Nazorat savollari. 1. Axborot qaysi so’zdan olingan?
2. Axborot deganda nimani tushunazis?
3. Axborot haqidagi qaysi olimlar qanday fikrlar bildirgan?
4. Axborotning qanday turlari bor?
5. Analog axborot qanday axborot?
6. Analog axborotlarni qayta ishlovchi texnik vositalarga misollar keltiring?
7. Diskret axborot qanday axborot?
8. Diskret axborotlarni qayta ishlovchi texnik vositalarga misollar keltiring?
9. Axborotlarning xususiyatlari deganda nimani tushunasiz?
10. Axborotli jarayonlar deganda nimani tushunasiz?
11. Axborotning adеktivligi dеganda nimani tushunasiz? 12. Axborot hajmi dеganda nimani tushunasiz? 13. Axborot miqdori dеganda nimani tushunasiz? 14. Xartli formulasidan nima uchun foydalaniladi? 15. Axborotning yana qanday o’lchov birliklarini bilasiz?
Лекция №3
3-mavzu
Mavzu. Bilim, bilimlar ombori va ekspert tizimlari. Reja: 1. Bilimlar ombori.
2. Bilimlar omboridan foydalanish va boshqarish.
3. Ma'lumotlar bazasi va banki.
4. Ekspert sistemalari haqida ma'lumotlar.
Tayanch iboralar: bilimlar ombari, sektorlar, ma’lumotlar, axborotlar, predmet sohasini aniqlash, bilimlar to’plamini yaratish, bilimlarni tizimga tushirish, materialni shaklan tasvirlash, ekspert tizimlari.
Bilimlar ombori Biror sohada oldindan belgilangan shart-sharoitlarga javob bera oladigan ma’lumotlar omborini yaratish va undan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.
Bilimlar omborini shakllantirish turli uslublar orqali amalga oshirilishi mumkin. Bunda muammolarning aksariyati bilimlar omborining umumiy tuzilishi va uni tashkil etuvchi elementlarning o’zaro bog’lanish usuliga taaluqli bo’ladi. Umumiy holda bilimlar omborini yaratish dasturlar tizimini yaratishga o’xshash bo’ladi.
Haqiqiy voqelikni to’la bilish, axborotlar bilan chiqish va qayta ishlangan axborotlarni saqlash tizimlari bilimlar ombori deyiladi.
Bilimlar ombori jamiyatning ajralmas qismi bo’lib, uning o’tmishi, bugungi kuni va kelajagi haqidagi bilimlarni o’zida mujassamlashtiradi.
Bilimlar omborida jamlanadigan ma’lumotlar matn, belgi, raqam, jadval, grafik, rasm va boshqa ko’rinishlarda bo’lishi mumkin.
Ma’lumotlar bilimlar omborining berilgan qismlariga joylashtiriladi va bu qismlar sektolar deb ataladi.
Har bir sektorda ma’lum qoidalarga ko’ra ishlatiladigan bilim (ma’lumot)lar bo’laklari joylashadi. Har bir sektordagi ma’lumotlardan yakka holda foydalanish, ya’ni sektorlarni boshqarishni avtonom holda olib borish mumkin.
Sektorlarni quyidagicha taqsimlash mumkin: A—matnli axborotlar, B—grafikli axborotlar, C—jadvallar, D—diagrammalar.
Faraz qilaylik, biologiya yoki zoologiyadan bilimlar omborini tuzish lozim. Xush, ishni nimadan boshlash kerak? Albatta, dastlab biologiyaning asosiy tushunchalarini o’z ichiga oladigan ma’ruzalar matni tayyorlanadi va u kompyuter xotirasiga kiritiladi. Ikkinchi navbatda inson a’zolari yoki hayvon turlariga oid rasmlar majmui xosil qilinadi va ular xotirada biror fayl sifatida saqlanadi. Keyingi bosqichlarda jadvalli va diagrammali axborotlarning qismlari yaratilib, xotiraga joylashtiriladi. Bu ma’lumotlar majmui dastlab alohida sektorlarga joylashtiriladi, so’ngra ularning bir-biri bilan o’zaro bog’lanishini ta’minlovchi ishchi dastur tuziladi (yoki tayyor dasturdan foydalaniladi). Ishchi dasturning asosiy vazifasi foydalanuvchining bergan savoliga xotiradagi ma’lumotlar asosida javob topishdan iborat. Bu dasturning ishlashini quyidagi misol orqali tushuntirish mumkin:
1.Dastlab mavzu tanlanadi, masalan, «Inson tanasida qon aylanish tizimi».
2.Tanlangan mavzuda foydalanuvchini qiziqtiradigan aniq savol hosil qilinadi (uni kompyuter tugmachalari orqali kiritish mumkin). Masalan, «Inson tanasida qon aylanish tizimining vazifasi nimadan iborat?»
3.Belgilangan buyruq kiritiladi.
4.So’ralgan axborot natijasi ekranda hosil qilinadi yoki bosmaga chiqariladi.
5.«Qon aylanish tizimi»ni tushuntiruvchi rasmni ekranda hosil qilish so’raladi.
