M fəLSƏFƏ, onun predmeti və cəmiyyət həyatında yeri Fəlsəfə və dünyagörüşü. Dünyagörüşünün mahiyyəti və formaları

Mənəvi dəyərlərin özünə gəldikdə isə-İnsanların mənəvi sahəyə münasibəti onun ətrafında təşəkkül tapır-bu terminlə adətən müxtəlif mənəvi törəmələrin (ideya, norma, surətlər, ehkam və s.) ictimai mənəvi əhəmiyyəti qeyd olunur. Eyni zamanda adamların dəyər baxışlarında mütləq göstərilən qiymət ünsürləri də olur.
Mənəvi dəyərlərdə(elmi, estetik, dini) insanın özü­nün ictimai təbiəti, eyni zamanda onun varlığının şəraiti öz əksini tapır. Bu ictimai şüur tərəfindən cəmiyyətin inkişafının obyektiv tələbatı və ənənələrinin özünəməxsus inikas formasıdır. Gözəl və eybəcər, xeyir və şər, ədalət, həqiqət və s. anlayışlarda bəşəriyyət mövcud reallığa öz münasibətini ifadə edir və onu müəyyən edilməsi lazım olan cəmiyyətin hər hansı ideal vəziyyətinə qarşı qoyur. İstənilən ideal həmişə sanki gerçəklik üzərində “bir az qalxmaq” deməkdir, özündə məqsəd, arzu, ümid, ümu­miyyətlə - mövcud olanı (varlığı) yox, nə isə olanı ehtiva edir. Elə bu da ona ideal mahiyyət görünüşü verir, heç bir şeydən asılı olmadan bir şeyə bənzəyir. Üzdən yalnız onun təhlil etmək və qiymətləndirmək xarakteri görünür. Bu ideallığın yerdəki mənbələri, kökləri adətən gizli olur, itirilir, təhrif olunur. Əgər cəmiyyətin inkişafının təbii tapıntı prosesi və onun ideal inikası üst-üstə düşsəydi bu heç də böyük bəla olmazdı. Lakin heç də həmişə belə olmur. Çox vaxt bir tarixi dövrdə yaranan ideal normalar digər dövrün gerçəkliyinə qarşı dayanır, öz mənasını həmişəlik itirir. Bu kəskin mənəvi qarşıdurma ideoloji döyüş və ruhi sarsıntılar dövrünün başlandığını göstərir.
Mənəvi istehsal deyərkən, adətən əqli əməklə peşəkarcasına məşğul olan ixtisaslaşmış bir qrup adam­ların həyata keçirdiyi xüsusi ictimai forma kimi şüurun istehsalı başa düşülür.
Mənəvi fəaliyyət cəmiyyətin mənəvi həyatının əsasıdır. Mənəvi fəaliyyət yalnız müasirlərin deyil, nə vaxtsa bu və ya başqa problemə toxunmuş sələflərin ideyalarına əsaslanır. Sələflərin təcrübəsinə əsaslanmayan mənəvi fəaliyyət diletantizmə məhkumdur. Mənəvi dəyərlərə öz töhfəsini vermiş ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin gücü bütün bəşəriyyəti zənginləşdirir. Ona görə də mənəvi əməyin effektliyi maddidən xeyli yüksəkdir. Bəlkə elə buna görə də mənəvi fəaliyyətlə məşğul olanlar maddi istehsalla məşğul olanlardan azdır. Digər bir səbəb isə-cəmiyyətin bu cür adamları, o cümlədən onların qabiliyyət və bacarıqlarının səviyyəsini saxlamaq imkanının məhdud olmasıdır.
Mənəvi əmək məzmununa görə ən ümumi olsa da öz məğzinə və formasına görə fərdi, şəxsləndirilmiş xarakterdədir. Mənəvi həyatda irəliləyiş təkbaşına və ya özünü yüksək səviyyədə göstərən liderin rəhbərliyi ilə bir qrup adam həyata keçirir. Buna görə də Nobel mükafatı müəlliflər kollektivinə verilmir. Eyni zamanda çoxsaylı elmi və bədii kollektivlər var ki, tanınmış lider olmadan onların işi çox zəif olur.
Mənəvi tələbat adamların mənəvi tələbatının ödənilməsinə istiqamətlənmişdir. O, kortəbii ola bilər. Bu vaxt heç kəs tərəfindən istiqamətlənmir və insan müstəqil, öz zövqünə uyğun bu və ya digər mənəvi dəyərləri seçir. Başqa bir vəziyyətdə, mənəvi tələbat insanlara reklam, kütləvi informasiya vasitəsi, kütləvi mədəniyyət və başqa vasitələrlə qəbul etdirilə bilər. Bu cür təsir nəticəsində şüurun manipulyasiya edilməsindən, adamların tələbat­larının və zövqünün standartlaşmasından danışmaq olar.
Bununla belə əsil mənəvi dəyərlərin - idraki, bədii, əxlaqi və s. şüurlu-istifadə edilməsi adamların mənəvi aləminin məqsədyönlü qurulması və zənginləşdirilməsi kimi çıxış edir. İstənilən cəmiyyət uzun müddətli pers­pektiv və gələcək üçün fərdlərin və ictimai birliklərin mənəvi səviyyələrinin yüksəlməsində maraqlıdırlar. Mə­nə­vi səviyyənin və mədəniyyətin aşağı düşməsi cəmiy­yətin demək olar ki, bütün sahələrində tənəzzülə aparır.