Linux nedir

Komut kullanımı

ls komutunu kullanarak dizin içindekileri gördük. Ancak biz dizindeki gizli dosyaları da görmek istiyoruz. Bunun için ls -a komutunu kullanıyoruz.

Dizindeki dosyaların ve dizinlerin boyutlarını, izinleri gibi bilgileri de görmek istiyoruz. Bunun için ls -l komutunu kullanmalıyız.

Komut hakkında bilgi almak için komut_adi --help komutunu kullanırız. Örneğin ls komutu hakkında daha geniş bilgi sahibi olmak istiyorsak ls --help komutunu kullanmalıyız.

Burada ls [SEÇENEKLER]... [DOSYA]... görüyoruz. Bu komutun nasıl kullanılacağını gösteriyor. <> içindekiler zorunlu olarak kullanılması gereken argümanlardır.

Komut satırı ipuçları

Klavyedeki tab tuşu ile komutunuzu tamamlayabilirsiniz. Hatırlamaya çalıştığınız komutun ilk birkaç harfini yazıp tab tuşuna basın. Bu harflerle başlayan komutlar listelenecektir.

Daha önceden kullandığınız komutlar için klavyeden yukarı tuşuna basın. Gerekli komuta gelene kadar yukarı tuşuna basmaya devam edin.

Ctrl + C ile o anda çalışan komutu durdurur Ctrl + D ile konsoldan çıkarsınız.

Shift + Insert tuşları ile kopyaladıklarınızı konsola yapıştırırsınız.

Konsoldan bir X uygulaması çalıştırılırsa Ctrl + Z ile program duraklatıldıktan sonra bg komutu ile arka plana alınabilir. Bunun yerine konsoldan başlatacağınız programın arkasına and && işareti ekleyin. Böylece program arka planda başlayacaktır.

Konsol'da sudo ile başlayan bir komuttan sonra normal kullanıcı şifresi girilir. Konsolda yetkili kullanıcı olmak için girilen su komutundan sonra ise yetkili kullanıcı (root) şifresi girilmektedir. Ayrıca su- komutu da bulunmaktadır. Bu komut sayesinde /sbin /usr/sbin gibi bazı dizinlerdeki komutlara otomatik erişim sağlar.

Konsol ekranında $ işareti sizin normal bir kullanıcı, # işareti ise sizin root yani yönetici kullanıcı olduğunuzu gösterir.

Bazı Konsol komutları

ln

Bağ yaratmaya yarar.

Uygulama

ln --symbolic /home/kullanici_adi/Music /home/kullanici_adi/Desktop/Music

kullanici_adi kullanıcısına ait ev dizinindeki Music dosyasını Masaüstünde (Desktop) sembolik bağ ile gösterir.

ls

Dizinde bulunan her şeyi listeler.

Uygulama

ls /home/kullanici_adi

ls -a

Gizli dosyaları da listeler.

ls -l

Bütün dosyaları boyut ve tarih göstererek listeler.

Arşiv

tar -zxpf

Uzantısı .tar.gz olan sıkıştırılmış dosyaları açar.

Uygulama

tar -zxpf dosya_adi

tar -xpf

Uzantısı .tar olan dosyaları açar.

gunzip

Uzantısı .gz olan dosyaları açar.

Not: Dosyayı sıkıştırma ve açma yöntemleri için Dosya sıkıştırma ve arşiv açma yöntemleri sayfasına bakın.

Kopyalama, silme, dizin oluşturma

cp

dosyaları kopyalar.

Uygulama

cp /home/kullanici_adi/dosya_adi /home/kullanici_adi/dizin_adi/dosya_adi

dosya_adi dosyasını dizin_adi dizinine taşır.

mv

Dosya adını değiştirir ya da dosyayı başka bir dizine taşır.

mkdir

Yeni bir dizin oluşturulmasını sağlar.

rmdir

Belirtilen dizinin silinmesini sağlar.

rm

Dosya silmenizi sağlar.

rm -rf

Dizin silmenizi sağlar.

Not: Çok dikkatli olun root hakkı varken bütün Pardus'u silebilirsiniz!

Dizin

cd

belirtilen dizine geçmenizi sağlar.

cd ..

bir üst dizine geçmenizi sağlar.

cd ~

kullanıcı dizinine geçmenizi sağlar.

pwd

o anda bulunan dizini görüntüler.

cat
dosyanın içeriğini sayfa sayfa listeler.

chmod

dosyanın /dizinin erişim izinlerinin değiştirir.

chown

dosyanın / dizinin sahibini ve grubunu değiştirir.

clear

komut satırı arayüzü ekranını değiştirir.

cmp

iki dosyayı karşılaştırır.

dd

bir dosyayı dönüştürür ve kopyalar.

df

dosya sisteminin disk alanı kullanımını gösterir.

du

bir dizinin kullandığı disk alanını gösterir.

dmesg

sistemin en başından beri açılış mesajlarını gösterir.

fdisk

bölümleme tablosunu gösterir ve düzenler.

free

bellek kullanımını gösterir.

find

dosya bulma aracıdır.

Uygulama

find o*.odt

o harfiyle başlayan odt uzantılı dosyaları bulur.

ifconfig

ağ arayüzünü gösterir ve düzenler.

mkdir

bir dizin yaratmayı sağlar.

mount

bir disk /iso dosyasını bağlar.

umount

bir disk /iso dosyasını ayırır.

mv

bir dosyayı başka bir yere taşır.

rmdir

boş bir dizini siler.

ps

çalışan işlemler hakkında bilgi verir.

İşlem durdurma

kill

Pid numarası verilen işlemi durdurur.

kill -9

Pid numarası verilen eggdrop işlemini durdurur.

killall

Belirtilen program türündeki tüm işlemleri durdurur.

Komut açıklama

whatis

Belirtilen komutun açıklamasını verir.

man

Komut hakkında yardım görüntüler

Diğer

pico

belirtilen dosyayı text ile düzenlemenizi sağlar.

ftp

belirtilen siteye ftp bağlantısı sağlar.

lynx

belirtilen siteyi görüntüler.

df

hard disk istatistiklerini görüntüler.

quota

Disk kullanımınızı gösterir.

uname

İşletim sisteminizin durumunu gösterir.

whoami

Kendi bilgilerinizi gösterir.

who

Sunucuya bağlı olanları gösterir.

last

Hesabınıza yapılan en son bağlantıyı gösterir.

whereis

Belirtilen dosyanın nerede olduğunu gösterir.

Uygulama

whereis amsn*.pisi

BitchX

IRC programını çalıştırır.

mail

Postalarınızı kontrol eder.

ps -x

Sizin çalıştırdığınız işlemleri gösterir.

ps -a

Sunucuda çalıştırılan tüm işlemleri gösterir.

ps -ux

Çalıştırılan işlemlerin CPU/RAM kullanımıyla gösterir.

passwd

Shell hesabınıza girerken kullandığınız şifreyi değiştirmenizi sağlar.

vhosts ya da vhost

Sistemde bulunan vhostları (virtual host) listeler.(BNC için kullanabilirsiniz)

ip addr

Root makineden ip öğrenmenizi sağlar.

adduser login & chown mavigok /home/login & passwd pass1 , passwd pass2

Rootta hesap açar.

reboot

Sunucuya restart atar

service mysqld restart

Mysql restart atar.

service httpd restart

Apachiye rest atar.

service httpd stop

Sitelere ulaşımı kapatır.

apf -d ipadresi

Verilen ip'e ban atar.

service apf restart

apf ye restart atar.

netstat -n

Sunucuya bağlanan ipleri gösterir.

netstat -a

Sunucuya bağlanan reseller ipleri gösterir. (Proxy kullanmanız fark etmez her zaman gercek cıkış ipi görünür.)

Standart girdi / çıktı yönlendirmesi

Linux komutlarının en önemli özelliklerinden biri de girdilerin ya da çıktıların yönlendirilmesidir. Bu işi yapan operatörler;

Standart çıktı

> operatörü çıktı dosyasının üzerine yazdırır ancak eski dosyayı korumaz.

>> operatörü ise çıktıyı dosyaya ekler.

Standart girdi

<: Linux komutlarını varsayılan olarak klavyeden girdi alır. Ancak klavye yerine bir dosyadan da girdi almak mümkündür. Bunun için < kullanılır.

Boru operatörü "|"; Yönlendirme işleminin en çok kullanılan operatördür. Boru işlemiyle bir komutun çıktısı başka bir komutun girdisi olarak kullanılabilir.

Bazı püf noktaları

• 
  X açılmadığı zaman İnternet sitelerinden yararlanamamak çok zordur. Bunun için sudo pisi it lynx ile komut satırında kullanılan Lynx komut satırı web tarayıcısı kurulur.
  
• 
  Disk imaj dosyalarını bağlamak ve kullanmak için programa ihtiyacınız yoktur. Bu iş için mount komutu kullanılır. Önce mkdir komutuyla bağlanacak dizini oluşturun. Genellikle bu dizin /media ya da /mnt içine oluşturulursa da ev dizininde görmek için mkdir /home/kullanici_adi/dizin_adi şeklinde dizin oluşturabilirsiniz. Ardından mount -t iso9660 isodosyasi.iso /mkdir/ile/yaratilan/dizin -o loop komutuyla bağlayabilirsiniz.
  
• 
  Herhangi bir X uygulaması açılmıyor ya da kendi kendine kapanıyorsa onu konsolda çalıştırın. Çıktılar sayesinde neler olduğunu göreceksiniz.
  
• 
  Ev dizininde bir dosyanızı bulamıyorsanız find komutunu kullanın. Örneğin find /home/kullanici_adi |grep anahtar_kelime komutunu kullanabilirsiniz.
  

Root hakları elde etmek

Root kullanıcısı (kök kullanıcı) nedir?

Root kullanıcısı, Linux'da en yüksek yetkiye sahip olan özel bir kullanıcıdır. Bilgisayarınızın tek kullanıcısı siz olsanız dahi root kullanıcısı siz değilsinizdir. Root kullanıcısının:

Kullanıcı adı: "root"tur

Kullanıcı parolası: root parolasıdır (Pardus kurulumu sırasında şu adımda belirlenir)

Sistemin root kullanıcısı olarak açılmasının hiçbir gereği olmadığı gibi root olarak giriş yapılması sistemde ciddi güvenlik zaafiyetine yol açmaktadır. Bu yüzden Pardus'ta sistemin root olarak açılması engellenmiştir. Yani siz root parolasını bilseniz dahi kullanıcı giriş ekranında root kullanıcı adını ve parolasını kullanarak giriş yapamazsınız.

Bu yüzden root hakları gerektiren bir işlem yapılmak istendiğinde sistem root olarak açılmaz, bunun yerine geçici olarak root hakları elde edilir. Örneğin Sistem Ayarları'nda root hakları gerektiren bir işlem yapmak istediğinizde alttaki pencere karşınıza gelecek ve root parolasını girmeniz istenecektir. İşte bu şekilde geçici olarak root hakları elde edip ihtiyacınız olan işlemi gerçekleştirebilirsiniz.

Uyarı: Yönetici modu da denilen root hakkını elde eden kullanıcılar sistemle ilgili her türlü değişiklik yapma yetkisine sahip olurlar. Bu nedenle her kullanıcıya yönetici hakkı ve kök kullanıcı parolası verilmez.

Sistem Ayarları arayüzü dışında dışında bazı özel işlemler yapılırken örneğin Konsole gibi komut satırı ekranında ya da Dolphin gibi bir dosya yöneticisi penceresinde root yetkileri elde etmek gerekebilir.

Masaüstü ortamında kök kullanıcı hakları elde etmek

Komut satırında kök kullanıcı hakları elde etmek

Konsole komut satırından bir görüntü

KDE masaüstü ortamının komut satırı aracı olan Konsole uçbirimini açmak için "Uygulamalar > Sistem > Uçbirim (Konsole)" yolunu izleyebilirsiniz ya da Alt + F2 yapıp açılan kutucuğa konsole yazarak açabilirsiniz.

Konsole komut satırı ekranında yetkili kullanıcı hakları elde etmek için;

• 
  su - yazıp enter tuşuna basın (dikkat edin; su ile - arasında bir boşluk var),
  
• 
  Ardından kök kullanıcı (root) parolasını yazıp Enter tuşuna basın (root parolası yazılırken sanki klavyeniz çalışmıyormuş gibi ekranda hiçbir değişiklik olmayacaktır, siz parolayı yazıp Enter tuşuna basınız).
  

Artık, açmış olduğunuz uçbirim oturumunda kök kullanıcı yetkilerine sahipsiniz. Kullanıcı adınızın önüne gelen # işareti, sizin kök kullanıcı hakları elde ettiğinizi göstermektedir.

Dosya yöneticisinde kök kullanıcı hakları elde etmek

Yetkili kullanıcı hakları gerektiren işlemlerin pek çoğu Konsole gibi metin ekranlar üzerinden komutlar aracılığıyla gerçekleştirilebileceği gibi root hakları ile açılacak bir dosya yöneticisi (Dolphin, Konqueror gibi) penceresi üzerinden de gerçekleştirilebilir. Pardus 2009'da yetkili kullanıcı hakları ile bir Dolphin penceresi açmak için aşağıdaki yollardan herhangi birini kullanabilirsiniz.

1.Yol: Önceki başlıkta belirtildiği gibi Konsole komut satırı ekranında kök kullanıcı hakları elde edin. Ardındanan dolphin komutunu verin.

2. Yol: (Alt + F2) tuşlarına basın, açılan pencereye xdg-su -c dolphin yazarak çalıştırın. Devamında karşınıza gelecek olan pencerede kök kullanıcı parolasını girin.

Bu işlemlerden herhangi birini uyguladığınızda root yetkisi verilmiş bir Dolphin penceresi açılacaktır. Bu pencere üzerinden istediğiniz dosyaları düzenleyebilir, erişim haklarını değiştirebilirsiniz.

Sağ tıklama menüsü üzerinden yetkili kullanıcı eylemi

Kök kullanıcı yetkisiyle açmak istediğiniz bir dosyayı, isterseniz sağ tıklama menüsünde yer alan "Yetkili Kullanıcı Eylemleri" bölümünü kullanarak da açabilirsiniz.

Sağ tıklama menüsünde (bir başka deyişle servis menüsünde) yer alan bu seçenek "kde-servicemenu-rootactions" isimli paketin özelliğidir. Bu paket Pardus 2009.2'de yüklü olarak geldiği için ayrıca yüklenilmesine gerek yoktur.

Bu menüdeki seçeneklerden birini kullanmak istediğinizde, root parolasını girmenizi isteyen bir pencere karşınıza gelecektir.

Kabuk ortamında kök kullanıcı hakları elde etmek

Pardus açılışı sırasında ya da açılıştan sonra Ctrl + Alt + F1 ya da F2, F3, ....F6 yapılarak kabuk ortamına geçiş yapılabilir. Kabuk ortamında kök kullanıcı hakları elde etmek için su root ya da su - komutu kullanılır. Devamında sonra parola istenecektir. Parola girerken herhangi bir karakter gözükmez. İşiniz bittikten sonra geri dönmek için Ctrl + Alt + F7 tuşları kullanılır.

Sabit disk temizliği

Btün kullanıcılar sabit diskinin belirli bir süre sonra dolmasından şikayetçidir. Buna engel olmak için ara sıra fazlalıklardan kurtulmak gerekir.

Temizliğe başlamadan önce

Eğer KDE giriş ekranında şifreyi girdikten sonra hata alıyor ya da tekrar giriş ekranına dönüyorsanız büyük ihtimalle disk dolmuş demektir. Eğer böyle bir durumla karşı karşıya iseniz CTRL+ALT+F1 tuşlarına bastıktan sonra kullanıcı adı ve şifrenizi girip konsolda oturum açın. Daha sonra aşağıdaki adımları uygulayın.

Çöp temizliği

Masaüstünde bulunan çöp imgesine gelip sağ tıklayarak Çöpü boşalt seçilir. Tamam denilerek devam edilir. Konsoldan aynı işlemi yapmak için;

rm -rf /home/kullanici_adi/.local/share/Trash/files/*

rm -rf /home/kullanici_adi/.local/share/Trash/info/*

kullanici_adi kullanıcısının çöpünü temizler.

root çöpü temizliği

Aynı işlemi root kullanıcı için de yapmak gerekir. Konsolda root girişi yapıp;

rm -rf /root/.local/share/Trash/files/*

rm -rf /root/.local/share/Trash/info/*
kodlarının girerek temizliği tamamlanır.

Paket Yöneticisi önbellek temizliği

Pardus 2008 ve üstü sistemlerde Paket Yöneticisi'nin önbelleği öntanımlı olarak kapalı olduğundan, kurulan paketler diskin dolmasına neden olmayacaktır, ancak siz bu önbelleği açtıysanız veya daha önceki bir Pardus sürümünü kullanıyorsanız ve önbellek miktarını 0 (sıfır) olarak belirlediyseniz, indirilen .pisi paketleri silinmeyecektir. Bu durumda,

pisi delete-cache

komutuyla Paket Yöneticisi'nin önbelleği (dolayısıyla disk alanı) boşaltılır.

Geçici dosyaların temizliği

Uyarı: /tmp/* yerine /tmp yazarsanız sisteminize oturum açamaz hale gelirsiniz. Buna özen gösterilmesi tavsiye edilir!

Geçici dosyalar /tmp dizininde bulunur. Temizlik yapmak için Pardus > Oturumu kapat > Oturum kapat yoluyla oturum kapatılır. Gelinen yerde Ctrl + Alt + F1 ile konsola geçilir. root yazılarak root şifresi girilir.

rm -rf /tmp/*

komutu verilerek /tmp dizini temizliği yapılır. Ctrl + Alt + F7 ile grafik ekranına dönülebilir.

Eski kerneller

Eski kerneller silinebilir. Pardus > Sistem > Tasma > Sistem Seçenekleri > Açılış yöneticisi ile Açılış yöneticisine ulaşılır. Kulanılmayan çekirdekler seçilir ve sistemden kaldır denilerek seçilenler sistemden kaldırılır.

Konqueror ve Firefox temizliği

Konqueror ve Firefox programlarının önbelleğini kendi arayüzleri kullanarak silinebilir. Mesela Konqueror'da Ayarlar > Konqueror programını yapılandır > Önbellek > Önbelleği temizle yolu ile temizlik yapılabilir. Firefox'ta ise Araçlar > Özel verileri temizle yoluyla temizlik yapılabilir.

Görsellerin artıklarını temizlemek

Herhangi bir görsel bilgisayarda görüldüğünde aynı zamanda ~/.thumbnails dizininde önbellekte kayıt olur. Bu dizin uzun süre kendi haline bırakıldığında yüzlerce MB'a ulaştığı görülür. Konsolda

rm -rf /home/kullanici_adi/.thumbnails/*

komutu ile temizlik yapılır.

Tasma ile temizlik

Belki en başta yer alması gereken bu bölümü özellikle en sonda tuttum. Güldürürken düşündürmek bu olsa gerek. Bütün maddeyi okuyup sonra işe başlayanlar bu konuda şanslılar. Çünkü bütün maddeyi okuduktan sonra maddenin en sonunda bütün bunların tek başına bir iki tıkla yapıldığını görerek şaşıracaklar. Halbuki maddeyi okumadan uygulamaya geçenler çok uzun işlemlerden sonra aslında bu işin daha kısa sürdüğünü görecekler. Bu sırada kendilerine gülecekler.

Pardus -> Tasma -> Kullanıcı Hesabı -> Gizlilik seçilerek en alttan temizle seçilerek temizlik yapılır.