M. A.ƏHMƏdov a. C. HÜSeyn

Mövzu 13. Rеgiоnların sоsial-iqtisadi inkişafının
dövlət mехanizmi 
Plan: 
 
1. Regional siyasət, onun məqsəd və vəzifələri 
2. Regional inkişafın disproporsiyaları və onların aradan 
qaldırılması metodları
I) Реэионларын идаряедилмяси вя тянзимлянмяси бцтцнлцкдя 
юлкя игтисадиййатынын бир мцстягил сащяси олмагла ярази ямяк 
бюлэцсцнцн формалашмасы бахымындан реэионал игтисадиййатын 
формалашмасы зярурилийи, истещсалын идаря олунмасынын мцстягил бир 
сащя кими фяалиййяти бахымындан реэионал идаряетмянин важиблийи 
вя цмуми идаряетмянин сащя вя ярази алтсистемляриня бюлцнмясин-
дян иряли эяляряк обйектив зярурятя чеврилир. Она эюря реэионал игти-
садиййатын тянзимлянмяси реэионларын игтисади-сосиал-институсионал 
щяйатына дювлятин мягсядйюнлц тясиридир. Regionlar özlərinin 
potensialına, təbii sərvətlərinin miqyasına və çeşidinə, məşğulluq 
səviyyəsinə görə bir-birindən fərqlənir. İqtisadi, coğrafi və tarixi 
baxımdan iqtisadi rayonları fərqləndirən amillər əsasən aşağıda-
kılardır: iqtisadi-coğrafi mövqeyi; təbii şəraiti və ehtiyatları; əha-
linin məskunlaşması səviyyəsi; regionun sahə və ərazi quruluşu; 
tarixi inkişaf xüsusiyyətləri.
Ölkənin sosial iqtisadi inkişafının tənzimlənməsində ərazinin 
regionlara bölgüsü və bu bölgünün iqtisadi, milli, ekoloji və sosial 
meyarlara görə təsnifatının aparılması zəruridir. İqtisadi inkişaf 
nöqteyi-nəzərindən regionlar aşağıdakı tiplərə bölünür: 
1) İnkişaf etmiş regionlar: 
Bu regionlara iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş və iqtisadiyyatın 
bir çox sahələrinin olduğu regionlar aid edilir. Belə regionlarda 
məşğulluğun səviyyəsi yüksək olur. Əhalinin tələbatının xeyli hissəsi 
yerli istehsal hesabına ödənilir. Bu regionlar inkişaf etmiş sosial, 
iqtisadi və bazar infrastrukturuna malik olur. 
2) Zəif inkişaf etmiş regionlar: 
Bu regionlarda iqtisadiyyatın bir və ya bir neçə sahəsi inkişaf 
edir. İşsizliyin səviyyəsi respublikanın orta göstəricisinə yaxın olur. 

---

103
Bu regionları inkişaf etdirmək üçün dövlət iqtisadi mexanizmlərə 
üstünlük verir. 
3) Depressiv regionlar: 
Bu regionlar ümumi ölkə inkişaf səviyyəsindən geri qalmış 
regionlara aid edilir. Bu regionlarda əsasən məşğulluq səviyyəsi çox 
aşağı olur.
4) Sərhəd boyu regionlar: 
Ölkənin milli maraqları çərçivəsində belə regionlarda sosial və 
iqtisadi problemlərin həllinə xüsusi diqqət yetirilir. 
Реэионал инкишаф стратеэийасы вя онун реаллаşмасы олан реэи-
онал сийасяти ящатя даирясиня эюря айры-айры реэионларын цмуми 
сосиал-игтисади инкишаф стратеэийасы вя истигамятлярини; айры-айры 
сащялярин инкишаф вя йа прoблемлярин щялли стратеэийасы вя истига-
мятлярини юзцндя якс етдирир. Реэионал сийасятин щяйата кечирилмя-
синдя ясас кими ядалятлилик вя сямярялилик принсипляри эютцрцлцр. 
Мягсядляр кими ися истещсал вя инфраструктурун инкишафы бахымын-
дан тарихян йаранмыш реэионал диспропорсийаларын минимума 
ендирилмяси, кейфиййятли вя рягабятгабилиййятли реэионал мящсул 
истещсалынын эенишляндирилмяси, реэионал тяминатын артырылмасы, 
реэионал игтисади, еколоъи вя сосиал тящлцкясизлийин тямини, реэион-
ларарасы вя реэиондахили зиддиййятлярин вя уйьунсузлугларын 
азалдылмасы вя с. чыхыш едир. Реэионал сийасятин вязифяляри кими ися 
реэионалырн инновасион вя давамлы инкишафына зямин йарадылмасы, 
реэионал асылылыгларын азалдылмасы истигамятиндя ишлярин апарылмасы, 
йени шящяр, гясябя вя тясяррцфат комплексляри салынмагла яра-
зилярин мянимсянилмяси вя инкишафы, кяндля шящяр арасында кяскин 
фяргин азалдылмасы, бцтцн реэионал базарларын гаршылыглы ялагя вя 
инкишафы бахıмıндан милли базарын инкишафында йери вя ролунун 
дягигляшдирилмяси, сянайе мцяссисяляринин сямяряли йерляшдирилмяси, 
реэионал мяшьуллуьун тямин едилмяси вя с. гаршыйа гойулур. 
II) Bazar iqtisadiyyatında göstərilən tiplər üzrə regionların 
fəaliyyətinin və sosial iqtisadi inkişafının tənzimlənməsində birbaşa 
və dolayı (iqtisadi) metodlardan istifadə olunur. 
Birbaşa metodlara aşağıdakıları aid etmək olar: 
1) Dövlət büdcəsindən regional büdcələrə dotasiyaların veril-
məsi. 
2) Dövlət səviyyəli regional proqramların qəbul edilməsi. 
3) Regionlarda dövlət sifarişlərinin reallaşdırılması. 
104
Bu metodlardan başqa dövlət iqtisadi metodlara da üstünlük 
verir. Onlara aşağıdakılar aiddir: 
1) İqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş regionlar üzrə: 
a) Kredit güzəştlərinin cüzi olması. 
b) Əməkhaqqında minimum həddin müəyyənləşdirilməsi. 
c) Əhalinin mənzil və ərzaq təminatına diqqət yetirmək üçün bu 
sahələri inkişaf etdirmək. 
2) Zəif inkişaf etmiş regionlarda: 
a) Kredit və vergi güzəştlərinin yüksək olması. 
b) Məşğulluğun səviyyəsini artırmaq üçün yeni iş yerlərinin 
açılmasında sahibkarlara xüsusi güzəştlərin edilməsi. 
c) Əhalinin miqrasiyasının qarşısını almaq məqsədilə inkişaf 
etmiş regionla bu region arasında əməkhaqqında yüksəldici 
ə
msalların tətbiq edilməsi. 
ç) Dövlət müəssisələrinin açılması və yeni iş yerləri ilə əhalini 
işlə təmin etmə. 
d) Xarici və yerli investorlara güzəştlərin və zəmanətlərin 
verilməsi. 
III) Depressiv və inkişafdan geri qalmış rayonlarda: 
a) Dövlət sığortasının güclü olması. 
b) Azad iqtisadi zonaların yaradılması. 
c) Xüsusi mərkəzləşdirilmiş kreditlərin verilməsi. 
d) Vergidən azadetmələr. 
IV) Sərhədboyu rayonlarda: 
a) Aralıq iqtisadi ticarət bazarlarının yaradılması. 
b) Əhalinin sosial müdafiəsini təşkil etmək məqsədilə xüsusi 
kompensasiyaların tətbiq edilməsi. 
c) Əhalinin maarifləndirilməsi və milli maraqlar çərçivəsində 
tərbiyələndirilməsi. 
ç) Kredit və vergi güzəştlərinin orta səviyyədə tətbiq edilməsi.