Mała encyklopedia kultury antycznej

Sempronii Semproniusze, bardzo stary ród rzymski, którego jedna gałąź z przydomkiem Atratinus była patrycjuszowska, pozostałe — plebejskie: Asellio, Blaesus, Gracchus, Soplnis i Tuditanus. 1. Tiberws Sempronius Gracchus (urn. w r. 154 p.n.e.), wódz i polityk rzymski. Augur w r. 204; w r. 190 towarzyszył Scypio-nowi w wyprawie przeciw Antiochowi, prowa­dził pertraktacje z Filipem V Macedońskim. Mimo niechęci do Scypionów występował w obro­nie Lucjusza Scypiona oskarżonego o sprzenie­wierzenie pieniędzy publicznych i poślubił córkę Scypiona Afrykańskiego, Kornelię, z którą miał dwanaścioro dzieci. W r. 185 wydany został do Macedonii; w r. 182 otrzymał edylat kurulny. W r. 180 jako pretor po Kwintusie Fulwiuszu Flakkusie walczył z Celtyberami, zapewniając na dłuższy czas pokój w Hiszpanii. Jako konsul w r. 177 spacyfikował Sardynię, dostarczając Rzymowi tylu niewolników, że przysłowiowe stało się określenie Sardi venales. W r. 169 jako cenzor (obok Gajusza Klaudiusza Pulchera) przeciwstawiał się publikanom i ograniczył pra­wa wyzwoleńców. W r. 163 wybrany został po­nownie konsulem. W tradycji rzymskiej uchodzi za wybitnego polityka liberalnego, zdolnego stra­tega i doskonałego zarządcę prowincji. 2. Tiberius S. Gracchus (urn. 133 p.n.e.), trybun lu­dowy, wielki reformator rzymski, syn poprzed­niego i Kornelii, brat Gajusza. Małżonką jego była Klaudia, córka Appiusza Klaudiusza. Wy­kształcony przez stoików, Diofanesa i Blosjusza, przejął od Greków demokratyczne koncepcje i formy walki politycznej i pragnął je wprowa-

Sempronii

672

senat

dzać w życie. W r. 146 walczył u boku Scypiona Aemilianusa w III wojnie punickiej, a jako kwestor w r. 137 brał udział w wojnie z Numancją. Po klęsce konsula Mancinusa zawarł pokój z Numantyjczykami, którego później senat nie ratyfikował. Rozgoryczony Tyberiusz zwró­cił się przeciw senatowi i optymatom. Chcąc zwiększyć liczbę drobnych rolników, stanowią­cych trzon armii rzymskiej, wniósł jako trybun ludowy projekt ustawy, ograniczającej ilość po­siadanego przez jednego obywatela ager publicus do 500 iugera i po 250 iugera dla dwóch synów. Zwolnioną w wyniku tego ziemię zamierzał oddawać ubogim obywatelom rzymskim w dzie­dziczne użytkowanie, ale bez prawa sprzedaży. Wobec veta drugiego trybuna Oktawiusza, Ty­beriusz pozbawił go (bezprawnie) władzy try-buńskiej i przeprowadził uchwalenie ustawy z uzupełnieniem, że zapisane Rzymowi skarby Attalosa III, króla Pergamonu, zostaną rozdzie­lone nowym osadnikom do zagospodarowania. Powołana Komisja Trzech (Tyberiusz, brat Ga-jusz i teść Appiusz Klaudiusz) miała ustawę wprowadzić w życie. Dla zabezpieczenia refor­my Tyberiusz ubiegał się o trybunat i na rok następny, co było prawnie dopuszczalne. Wzra­stająca na sile opozycja optymatów doprowa­dziła jednak do zamordowania Tyberiusza w bój­ce ulicznej. 3. Caius S. Gracchus (urn. w r. 121), brat Tyberiusza, również jak on starannie wy­kształcony, dobry mówca; mąż Licynii, córki Krassusa Mudanusa. W swej działalności poli­tycznej był kontynuatorem dzieła Tyberiusza, po którego śmierci nadal działał w komisji agrarnej. Po powrocie z Sardynii, gdzie sprawował urząd kwestora, został wybrany trybunem ludowym na rok 123. Przeprowadził szereg ustaw mających na celu osłabienie autorytetu senatu oraz zjed­nanie dla swych planów wrogich senatowi ekwi-tów i plebsu miejskiego i wiejskiego. Ustawa sądowa Gajusza dawała ekwitom prawo do za­siadania w trybunałach sądzących sprawy o nad­użycia w prowincjach. Również korzystna dla nich była ustawa ustanawiająca dziesięcinę na terenie prowincji Azji. Przetarg na dzierżawę tego dochodowego podatku miał się odbywać w Rzymie, co eliminowało konkurencję prowin­cjonalnych finansistów. Przedsięwzięta przez Gajusza budowa dróg miała ożywić życie go­spodarcze Italii, dając jednocześnie zatrudnienie niezamożnej ludności, a ekwitom możność ko­rzystnych dostaw. Biedną ludność miejską po­zyskał Gajusz ustawą zbożową, na mocy której, każdy ubogi obywatel rzymski mógł nabyć zboże po umiarkowanej cenie (6V2 asa za mo-dius). W interesie zrujnowanych rolników przy­wrócił ustawę agrarną Tyberiusza oraz wystąpił z szerokim programem kolonizacji na ziemiach Kapui i Tarentu w Italii i na terenie dawnej Kartaginy. Reformy Gajusza wywołały ostrą opozycję. Podczas jego drugiego trybunatu dru­gi trybun ludowy, Marek Liwiusz Druzus, mając za sobą poparcie senatu, wystąpił z projektem nowej ustawy agrarnej, na pozór radykalniejszej od ustawy Grakchów. Szczególnie do utraty popularności Gajusza przyczynił się projekt roz­szerzenia praw obywatelstwa rzymskiego na La-tynów i Italików. Gajusz nie został wybrany po raz trzeci trybunem ludowym na r. 121. Doszło do rozruchów w których zginął Gajusz i wielu jego zwolenników. Sempronius zob. Tuditanus. semuncia (łac., od semi pół, uncia uncja) pół uncji, V24 asa, rzymska moneta brązowa; kur­sowała w Apulii w V i IV w. p.n.e. Sena Gallica zob. Senonowie. senar jambiczny zob. jambiczny senar. senat (łac. senatus rada starszych, od senex starzec) w okresie królewskim w Rzymie s. sta­nowił organ doradczy króla i składał się począt­kowo prawdopodobnie ze 100, a później z 300 powoływanych przez króla, w porozumieniu z kuriami, przedstawicieli rodów patrycjuszow-skich, zwanych patres (ojcowie). S. zatwierdzał uchwały zgromadzenia- kurialnego (comitia cu-riata). Po śmierci króla s. wyznaczał spośród senatorów co pięć dni — aż do wyboru nowego k'"óla — regenta (interrex). W okresie rzeczypo-spolitej s. był początkowo organem doradczym urzędników, wkrótce jednak stał się najwyższym organem władzy ustawodawczej. Składał się w zasadzie z byłych urzędników wyższych (ma-gistratus maiores) w liczbie 300, od czasów Sulli z 600, od czasów Cezara z 900, za triumwiratu 1000. August zredukował liczbę senatorów do 600. Do czasu reform Sulli wchodzili w skład s. byli konsulowie, pretorzy, edylowie, potem rów­nież kwestorzy. Jeśli liczba senatorów była zbyt mała uzupełniano ją najbardziej godnymi oby­watelami w wieku co najmniej czterdziestu lat. Na liście s., zwanej album (biała tablica), ukła­danej początkowo przez konsulów, od roku zaś 312 p.n.e. przez cenzorów, wypisywano nazwiska senatorów wg zajmowanego ostatnio urzędu

senat

673

senatusconsultum

consulares (byli konsulowie, cenzorzy, dyktato­rzy), praetorii (byli pretorzy), aediiicii (byli edy-Iowie), iribunicii (byli trybunowie), guaestorii (byli kwestorzy). Senator zajmujący pierwsze miejsce na liście nazywał się princeps senatus (pierwszy spośród senatorów); jego 'w czasie obrad zapytywano o zdanie w pierwszej kolej­ności. Godność senatorska była dożywotnia;

cenzorzy jednak mieli prawo usunąć z s. za nie­właściwe postępowanie. Oficjalnie tytułowano senatorów patres conscripti („ojcowie wpisani" — na listę senatorską). Odznakami senatorów były tunica laticimia (tunika z szerokim pasem pur­purowym), calceus senatorius (obuwie z czer­wonej skóry, ze sprzączką w kształcie litery C) i anulus aweus (złoty pierścień). W teatrze mieli senatorowie wyznaczone miejsce na orchestrze. Prawo zwoływania s. mieli wyżsi urzędnicy:

konsul, pretor, dyktator i trybun ludowy. Za­wiadamiano o posiedzeniu przez woźnego (praeco) lub za pomocą ogłoszeń na piśmie (edictum). Obrady były na ogół jawne. Przewodniczył urzędnik zwołujący s. Po otworzeniu posiedzenia słowami: Quod bonum, felix, faustum fortunatum-ijue sit populo Romano Quiritium, referimus ad vos, patres conscripti (Oby obrady nasze przy­niosły dobro, pomyślność i szczęście Narodowi Rzymskiemu, zwracamy się do was, senatoro­wie) przedstawiał sprawę (relatio), po czym za­pytywał kolejno o zdanie (nazywało się to:

sententiam rogare). Głosowano przez discessio (rozejście się na dwie strony). Uchwała (zob. senatusconsultum) przechodziła większością gło­sów. S. obradował w curia Hostiiia (kuria Ho-styliusza) lub w świątyniach, w czasie Kalend oraz Id; w razie potrzeby można go było zwołać w innym terminie. Działalność s. obejmowała wszystkie dziedziny życia państwowego, sprawy wewnętrzne i politykę zewnętrzną. W polityce wewnętrznej s. a) kierował wyborem urzęd­ników, sprawował kontrolę nad ich działalno­ścią, przydzielał prowincje prokonsulom i propretorom, wydawał dla nich zarządzenia oraz przyjmował sprawozdania; b) zarządzał finan­sami' państwa; c) wyznaczał wodzów oraz pobór żołnierzy, przedłużał imperium (władzę wojsko­wą), określał daninę wojenną, przyznawał na­grody, a przede wszystkim prawo odbycia try­umfu, w sytuacji krytycznej mianował dyktatora;

d) miał nadzór nad sprawami dotyczącymi re­ligii ; wprowadzał kulty nowych bogów, wyzna­czał nowe święta i uroczystości. W polityce

zagranicznej: przyjmował posłów zagranicz­nych, wysyłał poselstwa, rozstrzygał wszelkie sprawy związane z polityką zagraniczną, przy­gotowywał do zatwierdzenia przez comitia cen-turiata wnioski w sprawie wypowiedzenia wojny lub zawarcia pokoju. W okresie cesarstwa s. stopniowo traci znaczenie. Za Augusta pozornie był nadal naczelnym organem władzy, posiadał władzę ustawodawczą i częściowo sądowniczą (w sprawach karnych), wybierał urzędników, w rzeczywistości zaś rządził princeps (zob.). Prowincje dzieliły się w tym okresie na cesarskie i senackie; obok aerarium (skarb państwa) po­wstaje fiscus (skarb cesarski). August, jako princeps senatus, ustalał (a po nim następni cesarze) skład senatu. Usunął z senatu wyzwo­leńców (wprowadzonych przez Cezara), a wpro­wadził arystokrację z municypiów i kolonii. Cenzus senatorski ustalił na milion sesterców. Za Tyberiusza i następnych cesarzy s. traci coraz bardziej na znaczeniu. Klaudiusz dopusz­cza do s. zromanizowaną arystokrację z Galii, następni cesarze—przedstawicieli prowincji. Za Dioklecjana s. nie bierze już udziału w rządzeniu państwem, pełni niejako rolę rady miejskiej.

senatusconsultum łac. w skrócie SC, uchwala senatu rzymskiego, powzięta w związku z za­pytaniem postawionym przez konsula, pretora, trybuna ludowego lub prefekta miasta Rzymu. Magistratus przedstawiał senatowi sprawę, której sam nie mógł lub nie chciał rozstrzygnąć (yerba facere), i prosił o udzielenie mu rady. Do tej rady, zawartej w uchwale senatu, stosował się on następnie przy wykonywaniu swych funkcji. Jeśli magistratus chciał nadać uchwale senatu charakter obowiązującego przepisu prawnego, wcielał ją do swego edyktu. Uchwały senatu oznaczano zazwyczaj według nazwiska urzędni­ka, który zwrócił się z zapytaniem (np. SC Calvisianum) lub według kwestii, co do której uchwałę powzięto (np. SC de philosophis et rhetoribus). Uchwały senatu dotyczyły najrozmait­szych kwestii, szczególnie z dziedziny prawa cywilnego. W III w. p.n.e. ustalił się zwyczaj spisywania tych uchwał i deponowania ich kopii w Aerarium Saturni, uchwały zaś o wielkim znaczeniu ryto na tablicach spiżowych i wysta­wiano na widok publiczny. Wciąż wzrastające w okresie republikańskim dążenia senatu do tego, by mieć kierowniczy wpływ na wydawane przez poszczególnych urzędników edykty, oraz by zająć miejsce komicjów, doprowadziły do

43 — Mała encyklopedia kultury antycznej

Seneca

674

septenar

tego, że w okresie pryncypatu senatus-consulta uzyskały moc prawną. Za czasów cesarskich uchwały senatu staty się tylko aprobatą (a w isto­cie — przyjęciem do wiadomości) postanowień zawartych w mowie (oratio) cesarza, który wy­głaszał ją osobiście lub też odczytanie jej po­wierzał kwestorowi. Ostatnia wzmianka o takiej aprobacie pochodzi z czasów Probusa (276 - 282).

Seneca zob. Seneka.

Senecio zob. Herennii 1.

Seneka (Lucius Annaeus Seneca) 1. S. Khetor, zw. Starszym, mówca rzymski z Korduby (Hisz­pania), żył na przełomie w. I p.n.e. i I n.e. i wydał znany nam tylko z ekscerptów zbiorek, złożony z 9 ksiąg Controversiae (Kontrowersje), czyli fingowanych mów sądowych, układanych przez uczniów w szkole — i z jednej księgi Suasoriae (Swasorie), czyli mów doradczych, deklamacji o tematyce historycznej wygłasza­nych przez postacie mitologiczne. 2. S. Filozof, retor, pisarz, poeta i filozof rzymski z okresu ok. 5 p.n.e. — 65 n.e., syn 5'. Starszego, do r. 48 na wygnaniu, potem odwołany dzięki Agryppinie, został wychowawcą przyszłego ce­sarza, Nerona. W czasie konsulatu (r. 56) dorobił się wielkiego majątku. Uwikłany w spisek Pizo-na, odebrał sobie życie, podobnie jak Lucan (zob.) przez otwarcie żył. Z obfitej twórczości pisarskiej 5. zachowały się m.in. utwory filo­zoficzne De clementia (O łagodności). De vita beata (O szczęśliwym życiu). Dialogi, De ira (O gniewie), Epistularum moralium libri XX (20 ksiąg listów moralnych), z których pozostały 124 listy; naukowo-przyrodnicze: Quaestiones naturales (Zagadnienia przyrodnicze) w 7 księ­gach; tragedie: Hercules fwens (Herkules sza­lejący), Troades (Trojanki), Phoenissae (Fenicjanki) we fragmentach, Medea (Medea), Phaedra (Fedra), Oedipus (Edyp), Agamemno (Agamem-non), Thyestes (Tyestes), Hercules Oetaeus (Her­kules Etejski). Sztuki S. oparte na wzorach greckich, były przeznaczone jedynie do czytania:

panuje w nich patos retoryczny. Liczne mono­logi, partie chóralne są luźno związane z treścią tragedii, sceny są jaskrawe, a nieraz pełne okru­cieństwa. S. napisał też jedyną zachowaną w li­teraturze rzymskiej tragedię narodową, fabula praetexta, zatytułowaną Oclenia, osnutą na tle losów Oktawii, córki Klaudiusza, żony Nerona, skazanej przez niego na śmierć. Utwór Apoco-locynthosis (Udynienie) jest ciętą satyrą na Klau­diusza, który skazał S. na wygnanie. Eklektyczna

filozofia S. wywarła przemożny wpływ na etykę chrześcijańską, a jego tragedie cieszyły się wielką poczytnością w dobie Odrodzenia.

Senion 1. grecki rytownik w kamieniu dzia­łający w końcu VI w. p.n.e., znany z sygnatury na skarabeuszu z przedstawieniem nagiej kobiety czerpiącej wodę hydrią ze studni. 2. bliżej nie znany grecki malarz określony w jednym z papi­rusów jako „wynalazca malarstwa".

Scnnius z Puteoli, twórca mozaik, działający w III w. n.e.; wykonał wraz z uczniem Amorem wielką mozaikę (obecnie w Muzeum w Rouen), przedstawiającą Apollina i Dafne.

Sennones zob. Semnonowie.

Senonowie (Senones) lud w Gallia Lugdunensis, z którym sąsiadowali od północy Remowie i Parizjowie (Parisii), od zachodu Kamutowie, od południa Eduowie, od wschodu Lingonowie. Głównym miastem S. było Agedincum. Pewna część S., przesiedliwszy się w IV w. p.n.e. do północnej Italii, założyła tam miasto Sena Gal-lica. S. prowadzili długotrwałe walki z Rzymem, któremu ostatecznie ulegli w r. 283 p.n.e.

Sentinum miasto w Umbrii, niedaleko źródeł rzeki Aesis. Znane z klęski Samnitów w r. 295 p.n.e. Podczas wojny peruzyńskiej (41 - 40 p.n.e.) spustoszone przez Q. Salvidienusa Rufusa, legata Oktawiana.

Sentius 1. Caws S., namiestnik Macedonii;

prowadził niepomyślną początkowo wojnę z Tra­kami, których jednak pokonał w r. 89 p.n.e. 2. Caius S. Satwnmus, konsul z r. 19 p.n.e. Około r. 10 otrzymał zarząd prowincji Syrii. W r. 4 i 5 brał udział w wyprawie Tyberiusza do Germanii. 3. S. Augwinus, konsul z r. 132 n.e. i poeta, przyjaciel Pliniusza Młodszego, który przytacza próbkę jego wierszy (hendeka-syllabus).

September łac. wrzesień. Nazwa pochodzi od septem siedem, ponieważ był to miesiąc siódmy w pierwotnym kalendarzu rzymskim, wg któ­rego rok rozpoczynał się l marca. Zob. mie­siące.

Septemtrio zob. wiatry.

septenar (versus septenarius) wiersz łaciński składający się z 7 pełnych stóp i ósmej stopy katalektycznej, odpowiednik greckiego tetra-metru katalektycznego. iS'. występują w jambach, trochejach i anapestach. Dokładniej zob. jam-bieżny septenar, trocheiczne wiersze. 3. Sam ter­min s. bez dodatkowego określenia może ozna­czać s. trocheiczny.

Septimius

675

Serenus

Septimius 1. Publius S. Scaeyofa, senator ska­zany za nadużycia w r. 71 p.n.e. 2. Caius S., pretor w r. 57 p.n.e. Popierał odwołanie Cycerona z wygnania. 3. Lucius S; brał udział w woj­nie z piratami pod dowództwem Pompejusza, później przybył do Egiptu i tam pozostał, by bronić Ptolemeusza Auletesa osadzonego po­nownie na tronie. Był jednym z zabójców Pom­pejusza. 4. Lucius S. Severus, cesarz, zob. Sewerus 4. 5. Lucius S. Geta zob. Geta Lucius Sep­timius Antoninus. 6. Aulus S. Serenus zob. Se­renus 9.

Septimontium (łac. septem siedem, mons góra, wzgórze) siedmiowzgórze, nazwa, którą określa się jedną z początkowych faz rozwoju Rzymu, następującą po Roma guadrata, kiedy osady po­łożone na szczytach Palatynu i Eskwilinu za­częły tworzyć luźny jeszcze związek. Ośrodkiem osady był (l) jeden ze szczytów Palatynu Cer-malus, a kolejno zaludniały się: (2) Palatual (drugi szczyt Palatynu); (3) Caelius (a właściwie szczyt tego wzgórza, zw. Querquetual); szczyty Eskwilinu: (4) Fagutal, (5) Cispius, (6) Oppius oraz (7) wzgórze Velia. W VI w. włączono w obszar miasta sąsiednie wzgórza, tak że jeśli nie wyodrębnia się poszczególnych szczytów wzgórz, w skład S. wchodzą (l) mons Palatinus, (2) m. Capitolinus, (3) m. Ayenfinus, (4) m. Cae­lius, (5) collis Esquilinus, (6) collis Viminalis, (7) collis O.iminalis. Od collis (wzgórze) pochodzi też nazwa Roma septicollis Rzym siedmiu wzgórz (zo'j. Rzym).

Septimuleius (Lucius S.) przyjaciel Gajusza Grakcha; okrył swe imię hańbą, gdyż przeku­piony znieważył zwłoki Grakcha, odcinając jego głowę. Chcąc zatrzeć wspomnienie tej hańby, starał się, by Mucjusz Scewola zabrał go ze sobą do Azji, jednak prośby jego nie uwzględ­niono.

Septitius 1. Quintus S., wspomniany przez Cycerona w mowie przeciwko Werresowi jako jeden z zamożnych mieszkańców Sycylii, wobec których Werres i jego urzędnicy dopuszczali się nadużyć. 2. S. Clerus, przyjaciel Pliniusza Młod­szego, dowódca przybocznej straży cesarza Ha-driana do r. 121. Pliniusz dedykował mu zbiór swoich wierszy.

Septizonium monumentalny gmach wzniesiony na Palatynie przez Septimiusza Sewera (panują­cego w latach 193-211); zachowane ruiny.

septunx (łac. od septem unciae siedem uncji) ''/12 asa, czyli 7 uncji.

Sequana zob. Sekwana.

Sequaai zob. Sekwamwic:.

Serambos z Eginy, grecki rzeźbiarz działający na przełomie w. Vt i V p.n.e., wykonał w Olimpii posąg Agiadasa z Elidy, zwycięzcy w walce na pięści w konkurencji chłopców.

Serapejon (gr. Serapejon, łac. Serapeum) świą­tynia Serapisa. Największą sławą cieszyło się S. w Aleksandrii, w Egipcie. Za panowania Ptotemeuszów znajdowała się tam bogata biblio­teka, licząca 40-70000 rękopisów, która spło­nęła w czasie zdobywania miasta przez Cezara.

Serapion 1. nieznany, o nieustalonej chrono­logii tragik grecki, z którego dzieł kilka wierszy ocalił Stobajos. 2. wymieniony przez Cycerona geograf z Antiochii, przedstawiciel tzw. geografii matematycznej; żył prawdopodobnie w czasach Eratostenesa (pierwsza połowa Ul w. p.n.e. Z dzieł S. korzystał Pliniusz Starszy. 3. wybitny lekarz z Aleksandrii, założyciel empirycznej szkoły w medycynie, działający w pierwszej po­łowie II w. p.n.e. 4. malarz z I w. p.n.e. wspom­niany przez Pliniusza Starszego. 5. retor wymie­niony wśród nauczycieli cesarza Sewera Ale­ksandra (Scriptores Hist. Aug.). 6. retor z in w. n.e., Porfiriusz zalicza go do uczniów Plotyna.

Serapis jeden z najpopularniejszych bogów starożytnego Egiptu w epoce grecko-rzymskiej, bóstwo o charakterze chtonicznym utożsamiane z Ozyrysem i Apisem. Miejsca kultu, tzw. Sera-pejony zawierały m.in. monumentalne nekro­pole byków.

Serdica (także Sardica), dziś Sofia; miasto w północno-zachodniej Tracji, u stóp góry Sco-mius, na drodze z Naissus do Philippopolis. Przez Rzymian włączone do prowincji Mezji Górnej. Zniszczone przez Attylę.

Serenus 1. zob. Vibii. 2. Amiaeus S; dowódca straży przybocznej Nerona po Tigellinusie, przy­jaciel Seneki, który poświęcił mu swoje trak­taty: Ad Serenwn... de constantia sapientis (O stałości charakteru u mędrca). De Otio (O spokoju). De tranquilfitate animi (O spokoju wewnętrznym). Zmarł przed r. 62 n.e. 3. mate­matyk z Antissy na Lesbos, żył prawdopodobnie w I wieku n.e. Zachowały się dwie księgi jego pracy o ciałach kulistych i cylindrycznych. 4. gramatyk grecki z II w. n.e.; według Księgi Suda autor dramatów. 5. Elius S., ateński gra­matyk, który sporządzał wyciągi z dzieł Filona z Biblos (Per f póleon) i Filoksenosa (Homerika):

może identyczny z S. 4.' 6. f. Sanunonicus,

Sergii

676

Sertorius Quintus

lekarz żyjący za Septimiusza Sewera i Karakalli, w r. 212 stracony z rozkazu tego ostatniego. 7. Quintus S. Sammonicus, być może syn po­przedniego, autor wierszowanego traktatu z dzie­dziny medycyny De mediana praecepta, w któ­rym korzystał m.in. z Historia Natwalis Pliniu­sza. Traktat ten był bardzo popularny w średnio­wieczu. 8. S. z Aminoe w Egipcie, matematyk z IV w. n.e., autor (zachowanych) komentarzy do pism matematycznych Apoloniosa z Perge (zob. Apollonios 2): O przecięciu stożka i O prze­cięciu walca. 9. Aulus Septimius S., poeta z V wieku, autor sielanki, której zachowany frag­ment został wydany wraz z poezjami Rutiiiusa Namatianusa (zob.).

Sergii Sergiusze, dawny rzymski ród patrycju-szowski, znany już we wczesnych latach repu­bliki. Do rodu należały rodziny z przydomkami:

Esguilinus, Fidenas, Orafa, Paulus, Plancus i Silus. 1. Lucius S. Fidenas, pierwszy spośród Sergiu-szów piastował konsulat w r. 437 p.n.e., odniósł zwycięstwo nad Fidenatami i Wejentami. 2. Man-lius S. Fidenas, trybun wojskowy z r. 402 p.n.e., skazany na grzywnę za utracenie na rzecz .Etru­sków rzymskiego obozu wojskowego. 3. Marcus S. Silus, pradziad Katyliny, bohater z czasów II wojny punickiej (218-201 p.n.e.). 4. Lucius S. Catiiina, w. w r. 108 p.n.e., znany w Rzymie utracjusz, wsławił się swą bezwzględnością w cza­sie proskrypcji Sulli; piastował urząd kwestora w r. 77 i pretora w r. 69, następnie zarządzał Afryką w latach 68 - 66. Ubiegając się o konsulat w r. 63, usiłował skupić wokół siebie zbankruto­wanych nobilów i zadłużone możnowładztwo. Występował jako obrońca biedoty rzymskiej, obiecywał zniesienie długów (tabulae nowe) i po­lepszenie sytuacji niższych warstw społeczeństwa stolicy i prowincji. Gdy przepadł w wyborach, postanowił osiągnąć godność konsula drogą za­machu. Zawiązał więc sprzysiężenie, agitował zrujnowanych weteranów Sulli w Etrurii i for­mował tam oddziały wojskowe koło Faesulae, zamyślał także powołać pod broń niewolników. Szukał również poparcia poza granicami pań­stwa, nawiązując kontakt z plemieniem Allo-brogów. Zamierzenia Katyliny pokrzyżował Cy-ceron. W mowach przeciwko Katylinie ujawnił jego plany, opierając się m. in. na informacjach uzyskanych od przedstawicieli Allobrogów. Spi­sek Katyliny zakończył się skazaniem ptsciu schwytanych przywódców na karę śmierci. Kam Katylina, którego nie było wówczas w Rzymie,

zginął w czasie bitwy koło Pistorii w Etrurii, w r. 62, gdy usiłował przedrzeć się wraz ze swą armią do Galii. Pozostałe ogniska spisku, po­rozrzucane po całej Italii, zostały zlikwidowane. Zamierzenia Katyliny skończyły się niepowo­dzeniem, ponieważ nie potrafił pozyskać sobie pełnego poparcia mas ludowych. Fascynującą postać Katyliny barwnie opisał Sallustiusz w mo­nografii De coniuratione Catiiinae.