M. I. Kutbitdinova «institutsional iqtisodiyot»

Tashkiliy madaniyat – tashkilot a’zolari o`rtasidagi o`zaro munosabatlarni tartibga soluvchi va ularning jamoaviy bilimlari va tajribasining ifodasi hisoblangan me’yorlar, qoidalar va an’analar yig`indisi.
Ikkinchidan, tashkilotning kundalik faoliyat ko`rsatishida mutaassiblik (routines) muhim o`rin tutadi. Bu o`rinda mutaassiblik «harakatni uni muntazam takrorlash orqali esda saqlab qolish» (remember by doing) sifatida belgilanadi. Mutaassiblik tashkilot a’zolari ichida axborot almashuvini ta’minlashda markaziy o`rin tutadi: u ularning xabarni olish, talqin etish, ifodalash va uzatish
qobiliyatining asosida yotadi. Har bir tashkilot o`zining tashkiliy «dialektiga» ega, hech bir tashkilotda «sof» o`zbek tilida ham, «sof» rus tilida ham gaplashilmaydi.
Bundan tashqari, agar nazorat tadbiri mutaassiblik xususiyatiga ega bo`lsa, nazoratni amalga oshirish ancha yengillashadi. Universitet hayotidan misol keltirgan holda ta’kidlash mumkinki, talabalar davomatining mutaassiblik xususiyati (seminar boshida yoki oxirida) faqat shu gal davomatni tekshirishni eslaridan chiqarishiga umid qilish bilan asoslangan dars qoldirishlarning oldini oladi. Demak, tashkilot ichida axborot asimmetriyasini pasaytirish va nazoratni osonlashtirish orqali «prinsipal-agent» muammosini hal etishga ko`maklashgan holda mutaassiblik ayni paytda uning a’zolari o`rtasida yuzaga kelgan o`zaro munosabatlarning takrorlanishiga olib keladi.
Berilgan trayektoriya bo`yicha harakat tashkiliy madaniyat va mutaassibliklar asosida «prinsipal» va «agent» o`rtasidagi o`zaro munosabatlarning ma’lum xiliga ega bo`linishi va mustahkamlanishini nazarda tutadi. Shuning uchun tashkiliy rivojlanishning boshlang`ich nuqtasi hisoblangan vaziyatni bilish lozim – u boshda keyingi evolyutsiyaning barcha variantlarini o`zida mujassamlantiradi. Chunki «beqaror muhitda unitar firma transaksiya xarajatlarini tejash nuqtai nazaridan juda yomon ko`rsatkichlarga ega, lekin u barqaror sharoitdagi moslashuvchan tashkiliy tuzilmaga ega bo`lgan firmaga nisbatan samarali va chidamli» bo`lishi mumkin. Demak, beqarorlik sharoitida shakllangan va firmaning keyingi rivojlanishini belgilab bergan firmaning ichki tuzilishi tashqi muhit barqarorlashadigan kelajakdagi yo`qotishlarni belgilab beradi. Parodoks shundan iboratki, uzoq muddatli istiqbolda qisqa muddatli istiqbolda optimal bo`lmagan tuzilma foydali bo`lib chiqishi mumkin. Aynan ushbu holatni dastlabki bosqichda yo`qotishlarga olib kelgan va keyingi bosqichlarda ustunlikni ta’minlagan o`z evolyutsiyasini integratsiyaning yuqori darajasi va tuzilmani markazlashtirishdan boshlagan Yaponiya firmalarining urushdan keyingi rivojlanishi misolida ko`rsatish mumkin.

5.