Mała encyklopedia kultury antycznej

antologia (gr. anthos kwiat, 'lego zbieram) nazwą tą określali Grecy zbiory drobnych utworów poetyckich, zwłaszcza epigramów. Anthologia Graeca: Pierwszy taki zbiór epigramów sporządził poeta Meleager z Gadąry ok. r. 60 p.n.e. i nazwał go Stefanos (Wieniec). Obejmował on utwory Meleagra i 46 poetów współczesnych mu i dawniejszych ułożone al­fabetycznie—wśród nich wiersze Archilocha, Safony, Mojro, Simonidesa i in. Następnie, za czasów Kaliguli Filip z Tesaloniki dodał do tego zbioru jeszcze wybór epigramów- 13 poe­tów późniejszych od Meleagra (Wieniec Filipa). Podobne a. zestawiali później Diogenianos z Heraklei (II w. n.e.), Straton z Sardes (DI w. n.e.), który wybierał zresztą tylko wiersze erotyczne skierowane do chłopców, oraz za czasów Justy-niana — Agatias z Myriny. Były również mniej­sze zbiory: Sylloge Eupheniana i Sylloge Parisina. Żaden z nich nie zachował się całkowicie. W V w. nową a. z tego, co ocalało, sporządził Konstantinos Kefalas. Zbiór jego nie był uło­żony alfabetycznie, jak a. Meleagra, lecz według treści utworów, a więc -miał układ rzeczowy;

obejmował 15 ksiąg. W XIV w. mnich Maksym Planudes w Konstantynopolu zrobił wyciąg z tej a. w 7 księgach. W r. 1607 Saumaise (Salmasiuś) znalazł w bibliotece w Heidelbergu rękopis a. Kefalasa w kodeksie zw. Codex Palatinus (Cod. Pal. 23 z XI w.), skąd a. otrzymała nazwę Antho­logia Palatina, i dopisał do a. Planudesa bra­kujące epigramy. Codex Palatinus ma szereg późniejszych odpisów. Pierwsze wydanie Antho-logii Planiidesa, jeszcze przed odkryciem Sal-masiusa, opublikował Gioyanni Lascaris we Florencji w r. 1494. Anthologia Lątina:

Literatura łacińska nie przekazała nam żadnej antologii rzymskiej z czasów starożytnych. Prawdopodobnie w czasach Augusta powstała antologia drobnych utworów erotycznych, o czym mówią wzmianki u Pliniusza i Geliusza, ale do naszych czasów się nie zachowała. Z VI w. n.e. pochodzi zbiór sentencji rzymskich sporządzony prawdopodobnie przez Luksoriusza. Dopiero w czasach Odrodzenia pomyślano o zebraniu drobnych utworów poetyckich literatury ła­cińskiej. Uczynił to Skaliger w r. 1573. Jego antologia zatytułowana Catalecta Yeterum Poetarimi obejmuje 250 utworów. Drugi taki zbiór w 5 księgach sporządza w drugiej poł. XVIII w. Bunnann i pierwszy daje mu tytuł Anthologia Lątina; zawiera on 1457 utworów. Nowsze wy-

Antoni!

54

Antonii

dawnictwa tego rodzaju dali E. Bahrens (1879--83), A. Riese i F. Bucheler (1894), wreszcie J. W. i A. M. Duff (1934).

Antonii Antoniusze, plebejski ród rzymski, który wchodzi na arenę historii w końcu II w. p.n.e. 1. Marcus Antonius, urodzony w r. 143 p.n.e., kwestor w r. 113, pretor w r. 102, dowódca floty w walce z piratami w Cylicji, konsul w r. 99, cenzor w r. 97. Należał do stron­nictwa Sulli i zginął w r. 87 w walce z Mariu­szem i Cynną. Według stów Cycerona był to najwytworniejszy mówca swego czasu. Jest on jednym z uczestników dialogu w piśmie Cyce­rona De oratore. 2. Marcus A., starszy syn poprzedniego, ojciec triumwira, pretor i do­wódca floty wzdłuż wybrzeży Morza Śródziem­nego w r. 75 p.n.e., otrzymał ironiczny przydo­mek Creticus, ponieważ bezskutecznie walczył z Rreteńczykami, którzy się sprzymierzyli prze­ciw niemu z piratami; umarł na Krecie. Wszyst­kie źródła mówią zgodnie o jego chciwości i nie­dołęstwie. 3. Gaius A. zwany Hybrida, młodszy syn mówcy i stryj triumwira. W r. 70 usunięty z senatu za zdzierstwa, w r. 66 byt razem z Cy-ceronem pretorem, w r. 63 konsulem. Zrazu sprzyjał Katylinie, później opuścił go w zamian za przyrzeczoną mu przez Cycerona prowincję Macedonię, która należała się Cyceronowi. Pro­wincję tę w czasie swego namiestnictwa hanieb­nie ograbił. W r. 59 powrócił do Rzymu, gdzie został oskarżony o udział w spisku Katyliny i o zdzierstwa. Mimo iż bronił go Cycero, został skazany na wygnanie i udał się na wyspę Kefallenię. W r. 44 Cezar odwołał go z wygnania. 4. Marcus A., syn Kretyka i Julii, siostry Lucju-sza Cezara, konsula z r. 64 p.n.e. Jako sierota, wychowywał się u ojczyma Korneliusza Len-tulusa, skazanego w r. 63 na śmierć za udział w spisku Katyliny. Pełnił służbę wojskową w r. 58 p.n.e. w Syrii pod dowództwem A. Ga-biniusza, potem w Galii u Juliusza Cezara, w latach 54-51. W r. 49 został trybunem ludu. Wraz z trybunem Kw. Kasjuszem założył veto przeciw zarządzeniu senatu pozbawiającego Ce­zara dowództwa w Galii, po czym uciekł do Galii (w styczniu r. 48). Brał udział w bitwie pod Farsalos jako dowódca lewego skrzydła wojsk Cezara. W r. 44 został konsulem razem z Cezarem, któremu na uroczystościach Luper-kaliów ofiarował diadem królewski. Po zamor­dowaniu Cezara przez spiskowców w dn. 15 mar­ca r. 44 ^4. usiłował zdobyć władzę dyktatorską.

W tym celu wygłosił mowę nad ciałem Cezara i odczytał jego testament z ogromnymi zapisami dla ludu rzymskiego, chcąc obudzić miłość dla Cezara i oburzenie przeciw mordercom. Zamie­rzał przy tej okazji zagarnąć olbrzymi majątek zamordowanego, lecz znalazł nieoczekiwanego rywala w młodym Oktawianie, przybranym synu dyktatora, który przybył z Apollonii do Rzymu. Ten przybrawszy imię Cezara połączył się z se­natem, aby zgnębić Ą. Zmusił go do wyjazdu do Galii Cyzalpejskiej, nakłonił senat do uznania A. za wroga państwa i uzyskał powierzenie sobie dowództwa nad wojskiem. A. został pobity pod Mutiną w kwietniu r. 43 p.n.e. i wycofał się za Alpy. Gdy jednak po stronie A. stanął z silną armią Lepidus, Oktawian pogodził się z nimi i utworzył w Bononii drugi triumwirat pod nazwą Trimmiri Reipublicae Constituendae na najbliższe 5 lat. Ułożyli oni listy proskrypcyjne:

Oktawian musiał poświęcić Cycerona, który padł ofiarą siepaczy A. W r. 42 A. i Oktawian rozbili republikanów w bitwie pod Filippi. A. otrzymał przy podziale imperium prowincję Azję. W Cylicji uległ czarowi Kleopatry, z którą razem udał się do Egiptu. W r. 40 A. ożenił się z siostrą Ok­tawiana, Oktawią, lecz po odnowieniu trium-wiratu na dalsze 5 lat, w r. 37 wrócił na Wschód, odesłał żonę do Oktawiana i połączył się z Kleo­patrą. Przyjął obyczaje wschodnie, przepych i ceremoniał władców wschodnich zniechęcając do siebie wielu dawnych stronników. Okolicz­ność tę zręcznie wyzyskał Oktawian; 2 wrześ­nia 31 r. p.n.e. Oktawian i A. stoczyli pod Ak-cjum bitwę morską, w której flota A. została zupełnie rozgromiona. A. w towarzystwie Kleo­patry uciekł do Aleksandrii, gdzie w r. 30 odebrał sobie życie. 5. Caius A., drugi syn Kretyka, brat triumwira, praetor urbanus, w r. 44 pretor w Macedonii, wpadł w czasie drugiej wojny do­mowej w ręce Brutusa, który mszcząc się za zamordowanie Cycerona skazał go na śmierć.

6. Lucius A., najmłodszy brat triumwira, konsul w r. 41 p.n.e., za namową żony Marka A.,' Fulwii wziął udział w wojnie przeciw Oktawia­nowi. W Peruzji złożył broń; Oktawian darował mu życie i mianował namiestnikiem Iberii.

7. Marcus A., starszy syn triumwira, po śmierci ojca został w r. 30 p.n.e. skazany na śmierć z rozkazu Oktawiana. 8. lullius A., młodszy syn triumwira i Fulwii, wychowany przez swą ma­cochę Oktawie, konsul w r. 10 p.n.e. Z początku August darzył go wielkimi względami, lecz za

Antonim

55

Antyfilos

romans z córką swą Julią skazał go w r. 2 na śmierć. 9. Marcus A. Primus z Tuluzy w Galii, za panowania Nerona został usunięty z senatu i skazany na wygnanie. Po śmierci Nerona Galba przywrócił go do dawnej godności i mia­nował dowódcą VII legii w Pannonii. Oddał wielkie usługi Wespazjanowi jako wielkorządca Pannom i Mezji. 10. M. A. Fel'ix, wyzwoleniec Antonii, matki Klaudiusza, prokurator Judei za panowania Klaudiusza i Nerona. Odwołany ze stanowiska na skutek wniesione; przeciw niemu skargi Żydów uniknął kary dzięki wpływom bra­ta, Pallasa, na dworze cesarskim. 11. A. Musa, wyzwoleniec, przyboczny lekarz Augusta, za usługi oddane Augustowi korzystał z przywile­jów przysługujących senatorom. Pierwszy wpro­wadził wodolecznictwo i stosował zimne kąpiele. Jest autorem szeregu dzieł lekarskich, z których pozostały nieliczne fragmenty. 12. A. Diogenes (prawdopodobnie z I w. n.e.), autor miłosnego i awanturniczego romansu w 24 księgach pt. Ta hyper Thulen dpista (Cudowne przygody poza Thule), znanego nam w obszernych wyjątkach dokonanych przez Focjusza.

Antonini siedmiu cesarzy rzymskich panują­cych od r. 96 do 192 n.e.: Nerwa (zob. Nerva), Trajan (zob. Ulpii 2.), Hadrian, Antoninus Pius, Marek Aureliusz, Werus (zob. Werus 2.), Kom-modus.

Antoninus Liberalis (II w. n.e.) prawdopo­dobnie wyzwoleniec cesarza Antoniusa Piusa, autor zbioru opowiadań mitologicznych w 41 roz­działach, zachowanych pt. MetamorfSseon syna­gogę (Zbiór przemian),

Antoninus Pius (86-161 r. n.e.), syn Aureliusza Fulwiusza z Nemausus. Hadrian powierzył mu zarząd północnej Italii, potem go adoptował. Pełne jego nazwisko brzmiało: Titus Aurelius Fulvius Boionius Arrius Antoninus. Po adopto­waniu przez Hadriana przybrał jeszcze jego nazwisko rodowe Aelius. Przydomek Pius otrzy­mał za pietyzm okazywany pamięci swego przy­branego ojca. Jego rządy (od r. 138) to okres spokoju i rozkwitu cesarstwa rzymskiego, zwłasz­cza prowincji. Pragnąc uśmierzyć rozruchy, zor­ganizował w Rzymie rozdawnictwo żywności wśród najbiedniejszych. Prowadził wojny w Mau­retanii, Dacji i Brytanii, stłumił powstania w Judei i Achai. Na północ od tzw. Wału Hadriana kazał wznieść nową linię obronną. Rzym przy­ozdobił szeregiem pięknych budowli.

Antoniusz (Marek A) zob. Antonii 4.

antonomazja (gr. antonomasia, łac. pronomi-natió) figura retoryczna polegająca na użyciu epitetów określających daną postać zamiast jej imienia własnego, np. Romanae eloguenfiae princeps zamiast: Cyceron.

antybakchej (łac. antibacchius) metrum o sche­macie — -i'"', czyli odwrotność bakcheja ('-' -l -'-). A. były używane bardzo rzadko.

Antyfanes (Antifanes) 1. A. z Argos (415 -- 365 p.n.e.), rzeźbiarz-brązownik z kręgu Polikleta, uczeń Perikłytosa i Kleona, twórca brązo­wego posągu konia ofiarowanego przez Argejczyków do Delf. Po zwycięstwie pod Ajgospotamoj stworzył posągi Dioskurów, dar Lacedemończyków dla Delf. Posągi mitycznych królów argej-skich znajdujące się ongiś w Delfach to również dzieła A. 2. A. z Aten (druga poł. V w. p.n.e.), rzeźbiarz, uczestniczył w pracach przy fryzie Erechtejonu. 3. A. z Rodos (wg innych wersji:

ze Smymy, z Larissy lub z Aten), syn Stefanosa, komediopisarz, jeden z przedstawicieli średniej komedii attyckiej (ok. 388 - 310 p.n.e.). Napisał ok. 300 komedii, odniósł 13 zwycięstw. Szereg tytułów świadczy o uprawianiu przez A. parodii mitologicznych. Podobno komedie jego zawierały również wiele złośliwych aluzji politycznych. Znamy dziś 335 fragmentów. 4. A. z Berga nad Strymonem (w Tracji), żyjący na przełomie IV/IIIw. p.n.e., autor awanturniczych opisów podróży o charakterze humorystycznym i fanta­stycznym, tak iż był cytowany jako przysłowiowy kłamca. Naśladowali go Antoniusz Diogenes i Lukian. 5. A. z Poroś, syn Trasonidesa, twórca marmurowego posągu Hermesa znalezionego na Melos. Posąg, pochodzący z I w. n.e., jest praw­dopodobnie kopią oryginału z I w. p.n.e. 6. A. z Macedonii, autor epigramów z czasów Tyberiu-sza i Kaliguli; utwory jego znajdują się w Anto­logii Palatynskiej.

Antyfilos (Antifilos) 1. A. z Aten, dowódca wojsk greckich w wojnie lamijskiej w r. 323 p.n.e., po śmierci Leostenesa. 2. A. z Egiptu, malarz grecki z czasów Aleksandra W., uczeń Ktesidema;

pracował dla Ptolemeusza I i dla Filipa Mace­dońskiego. Malował obrazy o treści mitologicz­nej, rodzajowej, portrety oraz karykatury i gro­teski. Wiele z jego obrazów sprowadzono do Rzymu. Wg opisów miał celować w pomysło­wości, łatwości malowania i był mistrzem świa­tłocienia. Pliniusz uważał go za współzawodnika Apellesa. 3. architekt grecki z końca VI w. p.n.e., który zbudował skarbiec, Kartagińczyków w Olim-

Antyfon

56

Antygonos

pii. 4. A. z Afidny, archont attycki z r. 221/220 p.n.e. 5. A. z Bizancjum, autor 50 epigramów (głównie na niezwykłe wydarzenia) z Wieńca Filipa (zob. antologia), żył za czasów Augusta.

Antyfon (Antifon) 1. A. z Rhamnus w Attyce, syn sofisty Sofilosa, najwcześniejszy z dziesięciu mówców attyckich (V w. p.n.e.). W czasie wojny peloponeskiej był jednym z dowódców. Jako zwolennik oligarchii, brał udział w zamachu oligarchicznym w Atenach w r. 421 p.n.e. Oskar­żony przez lud, został w r. 411 skazany na śmierć mimo swej świetnej obrony. Znano 60 jego mów, lecz już w starożytności odrzucano z nich 25 jako nieautentyczne. Do naszych czasów zacho­wało się 15 całych mów i szereg fragmentów. Wszystkie one dotyczą procesów o zabójstwo (dlkaf fonikdj); 12 z nich ujęto w 3 zespoły (tetralogie). Są to ćwiczenia retoryczne składa­jące się z dotyczących tej samej sprawy: mowy oskarżyciela, mowy obrońcy, repliki oskarżenia i repliki obrony. Inne, O zabójstwie Herodesa, O choreucte, to mowy rzeczywiście wygłoszone. A, napisał również podręcznik wymowy, Techne rhetorikt. 2. A. z Aten, sofista, współczesny poprzedniemu (niektórzy uczeni uważają A. mó­wcę i A. sofistę za jedną osobę), jeden z pierw­szych zawodowych nauczycieli filozofii i reto­ryki, przeciwnik Sokratesa. Znalezienie fragmen­tów papirusowych jego pism rzuciło nowe światło na A. Napisał on m. in. AlŻtheja (Prawda) w 2 księgach, Peri homónojas (O zgodzie), Politikós, Perl krtseos onejrón (O tłumaczeniu snów). W piśmie Aletheja wykłada swą naukę o pocho­dzeniu świata z wichru oraz poglądy na kwestie astronomiczne i meteorologiczne. Rozwiał poglą­dy eleatów zaprzeczając obiektywnemu istnieniu czasu i poszczególnych przedmiotów. Krytykował ustrój państwa, prawo i sądy twierdząc, że prawo jest instrumentem do ujarzmiania słabych przez silnych. Bronił również niewolników. „Anarchi-czne" poglądy A., jego krytyka istniejących sto­sunków świadczą o pewnym fermencie w łonie demokratycznej części społeczeństwa. 3. A. z Aten, tragik z IV w. p.n.e., żył na dworze tyrana Dio-nizjosa Starszego w Syrakuzach i miał być przez niego, wg podania, skazany na śmierć, gdyż nie chwalił jego lichych tragedii. Znamy kilka tytu­łów tragedii A., wystawionych w Atenach: An-dromache, Meleager, Jason i in. Zachował się szereg fragmentów.

Antygona (gr. Antigóne) mit. 1. córka Edypa i Jokasty, siostra Eteoklesa, Polinejkesa i Ismeny.

Towarzyszyła ojcu, gdy po dobrowolnym ośle­pieniu się poszedł na wygnanie, i pozostała w Kolonos do chwili jego śmierci. Pogrzebała zwłoki Polinejkesa (który zginął w walce z bra­tem o władzę nad Tebami) wbrew zakazowi swego wuja Kreona, za co spotkała ją kara śmierci. A. jest bohaterką tragedii Sofoklesa o takim samym tytule. 2. córka Eurytiona, żona Peleusa (uczestników polowania na dzika kalidońskiego), matka Polidory. 3. córka króla Troi Laomedonta, siostra Priama. Współzawodniczyła z Herą o piękność; bogini za karę zamieniła ją w bociana.

Antygonia (gr. Antigónejd) nazwa kilku miast greckich; najbardziej znane leżało na północnej granicy Epiru (dziś Tepeleni), wśród wąwozów gór Akrokeraunia; z powodu swego położenia było fortecą nie do zdobycia.

Antygonidzi dynastia królów macedońskich założona przez Antygonosa I Jednookiego, z któ­rej pochodzili: Demetrios Poliorketes (295-287), Antygonos II Gonatas (283-239,) Demetrios II (239-229), Antygonos III Doson (229-221), Filip V (221-17.9), Perseusz (179-168). Dą­żyli oni do utwierdzenia swego panowania w całej Grecji, będąc zawsze w sojuszu z Seleucydami przeciw Ptolemeuszom Egipskim; mu­sieli również walczyć przeciw plemionom bar­barzyńskim nacierającym od wschodu i północy. Od końca III w. p.n.e. walczyli z Rzymem, któ­remu w końcu ulegli, tak iż Macedonia stała się prowincją rzymską (148).

Antygonos (Antigonos). Imię trzech królów Macedonii z dynastii Antygonidów (zob.): 1. A. I Monofthalmos lub Kyklops (Jednooki), 382 - 301 r. p.n.e., wybitny dowódca Aleksandra W., po jego śmierci satrapa Frygii. Chcąc zawładnąć całym państwem Aleksandra W., walczył z Per-dikkasem i pozostałymi diadochami. Od r. 314 był już władcą wielkiego państwa w Syrii i Azji Mn. Zginął w bitwie pod Ipsos w r. 301. 2. A. II Gonatas (ur. 319 — urn. 239), syn Demetriosa Poliorketesa i wnuk A. I. Po śmierci ojca władał (od 283 r.) Macedonią i północną Grecją, miał nawet pod swą władzą część Peloponezu i port ateński Pireus. Pragnął zdobyć hegemonię w całej Grecji, czemu oparła się Sparta i Egipt. 3. A. III Doson (263 - 221), bratanek A. Gonatasa, był opiekunem małoletniego króla Filipa i regentem, potem też samodzielnym królem (229 - 221). Jak jego poprzednicy dążył do zdobycia hege­monii w Grecji, osiągając, dzięki pozyskaniu

Antylochos

57

antyteza

Aratosa, stratega Związku Achajskiego (zob.), poważne sukcesy. — Inni: 4. imię kilku królów Judei. Ostatniego z nich Marek Antoniusz skazał na śmierć w r. 35 p.n.e. 5. A. z Karystos na Eubei, rzeźbiarz-brązownik z drugiej poł. III w. p.n.e. Był jednym z twórców monumentalnej grupy Galów wzniesionej w Pergamonie dla uczczenia zwycięsjtw Attalosa I i Eumenesa n. Wśród wykopalisk odnaleziono fragmenty in­skrypcji z tego pomnika. Pliniusz wspomina o jego dziełach na temat malarstwa i rzeźby. 6. A. z Karystos Młodszy, poeta z poł. I w. p.n.e. autor epigramów w Antologii Palatyńskiej, poe­matu mitologicznego Allójoseis (Przemiany), An-tipatros i in. Być może był również autorem dzieła teoretycznego Per* lekseos (O wysłowieniu).

' Antylochos (gr. Antiiochos) mit. bohater Iliady, syn Nestora, -po Patroklosie najbliższy przyjaciel Achillesa. Padł w obronie ojca zabity przez Mem-nona, stąd otrzymał przydomek Filopatros. Po­pioły jego złożono razem z popiołami Achillesa i Patroklosa.

Antymachos (gr. Antimachos) z Kolofonu poe­ta i gramatyk grecki, (ur. ok. 440 p.n.e.); miał być przyjacielem Platona, nieco starszym od filo­zofa. Napisał obszerny epos mitologiczny Thebdis (nie zachowany), którego tematem są obie wojny tebańskie, oraz Łydę (również nie zachowany), składający się z kilku ksiąg poemat elegijny, w którym pocieszał się po śmierci ukochanej roz­pamiętywaniem nieszczęśliwych miłości znanych z mitu i legendy. A. uchodzi za twórcę tzw. uczonej elegii, a tym samym za poprzednika poetów aleksandryjskich, dlatego był bardzo przez nich ceniony. Jak świadczą nieliczne fragmenty i do­niesienia innych pisarzy. Łydę stanowiła poemat pełen erudycji mitologicznej i ciągnących się ma­nierą hezjodejską katalogów nazwisk postaci mi­tologicznych. Język A. w przeciwieństwie do pros­toty Homera był wyszukany, napuszony, prze­sadny i naszpikowany uczonością. Jako gramatyk A. opracował poematy Homera.

Antypater (gr. Antipatros) 1. A. z Kyrene (IV w. p.n.e.), filozof ze szkoły cyrenaików, uczeń Sokratesa Arystypa. 2. syn Jollasa (400 - 319 r. p.n.e.), jeden z najwybitniejszych wodzów i do­radców Filipa Macedońskiego i Aleksandra W. Brał udział w poselstwie do Aten w r. 346 i za­przyjaźnił się z Demostenesem; wobec jednak nieprzejednanej postawy Demostenesa w sto­sunku do Macedonii przyjaźń ta zamieniła się we wrogość. A. brał również' udział w bitwie pod

Cheroneją w r. 338. Sprawował rządy w państwie w czasie nieobecności Aleksandra, gdy ten wyru­szył na Wschód. Po śmierci Aleksandra doszedł do porozumienia z innymi następcami i podzielił z nimi władzę. 3. król Macedonii (297-287 r. p.n.e.), syn Kassandra, zamordował swą matkę Tessalonikę podejrzewając ją, że chce go pozba­wić władzy na rzecz drugiego syna. Walczył ze swym teściem Lizymachem, który go kazał za­mordować. 4. A. z Torsu (H w. p.n.e.), filozof stoicki, uczeń i następca Diogenesa z Seleukei, nauczyciel Panajtiosa, scholarcha Stoi. Prowadził ostrą polemikę z przedstawicielem szkoły scep­tyków, Karneadesem (zob.). Zajmował się rów­nież logiką i dialektyką. 5. A. z Sydonu (II w. p.n.e.), autor wielu epigramów z Wieńca Meleagra głównie nagrobkowych i epideiktyeznych (zob. antologia). 6. A. z Idumei (II w. p.n.e.), pro­toplasta domu Idumejskiego, dziad Heroda Wiel­kiego. 7. A. z Tym (I w. p.n.e.), filozof stoicki, zmarł w Atenach w r. 44; był podobno nauczy­cielem Katona. 8. A. z Tessaloniki (I w. p.n.e.), autor epigramów z Wieńca Filipa (zob. antolo­gia), klient Lucjusza Kalpurniusza Pizona, działał w Rzymie jako nauczyciel filozofii.

antyspast (łac. ontispostus) metrum o sche­macie '-' -^L -^/-'-' występujące tylko sporadycz­nie w miarach chorijambicznych. Z samych a. wierszy nie tworzono.

Antystenes (Antisthenes, 436 - 366 r. p.n.e.), syn Antystenesa z Aten i ^niewolnicy, filozof grecki, uczeń Sokratesa i założyciel szkoły cynic-kiej (nazwa od gymnasionu Kynosarges, gdzie A. wykładał). Dowodził, że do szczęścia nie jest potrzebna ani potęga, ani pieniądze, ani przy­jemności zmysłowe, że szczęście prawdziwe zależy wyłącznie od samego człowieka. Cnota wystarczy do szczęścia, a nie wymaga niczego prócz siły moralnej. Uczniem A. był Diogenes z Synopy (zob.).

antystrofa (gr. antistrofe) w wielozwrotkowej liryce chóralnej zwrotka parzysta odpowiadająca dokładnie swą budową strofie. Taki system wpro­wadził do greckiej liryki chóralnej Alkman (zob.). Przeszła ona również do partii lirycznych w tra­gedii i komedii.

antyteza (gr. antfthesis) figura retoryczna po­legająca na zestawieniu w jedną całość myśli lub obrazów sobie przeciwnych, lecz złączonych zwią­zkiem treściowym: Dtvitiarum et formae gloria fiwca atque fragilis est, virtus ciura aeternague habetur — sława bogactwa i urody fizycznej

Anubis

58

apagoge

niestała jest i krucha, dzielność jest nabytkiem stawnym i wiecznym (Sallustius Bellum Catiii-nae l).

Anubis mit. bóg egipski, syn Ózyrysa i Izydy, wyobrażany z głową szakala. Opiekowal się zmar­łymi, ich balsamowaniem, odprowadzał ich na wieczny spoczynek, stąd Grecy utożsamili go z Hermesem Psychopompos.

anulus tac. pierścień; stanowił ozdobę przede wszystkim mężczyzn, często bowiem spełniał jednocześnie rolę pieczątki, nosiły go jednak i ko­biety. Były też pierścienietalizmany i pierścienie-kluczyki do domowego skarbczyka. Pierścienie wykonywano z metali, wysadzano je drogimi kamieniami, zdobiono gemmami. Noszono je na wszystkich palcach obu rąk bez różnicy, z wy­jątkiem palca środkowego, który uważany był za nieczysty. Złoty pierścień był za republiki wielce zaszczytną odznaką, rzadko przyznawaną. Stop­niowo zaczęli go używać senatorowie, potem ekwici. W okresie cesarstwa początkowo cesarz przyznawał prawo noszenia złotego pierścienia jedynie nielicznym jednostkom, później jednak noszenie o. tak weszło w użycie, iż za Hadriana używali go już wszyscy z wyjątkiem niewolników, którym to było zabronione.