M. A.ƏHMƏdov a. C. HÜSeyn

struktur; Təkrar istehsal strukturu; texnoloji struktur; resurs 
strukturu. 
Dövlət struktur siyasətinin əsas məqsədləri kimi İqtisadiy-
yatın geniş ictimai təkrar istehsalın kompleks resurs bazasının 
hazırlanması, inkişafın innovasiya tipinə keçilməsi üçün bütün 
resurs zəminin yaradılması, bütün mülkiyyət formalarının propor-
sional surətdə inkişaf etdirilməsi, rəqabət mühitinin formalaşdırıl-
ması, regionların sosial-iqtisadi inkişaf səviyyələrinin bərabər-
ləşdirilməsi və s. ola bilər. 
Dövlət struktur siyasətinin bu məqsədlərini reallaşdırmaq üçün
innovasiya sahələrinin inkişafı hesabına enerji və resursa qənaətin 
90
təmin edilməsi, əhalinin məşğulluğu, işsizliyin azaldılması, ixracın 
artırılması, idxalı əvəzetmənin, sosial-iqtisadi komplekslərinin 
inkişaf etdirilməsi probleminin həll edilməsi kimi vəzifələrini həyata 
keçirir . 
Dövlət struktur siyasətinin əsas istiqamətləri kimi iqtisadiyya-
tın sahə strukturunun optimallaşdırılması və ilkin istehsal pilləsinin 
yenidən strukturlaşdırılması, yığımın və istehlakın, istehsal və isteh-
lakının, ictimai və şəxsi istehlakın dinamık optimumuna nailolma, 
istehsalda və bazar bölgüsündə iri və kiçik formaların nisbətinin 
optimallaşdırılması, təhsil, elm və texnika sahələrinin üstün inkişafı, 
investisiya fəaliyyətinin gücləndirilməsi və investisiya axınlarının
strukturlaşdırılması, investisiya axınlarının dövlət prioritetləri ilə 
ə
laqədar olan fəaliyyət sahələrinə və növlərinə real axınının təmin 
edilməsi , işçi qüvvəsinin mobilliyinin inkişaf etdirilməsi,prioritet
sahənin məhsuluna tələbatın stimullaşdırılması çıxış edir.
Дювлятин структур сийасяти эениш, чохсащяли вя бязян зиддий-
йятли проблемлярин бирэя щяллини тяляб етмякля, милли игтисадиййатын 
ресурс тяминаты, инкишаф сявиййяси вя бейнялхалг мигйасда рягабят 
габилиййятлилийи иля шяртлянир. Щяр бир юлкя фяргли тябии, ямяк 
ресурсларына малик олдуьундан, онун ресурс балансы, ондан исти-
фадя дяряжяси нязяря алыныр вя оптимал инкишаф йолу сечиляркян мцт-
ляг, нисби вя амилляр цзря цстцнлцкляри нязяря алынараг структур 
сийасятин приоритетляри мцяййян едилир. 
Ümumiyyətlə dövlət tərəfindən həyata keçirilən struktur 
siyasət aşağıdakı 3 formada olur: 
1) Konservativ struktur siyasət. Bu siyasət köhnə iqtisadi 
sturukturun (quruluşun) saxlanması və inkişafına yönəldilir. 
2) Adaptasion struktur siyasəti. Bir iqtisadi sistemdən digər 
iqtisadi sistemə keçidlə əlaqədar olaraq köhnə sahələrin yeni qurulu-
ş
a uyğunlaşdırılması və yeni münasibətlər üzərindən inkişaf 
etdirilməsidir. 
3) İnnovasion siyasət. İqtisadiyyatda tam yeni ETT-nin nailiy-
yətləri nəticəsində yaranan sahələrin inkişaf etdirilməsi və köhnə 
sahələrin tam yeni sahələrlə əvəz edilməsidir. 

---

91
Çox zaman dövlətin struktur siyasəti selektiv (seçmə) xarakter 
daşıyır. Bu istehsalın məqsədyönlü quruluşunun dəyişdirilməsi, 
məhsulun namenklaturasının və istehsalın texniki səviyyəsinin 
iqtisadi artımının yüksəlməsi hesabına nail olunur. Selektiv sturuktur 
siyasətinin əsas istiqamətlərinə aşağıdakılar aiddir: 
1) Neft emalı, neft-kimya və yanacaq-enerji kompleksinin 
inkişafı. 
2) Əhalinin yerli ərzaq məhsulları ilə təmin etmək və ən zəif 
ə
hali təbəqəsinin sosial müdafiəsinə nail olmaq. 
3) Hərbi sənayenin maliyyə təminatını həyata keçirmək. 
4) Elm, təhsil və ölkənin elmi-texniki potensialının saxlanması 
və ona himayədarlıq. 
5) Elmtutumlu məhsulların ixrtacını inkişaf etdirmək. 
Proqressiv sturuktur siyasəti innovasiya fəaliyyəti ilə sıx əlaqəli 
olub onun inkişafından asılıdır. 
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində struktur dəyişikliklərini həyata 
keçirmək üçün dövlət iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin inkişafını 
stimullaşdırmağa çalışır. Bu zaman dövlətin həyata keçirdiyi 
tənzimləmə metodlarına aiddir: 
1) Birbaşa metodlara aiddir: dövlət büdcəsindən ayırmalar edil-
məsi, investisiya qoyuluşlarının artırılması, məqsədli proqramların 
tətbiqi, bu sahələrin inkişafının proqnozlarının hazırlanması, dövlət 
sifarişləri və sahə indekativ planlarının tətbiqi, dövlət bölməsində 
imperativ planlarda inkişaf etmənin gözlənilməsi və s. 
2) Dolayı metodlara aiddir: Vergi, gömrük tariflərində güzəştlər. 
Uzunmüddətli, zəmanətli və güzəştli kreditlərin verilməsi, amor-
tizasiya ayırmaları fazlərinin artirilması və s. 
Dövlət struktur siyasətinin həyata keçirilməsi formaları və 
metodları şərti olaraq dörd bloka bölünür: I- makroiqtisadi blok 
ə
sas makroiqtisadi proporsiyalara və struktur əlaqələrə təsir göstərən 
metodları – proqnozlaşdırma, proqramlaşdırma, normativ-hüquq, 
proteksionizm tədbirləri, fərqli vergitutma, prioritetlər sisteminin 
hazırlanması və həyata keçirilməsi, dövlət investisiyaları, birbaşa 
subsidiyalar, fərqli gömrük tarifləri, idxalın məhdudlaşdırılması, 
dövlət təminatları və investisiya sığortası, dövlət subvensiyaları, 
92
məqsədli kreditlər və s. əks etdirir; II- regional blok regionların 
sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsini bərabərləşdirməyə imkan verən 
metodları – ölkədə regionların inkişafının hüquqi bazasının təşək-
külü, vergilər, dövlət investisiyaları, regional elmi-texniki priori-
tetlərin maliyyələşdirilməsi, regional məşğulluğun səviyyəsinin qo-
runub saxlanması, işçi qüvvəsinin və kapitalın hərəkətliliyinin yük-
səldilməsi, mülkiyyətin strukturlaşdırılması, sərbəst iqtisadi zo-
naların yaradılması və s. əks etdirir; III blok iqtisadi sabitliyin, əsas
bazar subyektlərinin, yəni müəssisələrin, korporasiyaların, elmi 
idarələrin, digər ilkin təsərrüfat sistemlərinin bütün proseslərində 
xüsusi fəallığın yüksəldilməsi ilə əlaqədar metodları əks etdirir ki,
bu metodlar sırasına indikativ planlaşdırma, vergitutma, birbaşa sub-
sidiyalar, dövlət subvensiyaları, müflisləşmənin aradan qaldırılması 
üzrə tədbirlər, antiinhisar fəaliyyəti tədbirləri, dövlət investisiyaları, 
təminatları və qorunması, məqsədli beynəlxalq kreditlər, beynəlxalq 
təsərrüfat kooperasiyasının inkişaf etdirilməsi, müxtəlif normativlər, 
sürətli amortizasiya, müvəqqəti proteksionizm, güzəştli kreditləş-
dirmə, beynəlxalq lizinq, qiymətlərin tənzimlənməsi, nəzarət funksi-
yalarının həyata keçirilməsi, qiymətli kağızlarla və hər şeydən əv-
vəl, səhmlərlə iş, dövlət sifarişi, kiçik sahibkarlığa yardım üzrə hər
cür tədbirlər, rəqabət qabiliyyəti olan maliyyə sektorunun formalaş-
dırılması və inkişaf etdirilməsi tədbirləri daxildir; IV institusional 
blok struktur dəyişiklikləri üçün əlverişli şəraitin yaradılması, o cüm-
lədən əlverişli investisiya iqlimi formalaşdırılması üçün normativ-
hüquqi metodları, investisiya axınlarının tənzimlənməsi və inves-
tisiya resurslarının formalaşdırılması metodları, bazar özünütəşkil 
vasitələrinin (rəqabət, qiymətlər, tələbat) təsirini gücləndirmək üçün 
çərçivə şərtlərin məcmusu, antiinhisar tədbirlərin, təsərrüfat və ma-
liyyə təsərrüfatı üzərində cəmiyyətin sosial nəzarət metodları, əmə-
yin ayrı-ayrı növlərinin (elmi, muzdlu, sahibkarlıq, idarəetmə və s.) 
fərqli qaydada stimullaşdırılması metodları, məşğulluq səviyyəsinin 
saxlanması tədbirləri, regionlarda, sahələrdə rəqabət şəraitinin 
yaxınlaşması metodları, dövlət təminatları, informasiya təminatı, 
idarəetmə kadrlarının hazırlanması, innovasiyanın inkişaf etdirilməsi 
metodları və s. özündə cəmləşdirir. 

---

93
Bazar iqtisadiyyatında dövlət struktur dəyişiklikləri həyata keçirmək 
üçün və texnika texnologiyanın yeniləşdirilməsini, məhsulun 
keyfiyyətinin artırılmasının və rəqabət qabiliyyətini gücləndirmək 
üçün amortizasiya siyasətini tətbiq edir. Sahibkarlar istehsal prose-
sində istifadə etdikləri əsas fondlarının qiymətlərini (dəyərini) təd-
ricən ilbəil istehsal etdikləri məhsulun qiymətinə daxil edir. Dövlət 
texnika texnologiyanın dəyərinin birdəfəlik olaraq silinməsinə və 
qiymətlərin kəskin artırılmasına yol verməmək üçün amortizasiya 
siyasətində amortizasiya ayırmalarının həddini müəyyənləşdirir.