M. C. AtakiŞİyev n. M.ŞIXƏLİyeva r. N. NurəLİyeva maliYYƏ menecmenti (Dərslik)

BÖLMƏ 11. SSUDA VƏ İCARƏ MALİYYƏLƏŞMƏSİ 
11.1. Müddətli ssudalar 
Müddətli ssuda – bank və ya sığorta kompaniyasının 1 ilə qədər ödəniş müddəti 
olan kreditidir. 
Kommersiya bankları, müddətli maliyyələşmənin ilkin mənbəyidir. Bank 
müddətli ssudalarının iki xüsusiyyəti onları bank kreditlərinin başqa növlərindən 
fərqləndirir. Birinci, onun ödənmə müddətinin 1 ilə qədər olması; ikincisi isə əsas 
kredit müqaviləsi üzrə kreditin müqaviləsinin yerinə yetirilməsi vaxtının, 
səlahiyyətinin müddətinin uzadılmasıdır. Ümumilikdə, bu ssudaların hissələrlə 
ödənməsi yerinə yetirilə bilər: kvartalda, yarımildə və ya ildə bir dəfə. Ssudaların 

---

85 
ödənmə sxemi, adətən, borclu tərəfindən ssudanı ödəməkdən ötrü vəsaitin alınması 
mümkünlüyü ilə əlaqədardır və bərabər dövri ölənişləri nəzərdə tutur. Lakin müntəzəm 
olmayan qaydada və həmçinin bütün məbləğin ssudanın ödənilməsi müddətində də 
öhdəçilik yerinə yetirilə bilər. 
Bank müddətli ssudalarının çoxunun ödənmə müddəti 3 ildən 5 ilə qədərdir. Bu 
çox hallarda bank və kompaniya, ssuda ödənildikdən sonra onun yenidən təzələnməsini 
gözləyir. Belə «həmişəyaşıl» ssudalar, adətən, kompaniyanın artım fazasına aid olur. 
Növbəti ssuda ödənildikdən sonra daima yenidən maliyyələşmənin gözlənilməsinə 
baxmayaraq, bank bunu etməyə də bilər. 
Bir çox hallarda, eyni borclu üçün müddətli ssudaların faiz stavkası qısamüddətli 
kreditlərə nisbətən yüksəkdir. Müddətli ssudalar üzrə faiz stavkası iki yolla müəyyən 
edilir: 
1. Əvvəlcədən müəyyən edilmiş stavka. O, bütün müddət ərzində fəaliyyətdə olur; 
2. Baza stavkasının dəyişilməsi ilə dəyişilə bilən stavka. 
Faizlərin ödənilməsindən başqa, borclu, bank tərəfindən kredit müqavilələrinin 
bağlanması ilə əlaqədar olan məsrəfləri də ödəməlidir. Bundan başqa, öhdəçiliyin 
olduğu müddətdə öhdəçilik üçün komission, kredit qurtarana qədər alına bilər. Adi 
müddətli ssuda üçün bu əlavə xərclər, ssuda üzrə faizlərin ümumi məbləğinə görə çox 
deyildir. Öhdəçiliklər üzrə komission ödənişi, kompaniyaya borc pulun verilməsi üçün 
müqavilənin tərtibi üçün alınan ödənişdir. Bu ödəniş pulun götürülməyən hissəsi üçün 
alınır. Adi ödəniş 0,25-dən 0,75 faizə qədər ola bilər. Əgər 1 mln.manatlıq öhdəçilik 
üçün 0,005% komission müəyyən edilibsə və kompaniya, öhdəçilik veriləndən 3 ay
sonra bu ssudanı tam götürübsə, o, banka 1000000x0,005x3/12=1250 manat ödəməlidir. 
Adi bank müddətli bank ssudasının əsas üstünlüyü, onun elastik olmasıdır. Borclu 
birbaşa borcu verənlə münasibətdə olur və ssuda, danışıqlar yolu ilə bilavasitə 
borclunun tələbinə uyğunlaşa bilər. Bankın borclu ilə münasibətdə təcrübəsi vardır və 
ona kompaniyanın vəziyyəti bəllidir. Kompaniyanın tələbatı dəyişilərsə, ssudanın 
şərtləri və müddətinə yenidən baxıla bilər. Adətən, müddətli bank ssudaları kiçik 
sahibkarlıq müəssisələrinə verilir. Çünki bu müəssisələrin kapital bazarına çıxışları 
yoxdur və qiymətli kağızların buraxılışını orada yerləşdirə bilmirlər. Qiymətli 
kağızların buraxılışının yerləşdirilməsi vaxt tələb edir və kapital bazarındakı şəraitdən 
asılıdır. Belə halda müddətli ssuda daha əlverişli olur. Hətta iri kompaniyalar da, kapital 
bazarına çıxışları olsa da, səhmlərin buraxılışının yerləşdirilməsindən də, müddətli bank 
ssudalarına üstünlük verir.
Təkmilləşdirilmiş kredit – kompaniyaya, müəyyən müddətə müəyyən pul 

---

86 
məbləğinin verilməsi üzrə bankın formal öhdəçiliyidir. Adətən, bu qısamüddətli əsasda, 
yəni 90 gün üçün verilən kreditdir, lakin kompaniya öhdəçiliyi azaldaraq, onu 
yeniləşdirə bilər və ya müəyyən maksimuma qədər əlavə vəsait ala bilər. Bu kredit üzrə 
müqavilələrin çoxu 3 illik olur, lakin daha qısa müddət üçün də öhdəçilik almaq olar. 
Həmin kredit üzrə faiz stavkası 0,25-0,50%-dir. Bank öz üzərinə təkmilləşdirilmiş
kredit üzrə öhdəçilik götürdükdə, sərbəst pul vəsaitinə malik olmalıdır ki, kompaniya
işlədiyi vaxtda onu ala bilsin. Borclu isə belə bir imkan üçün komission, yəni borcun 
məbləği ilə qoyulmuş maksimum arasındakı fərqdən ödəməlidir. Belə kredit 
razılaşması, firma gələcəkdə pul vəsaitlərinə olan tələbatı dəqiqləşdirmədikdə, çox 
əlverişlidir. Borclunun qeyri-müəyyənliyin bütün dövrü ərzində pul vəsaitlərindən 
istifadə etmək imkanı olur və bu qeyri-müəyyənlik həll olunduqda, daha dəqiq kredit 
müqaviləsini bağlanır. 
Banklardan başqa, müddətli olmaqla, pulları, həyatın sığortasını aparan 
kompaniyalar və başqa investorlar da təqdim edə bilər. Bunlar bir-birindən ssudaların 
ödənməsi müddətləri, faiz stavkaları üzrə fərqlənirlər. Sığorta kompaniyaları üçün 
müddətli ssudalar investisiya sayılır və onlar bu ssudalar üzrə xərclər, risk, ödəniş 
müddəti və mənfəətin üstünlüyü ilə fərqlənən alternativ investisiyalara uyğun gəlir 
gətirməlidirlər. 
Sığorta kompaniyaları, pul fondlarının fasiləsiz işləmələrində maraqlı olduqlarına 
görə, ssudanın vaxtından əvvəl ödənməsinə görə ödəniş verirlər. Belə hal banklarda 
yoxdur. Sığorta kompaniyalarının müddətli ssudaları, bankların müddətli ssudaları ilə 
rəqabət apara bilməzlər, onlar qarşılıqlı əvəzedilənlərdir, çünki ödənmə müddətləri
müxtəlifdir.