Kurs ishi mavzu: A. R luriyaning xotiraga doir tadqiqotlari
II bob yuzasidan xulosalar
Yüklə 58 Kb.
|
| II bob yuzasidan xulosalar
Hozirgi zamon xotirani tadqiq qilish bilan bog’liq tadqiqotlarda markaziy o’rin xotira jarayonining asoslariga ajratilgan. Xotira jarayonining asoslari 3 yo’nalishda o’rganilgan: psixologik, neyro-fiziologik, bioximik. Xotiraning psixologik nazariyalari inson faolligi bilan bog’liq bo’lgan xotira jarayonlarini shakllantirishni tadqiq etadi. Ulardan birinchisi assosiativ nazariyadir. Ma'lum bir bilimlar inson ongida birin ketin o’rin olishi tufayli ularda assosiativ bog’Iiqlikni yuzaga keltiradi va ushbu bog’liqlikda biror bir narsa esga tushiriladi. Ushbu assosiasiyalami 3 turga bo’lish mumkin, ya'ni ob’ektlaming fazoviy bog’liqligi, bir-biriga mosligi va qarama-qarshiligidir. Bundan 3 ta assosiasiya kelib chiqadi: bir-biriga bog’liqlik, o'xshashlik va qarama-qarshilik. Assosiasiya nazariyasi bo’yicha xotira assosiativ bog'lanishlar asosida mavjud ma'lumotni saqlash va qayta tiklash imkoniyatiga ega. Ikkinchi psixologik nazariya xotiraning geshtalt nazariyasidir. Ushbu nazariyaning asosiy ta’limoti narsaning negizir yaxlitligi, yig’indisidir. Ushbu nazariyaga asosan xotira yaxlit hodisa sifatida tahlil etiladi. Bixeviorizm - inson xotirasida, esda olib qolishda takrorlashning ahamiyatiga diqqatni qaratadi. Freydizm xotirani emosiyalar, motivlar va ehtiyojlar bilan bog’iaydi. Xotiraning mantiqiy nazariyasi A.Bine va Byullerlar tomonidan ilgari surilib, ular xotiradagi materialni xotiraning mantiqiy esda olib qolinishi bilan bog’iaydi. A.N.Leontev, N.I.Zinchenko. A.A.Smimovlar tomonidan faoliyat nazariyasi ilgari surilib, turli tasawurlar orasidagi bog’liqlik esda olib qolingan materialning qandayligiga emas, balki odamning u bilan nima qilishiga bog’liqdir. Bioximik nazariya tashqi ta'sir ostida nerv hujayralarida yuz beradigan o’zgarishiami qayd qilish va xotira jarayonida DNK va RNK ahamiyatini aniqlashga qaratilgandir. DNK xotirani genetik tug’ma tashuvchi sifatida, RNK esa individual xotiraning ontogenetik asosi sifatida qabul qilinadi. Kibemetik nazariya bo’yicha xotira ma'lumotni qabul qilib olish, qayta esga tushirish va unutishdir. Adabiyotlarda keltirilishicha, navbatdagi nazariya xotira jarayonlari asoslari haqidagi fiziologik nazariyadir. Xulosa Vaqt oraliqida esda olib qolish, saqlash va esga tushirish xotiraning asoslari fiziologik nazariyasini tashkil qiladi. 80-yillarda nemis psixologi German Ebbingauz o’z ”sof’ xotira qonunlarini o’rganish imkonini beruvchi, boshqacha so'z bilan aytganda, tafakkurga bog’liq bo’lmagan holda izlaming esda qolish jarayoni tadqiq etishning yangi uslubini taklif qilgan, ya’ni ma'nosiz bo’g’inlami yod olishdan iborat bo’Jgan bu uslub Ebbingauzga materialni esda olib qolishning egri chiziqiga oid qonunni kashf qilishga, uning asosiy qoidalarini bayon etishga va ana shularning asosida izlami xotirada saqlanish muddatini hamda asta-sekin so’nish holatini tekshirishga imkoniyat yaratgan. XIX asr oxiri XX asr boshlarida Amerikalik psixolog Eduard Tomdaykning tekshirishlari paydo bo’ldi. U birinchi bo’iib tekshirish predmeti sifatida hayvonlarda ko’nikmalami paydo bo’lish jarayoni ni tanlagan edi. XX asming birinchi 10 yilida xotirani tekshirish yangi ilmiy talqinga ega bo’ldi, uning moddiy asosi to’g’risidagi muaminolarga mohiyati jihatidan mutlaqo boshqacha yondashish ro’yobga chiqdi. Xuddi shu davr xotira psixologiyasida keskin burilish nuqtasini vujudga keltiradi. Akademik I.P.Pavlov shartli reflekslarni o’rganishning ilmiy metodini taklif etadi, bu narsa o’z navbatida bosh miya yarim sharlarida yangi bog’lanishlar paydo bo’Iishiga va mustahkamlanishning asosiy fiziologik mexanizmlarini tekshirish imkoniyatlarini tug’dirdi. Ana shunday qilib, ushbu bog’lanishlar paydo bo’lishiga va saqlab qolishga yordam beradigan shart-sharoitlar, shuningdek, bog’lanishlaming saqlani-shiga ta’sir qiluvchi holatlar, omillar va mexanizmlar tasvirlab berildi. I.P.Pavlov oliy asab faoliyati ta'limoti va uning asosiy qonunlari xotiraning fiziologik mexanizmlariga oid bilimlaming asosiy manbasiga aylanib qoladi. Bolalarda xotiraning yuksak (yuqori) shakilarini birinchi marta tadrijiy ravishda tadqiq qilish taniqli psixolog L.S.Vigotskiyga nasib etgan. U 20-yillaming oxirlarida maxsus tekshirishlaming predmeti qilib, x:otiraning yuksak shakliarining rivojlanishi muammosini tanlagan va u o’z shogirdlari A.N.Leontev (1905-1979) va A.V.Zankov bilan birgalikda xotiraning yuksak shakllari ruhiy faoliyatning murakkab www.ziyouz.com kutubxonasi shakli ekanligini, kelib chiqish jihatidan ijtimoiyligini ko’rsatadi. Shuning bilan birga u murakkab, mohiyatiga ko’ra esda olib qolishning ascsiy bosqichlari rivojianishini isbotlab berdi. Psixologlardan A.A.Smirnov, P.LZinchenkoiar ham xotira bo'yicha ilmiy tekshirish ishlarini olib bordilar, uning yangi qonunlari va mexanizmlarini ochdilar. Esda olib qolishning faoliyat maqsadiga bog’liqligini yoritdilar, murakkab materialni esda olib qolishning oqilona usullarini ko’rsatib berishga muvofiq bo’ladilar. Yuqoridagi fikrlardan ko’rinadiki. psixolog olimlar tomonidan xotira borasida qator ilmiy izlanishlar olib borilgan va borilmoqda. A. R. Luriya tomonidan taklif qilingan. Bu sizga xotira jarayonlarini o'rganishga imkon beradi: yodlash, saqlash va ko'paytirish. Ushbu texnikadan nevropsikiyatrik kasalliklarga chalingan bemorlarda xotira, ixtiyoriy e'tibor, charchoq holatini baholash, shuningdek, kasallikning rivojlanish dinamikasini o'rganish va dori terapiyasining samaradorligini hisobga olish uchun foydalanish mumkin. Texnikani amalga oshirish tegishli muhitni talab qiladi. Xonada begona suhbatlar bo'lmasligi kerak. Mavzudan 10 ta so'zni yodlab olish so'raladi. Ular bir nechta shartlarga javob berishi kerak: 1) monotonlik: barcha so'zlar birlikdagi otlardir. soni, ular. bir xil sonli bo'g'inlardan tashkil topgan holatlar (bir yoki ikki bo'g'inli); 2) so'zlar, iloji bo'lsa, bir-biriga bog'lanmasligi kerak (siz yodlash uchun so'zlarni taklif qila olmaysiz: stol - stul; olov - suv va boshqalar). app.payme.uz AD Ilova. Texnika bolalar uchun ham (besh yoshdan boshlab) va kattalar uchun ishlatilishi mumkin. ogohlantiruvchi material. Bir-biri bilan aloqasi bo'lmagan o'nta qisqa bir bo'g'inli va ikki bo'g'inli so'zlardan iborat protokol (jadvalga qarang). Ko'pincha quyidagi so'zlar to'plami ishlatiladi: O'rmon, non, deraza, stul, suv, ot, qo'ziqorin, igna, asal, olov Tadqiqot metodologiyasi. Men mavzu bo'yicha yo'riqnomani (a) o'qib chiqdim. Keyin bir qator so'zlar o'qiladi. O‘qish yakunida o‘rganuvchi tomonidan yodlangan so‘zlar bayonnomaga yoziladi. Keyin yo'riqnomani (b) o'qing. Protokoldagi ma'lumotlarni o'rnatgandan so'ng, tajriba ko'rsatmalarsiz takrorlanadi. Material bir necha marta to'liq eslab qolguncha yoki 5-6 marta taqdim etiladi. Materialni keyingi o'qishdan oldin, eksperimentator shunchaki aytadi: "Yana bir marta." Shunday qilib, tadqiqotning har bir bosqichida protokol to'ldiriladi. Har bir takrorlangan so'z ostida urinishlar soniga mos keladigan qatorda xoch qo'yiladi. Agar mavzu "qo'shimcha" so'zni nomlasa, u tegishli ustunga o'rnatiladi. So'zlarni takrorlash tugagandan so'ng, eksperimentator sub'ektga aytadi: "Bir soatdan keyin siz meni yana o'sha so'zlarni chaqirasiz." Bir soat o'tgach, tadqiqotchining iltimosiga ko'ra, sub'ekt yodlangan so'zlarni oldindan o'qimasdan takrorlaydi, ular protokolda doiralarda qayd etiladi. Olingan grafiklarning shakllarini og'zaki hisobot va ishning borishini kuzatish materiallarini o'z ichiga olgan holda tahlil qiling. Egri chiziqning shakliga ko'ra, yodlashning xususiyatlari bo'yicha xulosalar chiqarish mumkin. Shunday qilib, sog'lom bolalarda har bir ko'payish bilan to'g'ri nomlangan so'zlar soni ko'payadi, zaiflashgan bolalar kamroq ko'payadi va "qo'shimcha" so'zlarga yopishib qolganligini ko'rsatishi mumkin. Ko'p sonli "qo'shimcha" so'zlar disinhibisyon yoki ongning buzilishini ko'rsatadi. Adabiyotlar ro’yhati Аткинсон Р.Человеческая память в процесс обучения. .-Москва.1980.132с Л.Житникова. Учите детей запоминать. Москва «Просвещение» 1988.110 стр Уруктаева Т.А, Афонькина Ю.А., Практикум подетекой психологии, М, 1995, 165 стр. Овчарова Р.В. Практическая психология в начальное школе – М, 1999, 190 стр Гальперин П.Я. К вопросу об инстинктах у человека // Хрестоматия по детской психологии / Под ред. Г.В. Бурменской. М.,1996. Гуткина Н.И. Психологическая готовность к школе. М., 1996. 96с Исследования памяти Под ред. Н. Н. Корж. М.: Наука, 1989. 176с Жан Пиаже: теория, эксперименты, дискуссии // Сб. стат. / Под ред. Л.Ф. Обуховой, Г.В. Бурменской. М., 2001. Кинякина О.Н и др Мозг на 100% .Интеллект. Память. Креатив. Интуиция. Интенсив тренинг по развитию суперспособнестей. М.Эксмо. 2008-848стр. Кравцова Е.Е. Психологические проблемы готовности детей к обучению в школе. М., 1991.143с Клацки.Р.Память человека. .-Москва.1980. Лапп Д. Как улучшить память в любом возрасте СПБ. Питер 2003,196с Лурия.А.Р.Маленькая книга о большой памяти.-Москва.1978. Немов Р.С. Психология: Учеб. для студ. высш. пед. учеб. заведений:В 3 кн. — 4-е изд. — М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 2003. - Кн. 1: Общие основы психологии. — 688 с. Обухова Л.Ф. Детская психология: теории, факты, проблемы. М.,1996. Пиаже Ж. Психология интеллекта // Избр. психол. исслед. М., 1994. Практикум по возрастной психологии. Под.ред Л.А.Головей, Е.Ф Рыбалко –СПБ речь 2002-694 ст (109-113) Рубинштейн С. Л. Основы общей психологии - Спб: издательство «Питер», 2000 - 712 с. Рыбалко Е. Ф.Возрастная и дифференциальная психология. — СПб.: Питер, 2001. — 224 с. — (Серия «Учебник нового века»). Вейн А.М., Каменцкая Б.И. Память человека. М., «Наука» 1983 Хрестоматия по детской психологии / Под ред. Г.В. Бурменской. М., 1996. E. G’oziev. Psixologiya. Toshkent,1994 . Зиганов М.А, Козаренко В.А Мнемотехника ( техника запоминания на основе визуального мъшления). М.”Образование “ ,2002 Зинченко Т. П. Память в экспериментальной и когнитивной психологии. СПб, 2002. Nishonov T.Alimova Bolalar psixologiyasi va uni o’qitish metodikasi.- Toshkent, 2006. (50-60) G’oziev E.G’. “ Umumiy psixologiya” Toshkent, “Universitet”, 2010,542b G’oziev E.G’. Xotira psixologiyasi. –ToshDu , 1994. Ilovalar Maqsad: so'zlar uchun eshitish xotirasi holatini baholash, charchoq, diqqat faolligi, yodlash, saqlash, ko'paytirish, ixtiyoriy diqqat. Tavsif. O'nta so'zni yodlash texnikasi A. R. Luriya tomonidan taklif qilingan. Bu sizga xotira jarayonlarini o'rganishga imkon beradi: yodlash, saqlash va ko'paytirish. Ushbu texnikadan nevropsikiyatrik kasalliklarga chalingan bemorlarda xotira, ixtiyoriy e'tibor, charchoq holatini baholash, shuningdek, kasallikning rivojlanish dinamikasini o'rganish va dori terapiyasining samaradorligini hisobga olish uchun foydalanish mumkin. Texnikani amalga oshirish tegishli muhitni talab qiladi. Xonada begona suhbatlar bo'lmasligi kerak. Mavzudan 10 ta so'zni yodlab olish so'raladi. Ular bir nechta shartlarga javob berishi kerak: 1) monotonlik: barcha so'zlar birlikdagi otlardir. soni, ular. bir xil sonli bo'g'inlardan tashkil topgan holatlar (bir yoki ikki bo'g'inli); 2) so'zlar, iloji bo'lsa, bir-biriga bog'lanmasligi kerak (siz yodlash uchun so'zlarni taklif qila olmaysiz: stol - stul; olov - suv va boshqalar). app.payme.uz AD Ilova. Texnika bolalar uchun ham (besh yoshdan boshlab) va kattalar uchun ishlatilishi mumkin. ogohlantiruvchi material. Bir-biri bilan aloqasi bo'lmagan o'nta qisqa bir bo'g'inli va ikki bo'g'inli so'zlardan iborat protokol (jadvalga qarang). Ko'pincha quyidagi so'zlar to'plami ishlatiladi: O'rmon, non, deraza, stul, suv, ot, qo'ziqorin, igna, asal, olov Tadqiqot metodologiyasi. Men mavzu bo'yicha yo'riqnomani (a) o'qib chiqdim. Keyin bir qator so'zlar o'qiladi. O‘qish yakunida o‘rganuvchi tomonidan yodlangan so‘zlar bayonnomaga yoziladi. Keyin yo'riqnomani (b) o'qing. Protokoldagi ma'lumotlarni o'rnatgandan so'ng, tajriba ko'rsatmalarsiz takrorlanadi. Material bir necha marta to'liq eslab qolguncha yoki 5-6 marta taqdim etiladi. Materialni keyingi o'qishdan oldin, eksperimentator shunchaki aytadi: "Yana bir marta." Shunday qilib, tadqiqotning har bir bosqichida protokol to'ldiriladi. Har bir takrorlangan so'z ostida urinishlar soniga mos keladigan qatorda xoch qo'yiladi. Agar mavzu "qo'shimcha" so'zni nomlasa, u tegishli ustunga o'rnatiladi. So'zlarni takrorlash tugagandan so'ng, eksperimentator sub'ektga aytadi: "Bir soatdan keyin siz meni yana o'sha so'zlarni chaqirasiz." Bir soat o'tgach, tadqiqotchining iltimosiga ko'ra, sub'ekt yodlangan so'zlarni oldindan o'qimasdan takrorlaydi, ular protokolda doiralarda qayd etiladi. Olingan grafiklarning shakllarini og'zaki hisobot va ishning borishini kuzatish materiallarini o'z ichiga olgan holda tahlil qiling. Egri chiziqning shakliga ko'ra, yodlashning xususiyatlari bo'yicha xulosalar chiqarish mumkin. Shunday qilib, sog'lom bolalarda har bir ko'payish bilan to'g'ri nomlangan so'zlar soni ko'payadi, zaiflashgan bolalar kamroq ko'payadi va "qo'shimcha" so'zlarga yopishib qolganligini ko'rsatishi mumkin. Ko'p sonli "qo'shimcha" so'zlar disinhibisyon yoki ongning buzilishini ko'rsatadi. Kattalarni uchinchi takrorlash uchun tekshirganda, normal xotiraga ega bo'lgan mavzu odatda 9 yoki 10 ta so'zni to'g'ri takrorlaydi. Xotira egri chizig'i diqqatning zaiflashishini va / yoki qattiq charchoqni ko'rsatishi mumkin. Agar sub'ekt (kattalar yoki bola) darhol 8-9 so'zni takrorlasa, keyin esa har safar kamroq va kamroq (grafikdagi egri chiziq o'smaydi, lekin kamayadi) ortib borayotgan charchoq qayd etiladi. Bundan tashqari, agar mavzu kamroq va kamroq so'zlarni takrorlasa, bu unutuvchanlik va beparvolikni ko'rsatishi mumkin. Egri chiziqning zigzag tabiati diqqatning beqarorligini ko'rsatadi. "Plato" shakliga ega bo'lgan egri bolaning hissiy letargiyasini, uning qiziqishi yo'qligini ko'rsatadi. Shikastlangan miya shikastlanishi yoki neyroinfeksiya bilan sub'ektlar birinchi va oxirgi so'zlarni eslashadi. Shu bilan birga, materialni yodlash hajmi o'zgarmaydi. Nevrozlar bilan yodlash sekin, jadval zigzag, ko'proq taqdimotlar kerak. Zigzag shuningdek, diqqatning beqarorligini va uning tebranishlarini ko'rsatadi. "Chet effekti" mavjudligiga e'tibor qaratish lozim. Birinchi qatorda saqlangan va takrorlangan so'zlar soni qisqa muddatli eshitish xotirasi miqdorini ko'rsatadi. Norm - 7 ± 2 so'zga teng hajm (ma'lumot birliklari). harmoniya-food.uz AD Bir soatdan keyin saqlangan va esga olingan so'zlar soni eshitishning uzoq muddatli xotirasi miqdorini ko'rsatadi. "Piktogramma" testi A.R. Luriya (xotirani o'rganish) A.R tomonidan taklif qilingan piktogramma usuli. Luriya vositachi yodlashning bir variantidir, lekin u xotirani o'rganish uchun emas, balki assotsiatsiyalarning tabiatini tahlil qilish uchun ishlatiladi. Kamida 7 bahoga ega bo'lgan fanlarni o'rganish uchun foydalanish mumkin. Tajribani o'tkazish uchun qalam va qog'oz bo'lishi kifoya. Yodlash uchun 12-16 ta so'z va iboralarni oldindan tayyorlash kerak. Siz foydalanishingiz mumkin bo'lgan so'zlarning misoli: 1. Bayramingiz bilan 2. Qattiq mehnat 3. Rivojlanish 4. Mazali kechki ovqat 5. Dadil harakat 6. Kasallik 7. Baxt 8. Ajratish 9. Zaharli savol 10. Do'stlik Yüklə 58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|