Kurs: II fənn: Şəxsiyyət psixologiyası Müəllim

3. Fəaliyyətin quruluşu

Fəaliyyətin quruluşu- aşağıdakı komponentlər aid edilir.

1.İş 2.Əməliyyatlar (hərəkətlər)

İş- fəaliyyət prosesində qarşıya qoyulan müxtəlif mərhələli məqsədlərə nail olmaq üçün həyata keçirən fəallıqdır. Məs: Şagirdin təlim fəaliyyəti, bilik, bacarıq və vərdişlər əldə etmək bacarığına yönəlmişdir. Burada iş kimi şagirdin konkret fənn üzrə kitab oxuması, yazı işlərinin yerinə yetirilməsi və s. qiymətləndirilir.

Əməliyyatlar- Fəaliyyətin ən kiçik hissələri hesab olunur. Onların icrası fəaliyyətin müvəffəqiyyətlə icrasına imkan yaradır. Məs: Şagirdlərin təlim fəaliyyətində yazı yazmaq, oxu vərdişləri və s. aid edilir.

Fəaliyyətin idarə olunması və ona nəzarət.

Fəaliyyətin idarə olunmasına nəzarəti insanın şüuru həyata keçirir. Şüur psixiklanın insana məxsus forması olduğu üçün onun komponentinə bütün idrak prosesləri aid edilir. Buradan belə bir məntiq nəticə çıxır ki, fəaliyyətin tənzim olunmasında və idarə olunmasında (qavrayış, təfəkkür və s.) fəal rol iynayır. Fəaliyyətin icrasına n\əzarət əsasən diqqət və iradə vasitəsilə həyata keçilir. Diqqət bütün psixi prosesləri məqsədə müvafiq istiqamətləndirir, mərkəzləşdirir, iradə isə fəaliyyətin icrası prosesində qarşıya çıxan çətinlikləri dəf edir.

Fəaliyyətin mənimsənilməsi

Fəaliyyətin mənimsənilməsi dedikdə insanın hər hansı bir fəaliyyət növünün müvəffəqiyyətlə icra edilməsi başa düşülür. Fəaliyyətin mənimsənilməsi məşqlər və mümarisələr (məqsədyönlü təkrar) nəticələr şəraitində həyata keçir. Fəaliyyətin mənimsənilməsində interiorizasiya və xüsusi rol oynayır. Ümumiyyətlə bu anlayışları psixologiya elminə Y. Piaje (İsveç psixoloqu) gətirmişdir.

L. S. Vqotski özünün “Mədəni tarixi inkişaf yaxud ” ali psixi funksiyaqların mədəni inkişaf haqqında nəzəriyyəsində interioriaziasiya əsas götürmüşdür. Bu anlayışların mahiyyətini eksperimental səviyyədə açan Vqotski olmuşdur.

İnterioziasiya- dedikdə (xarici praktiki) fəaliyyətin mənimsənilərək daxili (əqli) plana keçməsi başa düşülür. Məs: Uşaq ən əvvəl barmaqları ilə sayıb elementar əməliyyatlar aparıb, sonralar məşqlər nəticəsində bu əqli plana keçir və uşaq hesablamanı beynində barmaqlarından istifasə etmədən aparır.

Viqotski hesab edirdi ki, bütün ali psixi funksiylar interiorizasiyanın məhsuludur.

Eksteriorizasiya- bunun əksidir, insan beynində olan praktikada tədiq edir. Fəaliyyətin mənimsənilməsində qeyd olunduğu kimi məşqlər və mümarisələrin də rolu böyükdür. Belə ki, məşqlər nəticəsində fəaliyyətin müəyyən əməliyyatları (yaxud hərəkətləri) avtomatlaşır. Yəni, şüurun bilavasitə nəzarəti olmadan həyata keçir. Nəticədə vərdişlər əmələ gəlir. Beləliklə, şüurun bilavasitə nəzarəti olmadan fəaliyyətin avtomatlaşmış əməliyyatlarını həyata keçməsi vərdişlər adlanır.