L naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti beynəlxalq magistratura və doktorantura məRKƏZİ

2.2. Sənaye müəssisələrinin investisiya siyasətinin səmərəli həyata 
keçirilməsi imkanlarının qiymətləndirilməsi 
Azərbaycanda həyata keçirilən uğurlu iqtisadi siyasəti, onun nəticəsində 
iqtisadi inkişafı yüksək qiymətləndirərkən qeyd elmək lazım gəlir ki, bazar 
iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar, investisiya siyasətinin səciyyəvi xüsusiyyəti 

---

46 
ağırlıq mərkəzini yeni mənzil infrastruktur obyektlərinin tikintilərinə investisiya 
qoyuluşunun ümumi həcmində bu məqsədlərə yönəldilən vəsaitin xüsusi çəkisini 
artırmaqdan, texnoloji məqsədlər üçün maşın və avadanlıqların alınmasına daha 
çox vəsait ayrılmasından ibarətdir. 
Ölkəmizdə investisiya siyasətinin sənayedəki birinci dərəcəli vəzifəsi emal 
və 
istehlak 
edən 
sahələrlə 
investisiya qoyuluşları arasındakı nisbəti 
yaxşılaşdırmaqdan, vəsaiti elmi-texniki tərəqqinin sürətləndirilməsini təmin edən 
sahələrin xeyrinə yenidən bölüşdürməkdən ibarətdir. İqtisadi inkişafın təmin 
edildiyi illərdə sənaye ilə bağlı bu və ya digər formada əlaqədə olan bir sıra 
obyektlər tikilib istifadəyə verilmiş və yaxud yenidən qurulmuşdur. Belə kı, 2000-
ci ildə bir sıra elektrik və istilik mərkəzləri, ötürücü xətləri, “Azərneftyağ” 
zavodunda bitum istehsalı qurğusu istifadəyə verilmişdir. 
2001-ci ildə “Etilen-Propilen” zavodunun nəzdində “Buxar-Generator 
kompleksi”, Sumqayıt şəhərində elektrik təchizatını yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə 
400 MVt gücündə yarımstansiyanın bərpası, sonrakı ildə adı çəkilən zavodda 
bitum istehsalı qurğusunun istiladəyə verilməsi və s. aparılan investisiya 
siyasətinin tərkib hissəsini təşkil elmişdir. Lakin buna baxmayaraq, ölkəmizin 
sənaye müəssisələrinin (“BP” zavodu istisna olmaqla) mövcud texniki-texnoloji 
səviyyəsi dünya bazarında rəqabətə davam gətirə bilən məhsul istehsal etməyə 
imkan vermir. Əvvəlki yarımbölmədə qeyd edildiyi kimi, “Azərkimya” DŞ-nin 
tabeliyində olan kimya zavodlarında əsas növ məhsulların normativ-texniki 
bazasım sovet dövründən qalmış -“QOST’-lar və yaxud ölkə daxilində qəbul 
edilmiş Texniki Şərtlər təşkil edir. Bir çox sənaye sahələrində olduğu kimi, 
sənayedə də əsas istehsal fondları yüksək aşınma dərəcəsi ilə şərtləşir (cədvəl 2.6). 
Cədvəldən göründüyü kimi, əsasən neft və yeyinti sənayesində tətbiq edilən 
yeni texnologiyalar hesabına 2008-2016-cı illər ərzində bütün sənayedə ƏİF-in 
aşınma dərəcəsi 56,9% dən 37,45-ə enmişdir. 

---

47 
Cədvəl 2.6 
Azərbaycanın müxtəlif sənaye istehsalında əsas istehsal fondlarının aşınma 
dərəcəsi, (%-lə)
Sənayenin istehsal 
sahələri 
İllər 
2008 
2009 
2010 
2011 
2012 
2013 
2014 
2015 
2016 
Bütün sənayedə 
56,9 
56,9 
56,1 
65,6 
47,7 
44,2 
41,1 
39,7 
37,4 
O cümlədən: 
Kimyəvi maddələr və 
məhsullar istehsalında 
59,9 
58,5 
58,7 
47,6 
47,1 
48,4 
53,7 
54,6 
54,0 
Rezin və plastik mə- 
mulatlar istehsalında 
64,7 
59,2 
58,5 
56,4 
56,0 
62,8 
50,5 
59,7 
54,9 
Neft məhsulları 
istehsalında 
83,7 
83,7 
62,6 
58,9 
63,7 
60,8 
56,7 
56,4 
59,3 
Xam neft və təbbi qaz 
hasilatında 
53,7 
58,4 
64,6 
76,6 
41,8 
39,4 
36,1 
34,0 
33,0 
Mənbə: AR Dövlət statistika komitəsi, Bakı, 2017, 
[13,59]
Lakin Sumqayıt kimya kompleksində tikilib istifadəyə verilən Buxar-
Generator mərkəzi və “EP-300” qurğusunun yenidən qurulması, Bakı Əczaçılıq, 
“Salyan plastik kütlə”, Neftçala “Yod-Brom” zavodları və sair zavodlarda aparılan 
yenidənqurma işləri nəticəsində əsas istehsal fondlarının yeniləşməsində öz 
töhvəsini vermişsə, qeyd edilən illərdə adı çəkilən fondun aşınma dərəcəsi 
kimyəvi maddələr və məhsullar istehsalında 59,9%-dən 54,0%-ə, rezin və plastik 
məmulatlar istehsalında isə 64,7%-dən 54,9%-ə enmişdir. Yeni emal qurğularının 
tikilib istifadəyə verilməsi nəticəsində koks və neft məhsulları istehsalında əsas 
fondların 24,4%-i təzələnmişdir. Başqa sözlə, sahədə ƏİF-in yeniləşmə səviyyəsi 
sənaye üzrə eyni adlı dəyişiklikdən daha aşağı templə həyata keçirilmişdir. 
Deməli, sahədə texniki-texnoloji səviyyəni yüksəltməyin yeganə yolu orada 
investisiya təminatım gücləndirməkdir.
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin və onun layiqli davamçısı, Azərbaycan 
Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə aparılan iqtisadi islahatlar 
və yaradılan əlverişli investisiya mühiti nəticəsində ölkə iqtisadiyyatına 2006-
2016-cı illərdə bütün maliyyə mənbələri hesabına 38,1 mlrd. ABŞ dolları 
məbləğində investisiya qoyulmuşdur ki, bunun da 27,1 mlrd, dolları və ya 71,1%-

---

48 
ni xarici investisiyalar təşkil edir.2016-cı il ərzində ölkə iqtisadiyyatına 
yönəldilmiş xarici investisiyaların həcmi əvvəlki ilə nisbətən 3,3% artmışdır. 
Sərmayənin 90,0%-i iqtisadiyyata birbaşa investisiyalar, 10,0%-i isə maliyyə 
kreditləri şəklində daxil olmuşdur. Bu dövrdə birgə və xarici investisiyalı 
müəssisələr tərəfindən iqtisadiyyatın qeyri-neft sektoruna 87,1 mln. ABŞ dolları 
məbləğində investisiya yönəldilmişdir. 
Məlumdur ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində investisiyalar daşınmaz və 
daşınan əmlaka, intellektual mülkiyyətə, əşya hüququna və digər qiymətli 
vasitələrə kreditlər və qiymətli kağızlar şəklində qoyuluşlardır. Maddi aktivlərin 
alınmasına yönəldilən investisiya real və ya birbaşa investisiyalara (yəni maşın, 
avadanlıq, xammal-material entiyatiarı, müəssisələrin tikilməsi və s.), qiymətli 
kağızların alınmasına yönəldilən pul vəsaitləri isə-portfel investisiyalarına aid 
edilir. Sənaye müəssisələirində aparılan yenidənqurma, genişləndirmə, texniki 
təminatın genişləndirilməsi, avadanlıq və texnologiyaların alınması, informasiya-
kommunikasiya vasitələrinin tətbiq edilməsinə çəkilən xərclərin məcmusu isə əsas 
kapitala yönəldilmiş investisiyalar adlanır. 
Cədvəl 2.7 
Azərbaycan iqtisadiyyatına yönəldilmiş xarici, daxili investisiyalar və maliyyə 
kreditləri, (mln.ABŞ dolları)
İllər 
Bütün mən-
bələr üzrə in-
vestisiya 
qoyuluşunun 
cəmi 
O cümlədən 
Onlardan: 
Daxili 
İnvestisiyalar 
Xarici 
İnvestisiyalar 
Maliyyə 
kreditləri 
Neft 
sənayesi 
Birgə müəssi-
sələr və xarici 
firmalar 
2005 
7544,0 
2168,9 
4375,1 
220,4 
139,8 
14,9 
2006 
9932,0 
2311,5 
4625,0 
101,5 
416,2 
102,8 
2007 
10694,3 
3387,2 
4307,3 
196,3 
780,1 
330,9 
2008 
11932,2 
4460,2 
6472,0 
120,0 
891,8 
460,2 
2009 
15571,0 
7479,9 
7091,1 
336,2 
544,5 
210,4 
2010 
17441,4 
9514,4 
8927,0 
262,9 
546,1 
118,0 
2011 
20561,8 
10470,0 
9091,8 
192,0 
820,5 
79,3 
2012 
22796,6 
11561,7 
9234,9 
223,0 
1693,0 
318,9 
2013 
27326,2 
16955,2 
10371,0 
238,3 
2972,4 
250,1 
2014 
27922,7 
16347,2 
11575,2 
293,0 
4088,1 
104,2 
2015 
19118,5 
8225,3 
10793,2 
698,4 
3799,9 
230,5 
2016 
14300,4 
4247,6 
101052,8 
983,5 
3422,3 
368,4 
2005/2016 
238141,3 
51129,1 
187916,4 
3865,5 
20114,7 
2588,6 
Mənbə: AR Dövlət statistika komitəsi, [12, 352] 

---

49 
Tədqiq edilən sahənin investisiya təminatının mövcud vəziyyətini öyrənmək 
üçün ölkəmizin sənaye sektoruna və onun əsasını təşkil edən əsas kapitala 
investisiya yönümünü mülkiyyət formaları, iqtisadi fəaliyyət sahələri üzrə təhlil 
etmək, investisiyalardan maliyyə mənbələri üzrə istifadə səviyyəsinə qiymət 
verməklə müvafiq ehtiyat imkanlarını aşkara çıxarmaq vacibdir. İlk növbədə 
ölkəmizin sənaye sektoruna yönəldilən investisiyalar və onlardan istifadə 
səviyyəsini nəzərdən keçirək (cədvəl 2.8). Cədvəl materiallarının təhlilindən belə 
aydın olur ki, 2010-2015-ci illərdə bütün sənayeyə 18501,5 mtn. manat AZN 
yönəldilmişdir ki, onun da 14844,6 mln. manatı və ya 80,3%-i xarici, qalan 
19,7%-i isə daxili investisiyalardır. Bu investisiyaların yalnız. 622,6 mln. manatı 
və yaxud 3,4%-i emal sənayesinə sərf idilmişdir ki, onların da 234,3 mln. manatı 
və ya 37,6%-i xarici, 62,4%-i isə daxili investisiyalar təşkil etmişdir. Hamin 
illərdə sənayenin cəmi 21,0 mln. manat o cümlədən 3,2 mln. manat xarici 
investisiya) investisiya yönəldilmişdir ki, bu da emal sənayesinə qoyulmuş 
sərmayənin 1,0%-ni təşkil edir. 
Cədvəl 2.8 
Azərbaycanda sənaye sektoruna yönəldilən investisiyalar və onlardan istifadə 
(mln. dollar)