Kursun məqsədi

Akustik dalğaları səciyyələndirən kəmiyyətlər və quyuda ölçülən kəmiyyətlər

Akustik karotaj üsulunda yüksək tezlikli (500-30000 hs) elastiki dalğalardan istifadə edilir. Tədqiqat zamanı quyuya iki, üç və daha çox elementləri (mənbə və qəbuledici) olan zondlar buraxılır. Mənbədən şüalandırılan yüksək tezlikli elastiki dalğalar mühitdə (süxurda)

yayılır və bu zaman onu səciyyələndirən kəmiyyətlərdə ( ^A (amplituda), ^ (dalğanın tezliyi), ^L
(dalğanın uzunluğu), ^f (dalğanın periodu), ^ (dalğanın sürəti) və s.) mühitin xüsusiyyətindən asılı olaraq dəyişilir. Dəyişikliyə məruz qamış elastiki dalğalar qəbuledici tərəfindən qeyd edilir. Alınan nəticələr birbaşa süxurun fiziki xüsusiyyətlərindən asılı olur.
Elastiki dalğaların mühitdə yayılması zamanı öyrənilən kəmiyyətləri xüsusiyyətlərinə

görə iki yerə bölmək olar: kinematik ( ^t
(interval müddəti), ^t1
(birinci mənbədən şüalanan

dalğanın qəbulediciyə çatma müddəti), ^t2
(eyni kəmiyyət, ikinci mənbədən şüalanan)) və

dinamik ( ^A1 (birinci mənbədən şüalanan dalğanın mühiti keçdikdən sonra mənbədə qeyd edilən

amplitudası),
^A2 (eyni kəmiyyətdir, ikinci mənbədən şüalanan), ^ (dalğanın sönmə əmsalı)). Bu

kəmiyyətlər süxurun məsaməliyindən, süxurun skeletinin quruluşundan, sementləyici maddədən, məsaməni dolduran mayenin xüsusiyyətindən, süxurun elastiki dalğalara davamlılığından və s.

asılı olur. Eəcə də elastiki dalğaların süxurlarda yayılması onun sürətindən və sönməsindən biavasitə asılı olur. Ölçü zamanı qeyd edilən kəmiyyətlər dalğanın yayılma və quyu cihazının xüsusiyyətindən asılı olaraq aşağıdakılardan təşkil olunur: t₁, t₂, t_P1, t_S1, t_P2, t_S2, t, t _S, t_P, A₁, A_{1P ,} A_1S, A₂, A_2S, A_2P, , _S, _P.
Akustik karotajda t₁, t₂, t_P1, t_S1, t_P2, t_S2, t, t _S, t_P, A₁, A_{1P ,} A_1S, A₂, A_2S, A_2P, , _S, _P kəmiyyətlərindən başqa, kəsilişin tam öyrənilməsi üçün fazakorelasiya əyriləridə qeyd edilir. Bu kəmiyyətlərdən istifadə edərək müxtəlif geoloji məsələlər öyrənilir. Kinematik kəmiyyətlərdən ən vacibi elastiki dalğanın yayılma interval müddətidir (t). Bu kəmiyyətin qiymətləndirilməsinin qrafiki şəkil 1.5.-də, dusuturu isə aşağıda verilir:
_{t } t₂ t₁

^nlbaz
(2.5)

Burada ⁿ - ölçünün miqyası; ^lbaz

- zondun bazasıdır.

Şək.1.4




Elastiki dalğanın yayılma interval müddətindən istifadə edilərək süxurların məsaməlik əmsalı (ümumi məsaməlik) hesablanır. Elastiki dalğanın amplitudası dalğanın enerjisini səciyyələndirir. Dalğa mənbəyindən uzaqlaşan dalğalar öz enerjisini (A₁, A₂) ətraf mühitə verərək sönürlər. Bu xüsusiyyət sönmə əmsalı ilə səciyyələnir və o ölçü elementlərinin arasında yerləşən süxur üçün aşağıdakı düsturla hesablanır:

  ^1
lbaz
ln ^A1 A₂
(2.6)

Burada,
^lbaz – zondun bazası ( iki yaxın element arasındakı məsafədir);
^A1 - birinci

qəbuledicidə mənbədən çıxan və qəbuledicidə qeyd edilən dalğaların amplitudasıdır;
^A2 - ikinci

mənbədən çıxan və qəbuledicidə qeyd edilən dalğaların amplitudasıdır (sönmə əmsalının ölçü vahidi 1/m – dir).
Sönmə əmsalı süxurun məsaməliyindən, doyumluğundan və skeletinin quruluşundan asılıdır. Bu kəmiyyətin böyük qiyməti gil və çatlı-kavernalı möhkəm süxurlarda müşahidə edilir. Bu kəmiyyət yeganə geofiziki kəmiyyətdir ki, süxurların çatlı-kavernalı xüsusiyyətinin təyininə imkan verir.
Bu cihaz ilə quyu divarı arasında əlaqə yaratmaq üçün quyu ağzınadək məhlulla doldurulur. Mənbədən qəbulediciyə dalğanın çatması mikrosaniyə bölünmüş metrlərlə ölçülür. Qəbuledicilərdə qeyd edilən dalğalar ətraf mühitin təsirindən mənbədən buraxılan dalğalardan bir qədər fərqli olurlar. Akustik karotajda dalğanın birinci qəbulediciyə çatması vaxtı t₁-lə, ikinci

qəbulediciyə çatması t₂-lə işarə edilir. Bu halda dalğanın yayılma sürəti aşağıdakı düsturla təyin edilir:

  ^l  ^l t₂ t₁ t


(2.15)