Kurs: II fənn: Şəxsiyyət psixologiyası Müəllim

Temperamentin tipləri və onların psixoloji xarakterləri.

Sanqivinik tipi-Bu temperamentə aid olan insanlar zirəkdir, diribaşdır, bir yerdə qərar tuta bilmir, tez-tez danışır, təsirlərə asan məruz qalır, yeni olan hər şeylə maraqlanır, emosionaldır, maraqları tez oyanır və tez də itir, maraqları qeyri sabitdi və davamlı deyil, çətinliklə rastlaşarkən əli işdən tez soyuyur, mimikaları zəngindir, hərəkətlərdə yüksək reaktivlik (cəldlik) var, çox fəaldır, reaksiyaları yüksək templidir, hərəkətlərdə yüksək plastiklik (bir işdən başqasına tez keçir, asan uyğunlaşır) vardır.

Xolerik tipi-Coşqun tipdir.(həm hərəkətləri, həm də psixi prosesləri ), verilən tapşırıqları səylə yerinə yetirir, haylı-küylüdür, kobuddur, tez özündən çıxır, reaksiyaları cəlddir, tələsdiyi üçün müəyyən səhvlərə yol verir, səbirsizdir, tez-tez və ucadan danışır, adətən yazısı səliqəsiz olur.

Mimikaları ifadələdir. Maraqları sabit və davamlıdır, çətinliklə rastlaşanda özünü itirmir, əzimkardır, reaksiyaları cəltdir, aktivlik və reaktivlik çox yüksəkdir. Onun reaktivliyi aktivliyindən üstündür ona görədə, tez özündən çıxır, hövsələsiz, səbirsizdir, plastiklik azdır, rigitlik(dəyişməzlik)çoxdur. Rigitlik plasrikliyin əksidir. Ona görədə maraqları davamlı və sabitdir.

Fleqmatik tipi- sakitdir, qaradinməzdir, adətən ünsiyyətə girişmir, güldürmək,həyəcanlandırmaq və əsəbləşdirmək çoxda asan deyil. Hərəkətləri ləng və asdagəldir. Mimikası kasıbdır, başqaları ilə çətinliklə dostlaşır, mehriban və istiqanlıdır, vəfalıdır. Yeni şəraitə çətinliklə uyğunluqlaşır. Reaktivlik və aktivlik azdır, ona görədə onu güldürmək və əsəbləşdirmək çətindir, səbirli təmkinlidir, soyuqqanlıdır. Emosiyanallıq azdır, plastiqlik azdır,rigitlik çoxdur. Yüksək işgüzarlığı və məqsədyönü ilə seçilir. Fəaliyyətin fərdi üslubunu elmə Teplov gətirmişdir.

Melonxolik tipi-sakitdir, əhvalı cüzi təsirlər nəticəsində dəyişir. İfrat dərəcədə həssasdır. Tez inciyir, tez küsür, hissləri ləng oyanır, qismən sakitdir, özünü tez itirir. Çətinliklərlə rastlaşarkən onu qorxu bürüyür, tez ruhdan düşür, işi axıra çatdırmır, hərəkətləri süsdür, asta-asta usandırıcı danışır. Deməli yüksək senzitivliyə(həssaslıq)malikdir, küsəyəndir, zəif reaktivlik və aktivlik onun nadir hallarda gülümsəməsinə tez-tez özünü itirməsinə işini axıra çatdıra bilməməsinə gətirib çıxarır. Yuxarıda hər bir temmperament tipinə aid nümunələr təsvir olundu, göründüyü kimi bu tiplərdsə bu tiplərə xas olan əlamətlər biruzə verir. Bunun əsas səbəbi odur ki, hər hansı temperamentin xalis tipinə rast gəlmək mümkün deyildir. Sadəcə olaraq konkret temperament tipinə (xolerikə)xas olan əlamətlər digər temperament tipinə xas olan əlamətlərdən daha çox biruzə verirsə insan həmin temperament tipinə aid edilir. Eyni zamanda qeyd etmək lazımdır ki, temp bu və ya digər əlamətinin biruzə verməsi insanın maraqları, meyilləri və konkret situasiyası ilə sıx bağlıdır. Buna görədə insan müəyyən şəraitlərdə sangivinik kimi digərləri də flegmativ kimi davrana bilər.

Temperamentin tipi yaş xüsusiyyətlərindən də asılıdır. Məs: uşaqlıq dövründəki aktivliklə yaşlılıq dövründəki aktivlik bir-birindən fərqlənir.