965 Bakara: 2,37 1966 Bakara: 2/54 1967 Nisa: 4/64 1968 Nisa: 4/16 1969 Tevbe: 9/118 1970 Hucurat: 49/12 1971 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 254-256. 1972 Tab., II, 78. 1973 el-Beydavî, IV, 383; RM, XXVIII, 64. Krş. Tab., XXVIII, 56 ve İbn Kesîr, VIII. 106. 1974 en-Nihâye, I, 111; LA, Br' md.; TA, I, 44. Bara fiili, Tevrat'ta da bu mânâyı ifade eder .(Bk. Masson, 1,106 ve referansları) 1975 Rm, XXVIII, 64.; ez-Zemahşerî, el-Keşşâf, IV, 87. 1976 et-Tabersî, IX, 267. 1977 Rm, XXVII, 186. 1978 Neml: 27/186 1979 Bey., s. 24. 1980 İbn Fâris, Mu'cemu Mekayîsi'1-Luga, Br' md. 1981 Ta, I, 44'de naklediyor. Keza Ebû'lBekâ', el-Külüyât, s. 165. 1982 R. Arnaldez. “Dieu, la creation en İslam”, s. 359. 1983 Rm, XXVII, 186. 1984 Bara, Eski Ahid'de, faili yalnız Tanrı olan bir yaratma şeklini ifade eder. (Masson, I, 106 ve referansları). Söz konusu ayet, bu iki istimali Hz. Musa' dan naklen bildirmektedir ki, İsrail oğullarını irsad gayesiyle, onların dikkatlerini daha çok çekmek için, -Arapçada da bulunan bu kelimenin kullanılmasında- bir telmih hatıra gelmektedir. 1985 Haşr: 59/24 1986 İnfitar: 82/6-8 1987 Bakara: 2/158; 4,147 1988 Bakara: 2/251 1989 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 256-258. 1990 TA, V, 308. 1991 Bu iki fikir Bey., s. 85'de naklediliyor. 1992 Nisa: 4,87; 34, 36; 18,99; 77, 38 vb 1993 Kıyame: 75/9 1994 Maide: 5/109 1995 En’am: 6/35 1996 Al-i İmran: 3/9 1997 Nisa: 4/140. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 258. 1998 Ebû 'Ubeyde, Mecaz, 4, 86 nk. 1,135; en-Nihâye, I, 381. 1999 Nisa: 4/6 2000 Bas., n, 461. 2001 İsra: 17/14 2002 Nisa: 4/86 2003 Tab., VIII, 591-592. 2004 bk. Mecaz, I, 35. 2005 Ahzab: 33/39 2006 Rm, XXII, 28; Bas., II, 463. 2007 Rm, V, 103. 2008 Bey., s. 47. 2009 İnşikak: 84/8 2010 el-Buhârî, Tefsîr, el-İnşikâk sûresinin tefsirinde; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, VI, 47 vb. 2011 Al-i İmran: 3/27; 2, 213; 39, 10 vb 2012 Bunlar için bk. Muf., s. 117; Bas., II, 461-462. 2013 Nisa: 4/6. 86; 33,39 2014 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 258-260. 2015 Ebû 'Ubeyde, Mecaz, 1,113; Tehzîb, IX, 128. 2016 Tab., 4, 1 hk. VII, 523; İbn Kesîr, II, 179. 2017 Tab., VII, 523; RM, IV, 185'de Seleften İbn Zeyd'den. 2018 Bey., s. 77'de el-Halimî'den. 2019 Taha: 20/94; 9, 8.10 2020 Kasas: 28/18.21 2021 Duhan: 44/10.59; 11, 93 2022 Kaf: 50/18 2023 Hud: 11/93 2024 Nisa: 4/1 2025 Maide: 5/117 2026 Ahzab: 33/52 2027 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 260. 2028 es-Sıhâh, VI, 2433. 2029 Muf. s. 339; Bas., IV, 80; krş. Tab., 4,99 hk. IX, 102; LA, XV, 72, 2030 es-Sıhâh, Vı, 2431; krş. Bey., s. 55'de el-Hattâbî'nin fikri. 2031 es-Sıhah, Vt, 2433. 2032 Bakara: 2/237; 24, 22 gibi 2033 Şura: 42/40 2034 Bakara: 2/237 2035 Nur: 24/22 2036 Al-i İmran: 3/134 2037 Bakara: 2/187; 5, 101- 4 43 2038 Nisa: 4/43. 99; 22, 60; 58, 2 2039 Nisa: 4/149 2040 Hacc: 22/60; 4, 149 2041 Mücadile: 58/2 2042 Nisa: 4/99 2043 Nisa: 4/43 2044 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 260-261. 2045 Tab., VIII, 583-585. 2046 Mecaz, I, 135. 2047 Bey., s. 66. Dördüncü hicrî asır mensubu olan bu zâtın, -Mukît vasfı hakkındaki değerlendirme ne olursa olsun- beden hücrelerinin devamlı yenilenmesini belirten bu izahı devrin biyoloji anlayışı bakımından dikkati çekiyor. 2048 Fussilet: 41/10 2049 İbn Kesîr, VII, 155. 2050 Rm, XXIV, 100-101. 2051 Nisa: 4/85 2052 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 261-262. 2053 Muf., S. 32; Rm, XXVII, 165. 2054 Hadid: 57/3 2055 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 262-263. 2056 Rm, aynı yer; Buna yakın bir tarif için bk. Tab., XXVII, 215. 2057 Müslim, Zikr, 61; et-Tirmizî, Da'avât, 19; İbn Mâce, Du'â', 2; Ahmed b. Hanbel, el-Musned, II, 381. 2058 Hadid: 57/3 2059 Kasas: 28/88 2060 Taha: 20/75 2061 Masson, II, 42. t 2062 Hacc: 22/47 2063 Hicr: 15/23 Krş. 21,89; 28,58; 19,40; 3,180 2064 Ankebut: 29/64 2065 Fatır: 35/35 2066 Fussulet: 41/28 2067 Nebe: 78/23 2068 Taha: 20/120 2069 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 263-264. 2070 Ta, Zhr md-, III, 372-373. 2071 Tab., XXVn, 215. 2072 Bu fıkra, el-Âhir isminde naklettiğimiz zikrin devamıdır. Kaynaklar için orada bk. n. 47 2073 Bey., s. 13'de el-Halîmî'den. 2074 Aynı yerde, el-Hattabî'den. 2075 Tehzîb, XIII, 374. 2076 Muf., s. 52; Bas. II, 254-255; “z-Zemahşerî, el-Keşşâf, IV, 61. ez-Zemahşerî, “Yüce” “Galib” anlamlarını reddeder. 2077 En’am: 6/151; 24,31 2078 Zuhruf: 43/33; 18,97 2079 Tevbe: 9/133 2080 Tahrim: 66/3 2081 En’am: 6/120 2082 Gafir: 40/29; 61,14 2083 Hadid: 57/3. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 264-265. 2084 en-Nihâye, I, 136. 2085 Tab., XXVII, 215. 2086 Tehzîb, XIII, 374; Bey., s. 35'de el-Hattâbî'nin ikinci derecedeki fikri olarak. Ancak bu tarife, lisan yönünden itiraz edilir. el-Âlûsî (Rm, XXVII, 166) ve ez-Zemahşerî (el-Keşşâf, IV, 61) bunlar arasındadır. 2087 Bey., s. 35 2088 Rm, XXVII, 166 2089 el-Keşşâf, IV, 61. 2090 Rm, XXVn, 166-167. 2091 En’am: 6/151; 7,33 2092 En’am: 6/120; 57,13 2093 Hadid: 57/3 2094 Hadid: 57/3 2095 el-Keşşâf, IV, 61; Hamdi Yazır, VI, 4731. 2096 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 265-266. 2097 Tehzîb, VIII, 396. 2098 Tab., XXVIII, 54'de bu izahı Mücâhid ve Katâde'den nakleder. Kendisinin de tercihi budur. 2099 en-Nihâye, IV, 23; Buna çok yakın bir izah için ez-Zemahşerî, el-Keşşâf, IV, 87. 2100 Bakara: 2/30 2101 Taha: 20/12; 79,16 2102 Müfessirlerin bir kısmına göre, bu belde Tûr Dağı ve civarı olmalıdır, bk. İbn Kesîr, III, 69. 2103 Maide: 5/21 2104 Muf., s. 396. 2105 Bakara: 2/87.253; 5,110 2106 Nahl: 16/102 2107 Tab., 2,30 hk. I, 472-476. 2108 Bey., S. 38. 2109 Haşr: 59/23. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 266-267. 2110 Tab., XXVIII, 54; Bey., s. 36'da el-Hattâbî'den. 2111 el-Eş'ari, Makâlât, s. 534. 2112 Muf., s. 239; İbn Kesir, VIII, 105; TA, VIII, 138'de İbn Kuteybe'den. 2113 Ta, VII, 339'da es-Süheylî'nin er-Ravdu'1-Unuf adlı eserinden. 2114 el-Keşşâf, IV, 87. 2115 Blachâre, III, 981, n. 3. 2116 Tab., XXVIII, 54; TA, VIII, 339. 2117 Muslim, Mesâcid, 135.136; Ebû Dâvûd, Vitr, 25; et-Tirmizî, Salât, 108; en-Nesâ'î, Sehv, 81; İbn Mâce, İkâme, 32; ed-Dârimî, Salât, 88; Âhmed b. Hanbel, el-Musned, V, 275. krş. el-Buhârî, Ezan, 148. 2118 Enfal: 8/43 2119 Tab., XII, 54-55'de bu ayeti tefsir ederken: “Bizim imhamızdan emin olarak” diyor. 2120 Hud: 11/48 2121 Enbiya: 21/69 2122 krş. Meryem: 19/15.33 2123 krş. Muf., S. 23S-240. 2124Ayetteki bu kısım, başka tefsirlere de müsaid olmakla birlikte bir çok müfessirce, işaret ettiğimiz anlam tercih edilir. Meselâ. Tab., XXIII, 21; K . XXII, 38. 2125 Yasin: 36/58 2126 Hicr: 15/46 2127 Meryem: 19/15.33 2128 Neml: 27/59 2129 Saffat: 37/79.109.120.130.181 2130 Yunus: 10/25 2131 Maide: 5/16 2132 Mudammed: 47/35; 8,61 2133 Bakara: 2/208 2134 Nisa: 4/90 2135 Şuara: 26/86; krş. 37,84 2136 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 267-269. 2137 Tab., XXVIII, 54; Îbn Kesîr, VIII, 105. İbn 'Abbâs, ed-Dahhâk vb. den. 2138 el-Eş'ârî, Makâlât, s. 534-535'de el-Cübba'i'den. 2139 Bey., s. 63'de el-Hattâbî ve el-Halîmî'den. 2140 Aynı yer. 2141 İbn Kesîr, VIII, 105; Rm, XXVIII, 63. 2142 el-Bâkillânî, el-İnsâf, s. 54; Bey., s. 63. 2143 Al-i İmran: 3/18 2144 Rm, XXVIII, 63. 2145 Aynı yerde, el-Nehhâs'dan. Alınan tefsirler için bk. Ta, Emn, md., IX. 125. 2146 Kureyş: 106/4 2147 Haşr: 59/23. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 269-270. 2148 Tab., XXVIII, 55; İbn Kesîr, VIII, 105; Bey., s. 64. Bazı dilcilere göre heymene, bir şey üzerinde dâim olup, onu devamlı surette gözetip korumak manasınadır (Bey., s. 64 ve Tab., X, 3771. 2149 el-Keşşâf, IV, 87. 2150 Bey., s. 64'de; Tab., X, 378. 2151 el-Eş'arî, Makâlât, s. 535'de. 2152 Tab., XXVIII, 55'de İbn Zeyd'den. 2153 Ta, IX, 367. 2154 Blachere, III, 981, n. 23. 2155 Maide: 5/48 2156 İbn Kesîr, III, 119. 2157 Aynı yerde, müellifin değerlendirmesi. 2158 Haşr: 59/23. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 270-271. 2159 Muf., s. 85. 2160 Tab., XXVIII, 55; İbn Kesir, VIII, 106. 2161 krş. Muf., s. 86. 2162 Tehzîbu'1-luga, Cbr md., XI. 58. 2163 Tab., XXVIII, 55; İbn Kesîr, VIII, 106. 2164 Tehzîb, XI, 58'de İbnu'l-Enbâri'den. 2165 ez-Zemahşerî, el-Keşşâf, IV, 87. 2166 Son iki tarifi, el-Hattâbî, ikinci ve üçüncü anlam olarak zikreder (bk. Bey., s. 31). 2167 Muf., s. 86. 2168 Hud: 11/59; 14,15; 40,35 2169 Meryem: 19/14.32; 28,19 2170 Maide: 5/22; 26,130 2171 Haşr: 59/23. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 271-272. 2172 Tab., XXVIII, 56. 2173 İbn Kesîr, VIII, 106'da Katâde'den. 2174 en-Nihâye, IV, 139-140; krş. Bey., s. 72-73'de el-Hattabî'nin fikri 2175 La, Kbr md., V, 125. 2176 Bey., s. 72-73'de el-Hattâbî'den. 2177 Gafir: 40/27; 16.29 2178 Haşr: 59/23. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 272-273. 2179 A’raf: 7/11 2180 Gafir: 40/64 2181 Muf., S. 289. 2182 Tab., XXVIII, 56. 2183 İbn Kesîr, VIII, 106. 2184 Gafir: 40/64; 7,11; 3,6. 2185 İnfitar: 82/8 2186 Gafir: 40/64; 64,3 2187 Haşr: 59/24 2188 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 273. 2189 Ta, IX, 148-149. 2190 Hamdi Yazır, IV, 3493. 2191 Bey., s. 12-13'de. 2192 et-Tabersî, 24,25 ayetinin tefsirinde. 2193 Rm, XVIII, 130. 2194 Ta, IX, 148-149. 2195 Nur: 24/25 2196 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 273-274. 2197 Ta, III, 587. 2198 Muf., s. 508. 2199 Rm, XVIII, 160. Müfessir, bu tercihine şahid olarak, 2,17'deki -Allah onların nurlarını giderince” kısmını zikreder. 2200 Nur: 24/34 2201 Tab., 24,35 hk. XVIII, 135. 2202 Bey., s. 81'de. 2203 el-Eş'arî, Makâlât, s, 534'de naklediyor. 2204 Tab., XVIII, 135. 2205 et-Tabersî, VII, 142; Rm, XVIII, 164. 2206 İbn Kayyım, es-Sav'â'ik, s. 365'6e Ebû Bekr İbnu'l-'Arabî'den. 2207 et-Tabersî, VII, 142; İbn Kayyim, es-Savâik, 3. 365. 2208 Rm, XVIII, 164. 2209 et-Tabersî, VII, 142. 2210 el-Keşşâf, III, 67. 2211 Ta, III, 590'a naklediyor. 2212 İbn Kesîr, VI. 60-61. 2213 Rm, XVIII, 164. 2214 el-Gazzâlî, Mişkâtul-Envâr (el-Kusuru'l-'Avâlî külliyatı içinde), el-Kâhire, 1390/1970, II, 16. 2215 İbn Ruşd. el-Keşf, s. 66. 2216 İbn Kayyim, es-Savâ'ik, s. 365'de Ebû Bekr İbnu'l-1 Arabi'den naklen. 2217 Bey., s. 81'de. 2218 İbn Kayyım, es-Savâ'ik, s. 365. 2219 Muharamed ikbal, İslâm'da Dini Tefekkürün Yeniden Teşekkülü, Trc. Sofi Huri, İstanbul, 1964., s. 80-81. 2220 Çok defa aynılaştınlan bu iki kavramın, birbirinden ne kadar uzak şeyler olduğu hk. meselâ bk. Prof. Dr. Hüseyin Atay, Farabi ve İbn Sina'ya Göre Yaratma, Ankara, 1974, s. 88-89 ve referansları. 2221 En’am: 6/1 2222 krş. Zümer: 39/69 2223 İbn Kayyim, es-Şavâ'ik, s. 362'de bunu benimser ve el-Kâdî Ebû Ya'lâ'ya da nisbet eder. 2224 Rm, XXIV, 30. 2225 Tab., XXIV. 32. 2226 İbn Kesîr, VII, 108. 2227 Müslim, İmân, 293, Naşir M. F. 'Abdulbâkî'nin, bu hadîs hakkındaki özetlenmiş şerhine müracaat tavsiye olunur (1,162, n. 4). 2228 Hz. Peygamber (a.s.), Allah'ı görüp görmediği sorusuna karşı Nûr’un ennâ erâhu (Nûr'dur, nasıl görebilirim?) demiştir. (Müslim, İmân, 291; et-Tirmizî, en-Necm sûresinin tefsirinde vb.). Bazı sarihler bunu: “Görmeme engel olan arada bir nûr vardır...” diye açıklarlar (bk. M. F. 'Abdulbâkî, Müslim, I, 161). 2229 bk. el-Eş'arî, el-İbâne, s. 39. 2230 İbn Kayyim, es-Savâ'ik, s. 363. 2231 Aynı eser, s. 365-366. 2232 Bu konuda nakli ve aklî uygunluğun varlığını görmek için İbn Fûrek'in muarızlarıyla olan uzun münakaşalarını okumak faydalıdır. İbn Kayyım, kelimesi kelimesine onun kitabından iktibas ettiğini söyleyerek (es-Savâ'ik, s. 365 vd.) nakletmektedir. 2233 Yunus: 10/5; 2, 17; 71, 16 2234 Bakara: 2/257; 13, 16 vb 2235 A’raf: 7/157 vb 2236 Nur: 24/40; 39, 22 2237 Rm, XXIII, 257. 2238 Saff: 61, 8; 9, 32 2239 Rm, X, 85; XXVIII, 88. 2240 Hadid: 57/12 2241 krş. Rm, XXVII, 174. 2242 En’am: 6/91; 5, 44.46 2243 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 274-280. 2244 Çoğul şekli, tek Yüce Varlığa inanan ayrı ayrı toplumların, Onu başka başka isimlerle ve vasıflarla belirtmeleri sebebiyle kullanılmaktadır. (S. Y.). 2245 M. Eliade, Traite,s. 59. 2246 bk. Aynı eser, s. 59 vd. 2247 Aynı eser, s. 60. 2248 Aynı eser, s. 57. 2249 Bu taksim Şâh Veliyyullâh'a aittir. Gerek bunda, gerek müteakip bir kaç sayfada yazacaklarımızda, onun fikirlerinden çokça yararlandığımızı, bir defaya mahsus olarak belirtelim, (bk. Huccetullâh al-Bâliga, I, 122 131), 2250 Fatiha: 1/5 2251 Cinn: 72/18 2252 krş. Tevbe: 9/31 ve tefsirleri. Ayrıca bu çalışmamızın ileride gelecek olan batıl tanrı figürleri faslına bk. 2253 Maide: 5/103. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 281-284. 2254 İbrahim: 14/10 2255 Gafir: 40/42 2256 En’am: 6/150; 26, 98 2257 Zümer: 39/3; 10, 18 2258 Tavbe: 9/31; 4, 117. 119; 14, 22 2259 Bakara: 2/165 2260 Nahl: 16/21; 53, 23; 34, 27; 68, 41 2261 Fatır: 35/13 2262 Hacc: 22/73 2263 krş. İsra: 17/46; 39, 45; 40, 12 2264 Ankebut: 29/41 2265 Dic. The. Cath., “Dieu md, IV, 1. kısım, sütun, 1290. 2266 Şuara: 26/136 2267 İbrahim: 14/9 2268 İbn Kesîr, IV, 400-401. 2269 Blachere, II, 454. 2270 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 285-287. 2271 Yunus: 10/42-43; 8, 22 vb 2272 Bakara: 2/171 2273 Mülk: 67/10 2274 En’am: 6/148; krş. 11, 27 2275 Yunus: 10/66 2276 Yunus: 10/36. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 287-288. 2277 En’am: 6/148 2278 bk. İbn Kesîr, III, 352. 2279 Rm, VIII, 51. 2280 Neml: 27/61 2281 Neml: 27/62. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 288-289. 2282 İbn Kesîr, IV, 263. 2283 Hud: 11/62 2284 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 288-289. 2285 Sad: 38/5 2286 Cinn: 72/3; 37,158 2287 En’am: 6/136 2288 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 299. 2289 Necm: 53/23 2290 Furkan: 25/43 2291 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 289-290. 2292 krş. Kasas: 28/38 2293 Zuhruf: 43/51 2294 Şuara: 26/23 2295 Kasas: 28/38; 43, 54 2296 İbn Kesîr, VI, 147-148. 2297 Fssulet: 41/15 2298 H. Rousseau, Les Religions, s. 5. 2299 E. Sshillebeck, Dieu et l'Homme, Bruxelles-Paris, 1965. Din dışı hümanist cemiyetlerinin, kendi beyanlarına ve onlar hakkındaki resmî şerhlerine dayanarak, Ulûhiyet hakkındaki düşünceleri ve ilgili diğer konular, bu kitabın her yerinde görülebilir, özellikle bk. s. 41-42; 252-253. 2300 Gafir: 40/56 2301 Furkan: 25/55. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 290-291. 2302 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi:291. 2303 Şuara: 26/70-73 2304 Şuara: 26/74 2305 Bakara: 2/170 2306 Zuhruf: 43/24; 5, 104; 10, 78; 31, 21; 37, 69; 21, 54; 14, 10 vb 2307 Neml: 27/80-81 vb 2308 Mücadile: 58/22; 9,23.24 2309 krş. Yusuf: 12/38. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 291. 2310 A’raf: 7/137 2311 A’raf: 7/138 2312 Bakara: 2/93; 4, 153; 7, 148 2313 krş. Km, II, Kırallar, 23, 4-11. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 291-292. 2314 Enbiya: 21/67-68 2315 Şuara: 26/29 2316 Şuara: 26/49 2317 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 292. 2318 bk. H. Rousseau, Les Religions, Paris, 1971., s. 5. 2319 Kasas: 28/78 2320 Veya “Sen'den başkasını Velî edinmemiz”. Bu meal bir başka mütevatir kıraate göredir. 2321 Furkan: 25/18 2322 Zümer: 39/8 2323 Bakara: 2/165 2324 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 292-293. 2325 Neml: 27/24 2326 En’am: 6/112 2327 İbrahim: 14/22 2328 Neml: 27/24 2329 Ankebut: 29/38; 19, 83; 6, 43. 137; 43, 37. 62; 16, 63. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 293. 2330 En’am: 6/148 2331 Zuhruf: 43/20 2332 Zuhruf: 43/45; 16, 36 2333 krş. İbn Kesîr, IV, 489. Nahl: 16/36 2334 Zuhruf: 43/20 2335 En’am: 6/107 2336 Zümer: 39/7 2337 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 293-294. 2338 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 294. 2339 İsra: 17/94 2340 İsra: 17/95 2341 En’am: 6/9 2342 Furkan: 25/7-8; 64, 6; 6, 91; 14, 10; 21, 3; 23, 34; 54, 24 2343 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 294. 2344 Hud: 11/91 2345 A’raf: 7/127. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 294-295. 2346 Zuhruf: 43/31-32 2347 En’am: 6/124 2348 bk. Furkan: 25/7-8. 10 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 295. 2349 Yunus: 10/78. 2350 Mü’minun: 23/24 2351 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 295. 2352 Hud: 11/53 2353 İsra: 17/90-93 2354 İsra: 17/93. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 295-296. 2355 Şuara: 26/111 2356 Şuara: 26/114; 11, 29. 30 vb 2357 Ahkaf: 46/11. Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 296. 2358 Yunus: 10/18 2359 Zümer: 39/44; 53, 26; 20, 109 2360 bk. İbn Kesîr, VII, 75. 2361 Zümer: 39/3 2362 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 296-297. 2363 Hud: 11/54 2364 bk. Sufyânu's-Sevrî, 11, 54 tefsirinde; İbn Kesîr, IV, 262. 2365 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 297-298. 2366 Maide: 5/116 2367 Tevbe: 9/30 2368 Tevbe: 9/31 2369 Sebe: 34/40 2370 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 298. 2371 Bu tefsir için bk. Rm, XX, 150 vd. 2372 Ankebut: 29/25 2373 Bakara: 2/165 2374 bk. Hamdi Yazır, I, 572-580. 2375 Prof. Dr. Suad Yıldırım, Kur'an'da Ulûhiyyet, Kayıhan Yayınevi: 298-299. 2376 Alak: 96/1-3 2377 Müzzemmil: 73/9 2378 Fatiha: 1/2-4 2379 A’la: 87/1 2380 A’la: 87/4-5 2381 Ğaşiye: 89/13-14 2382 Ğaşiye: 89/21 vd 2383 Leyl: 92/13 2384 Müzzemmil: 73/8 2385 A’la: 87/15 2386 Müzzemmil: 73/7 2387 Fatiha: 1/5 2388 A’la: 87/14 2389 Müddessir: 74/7 2390 Müddessir: 74/38 2391 Müddessir: 74/44 2392 Leyl: 92/5 |